دوشنبه، روز قطعنامه ایران در شورای امنیت سازمان ملل بود. قطعنامه٢٢٣١ یکی از معدود قطعنامه‌هایی در تاریخ سیاسی شورای امنیت بود که عنوان «متن ریاستی » را یدک می‌کشید .متن ریاستی به این معناست که هر ١۵ عضو دایم و غیر دائم شورای امنیت نقش اسپانسر این قطعنامه را ایفا کردند. بنابراین این این ١۵ عضو هم بانی این قطعنامه بودند هم به آن رای مثبت دادند. روز آخرین قطعنامه، روز نخستین قطعنامه‌ای برای ایران در چند سال اخیر که ذیل فصل هفت نخواهد بود. روز عبور شورای امنیت از تهدیدآمیز‌خواندن برنامه هسته‌ای ایران. روز آغاز پایان تحریم‌های رنگارنگ شورای امنیت. روز تصویب نخستین قطعنامه‌ای در تاریخ سیاسی شورای امنیت که به مدد آن یک کشور تحت فصل هفت بدون گزینه نظامی یا تغییر رژیم از ذیل این فصل خارج خواهد شد. این قطعنامه نه‌تنها سرآغاز فصلی تازه در روابط سیاسی میان ایران و کشورهای عضو دایم شورای امنیت است بلکه دروازه‌های اقتصادی را هم به سوی ایران پس از توافق و در روزهای بدون تحریم می‌گشاید.

ساعت ٩ صبح به وقت نیویورک، اعضای دایم و غیردایم شورای امنیت روز خود را با متن ١٧٠ صفحه‌ای قطعنامه جدید ایران آغاز کردند. ١٧٠ صفحه‌ای که حتی نقطه‌ها و ویرگول‌های آن نیز با تیم مذاکره‌کننده ایران در وین هماهنگ شده است. ١٧٠ صفحه‌ای که نوشته شده است تا متن توافق جامع هسته‌ای ایران با ١+۵ را مورد تایید قرار داده و متن قطعنامه‌های پیشین را ملغی اعلام کند. ١٧٠ صفحه‌ای که از منظر حقوقی، پیروزی دیپلماتیک بی‌سابقه‌ای برای جمهوری اسلامی ایران است. گفته می‌شود که رای‌گیری روز گذشته در حقیقت نمادین بوده است چرا که وزرای امور خارجه پنج عضو دایم شورای امنیت شخصا متن این قطعنامه را نوشته‌اند و تصویب آن در شورای امنیت در حقیقت از همان صبح سه‌شنبه‌ای که توافق هسته‌ای در وین حاصل شد، تضمین شده بود. روز گذشته پنج عضو دایم شورای امنیت هم متن پیش‌نویس توافق به دست آمده در وین را امضا کردند و هم متن قطعنامه هشتم را که این‌بار در آن خبری از تحریم و تهدید ایران نبود. در فاصله سال‌های ٢٠٠۶ تا ٢٠١۵، شورای امنیت هفت قطعنامه صادر کرد که در تمام این قطعنامه‌ها از ایران خواسته شده بود غنی‌سازی اورانیوم را متوقف کند.

در چهار مورد این قطعنامه‌ها هم شورای امنیت تحریم‌هایی را برای تحت فشار قرار دادن ایران بر این کشور تحمیل کرد. تصویب قطعنامه شورای امنیت و تایید برجام در حقیقت نخستین گام از گام‌هایی است که ایران و ١+۵ و در نگاه کلان‌تر شورای امنیت باید برای اجرایی شدن برنامه جامع اقدام مشترک به دست آمده در گذر زمان بردارند. مفاد این قطعنامه با آغاز روند اجرای تعهدهای دوطرف، لازم‌الاجرا خواهد شد. این متن در حقیقت نقشه راهی است که مشخص می‌کند تحریم‌های ایران چگونه و درچه بازه زمانی برداشته خواهند شد. در حقیقت برداشته شدن تحریم‌های ایران مشروط به تعهدهایی است که تهران باید در حوزه هسته‌ای انجام داده و اعلام کند. نهاد ناظر بر اجرای این تعهدات هم آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است که به نظر می‌رسد رویه متفاوت و اندکی مستقلانه‌تر را در قبال ایران اتخاذ خواهد کرد.

ایران و ١+۵ در هشتمین و آخرین دور از مذاکرات هسته‌ای در وین، ماراتن ١٨روزه‌ای را پیش بردند. ماراتنی نفسگیر و بعضا در مسیر شکست که در نهایت به حصول نخستین توافق جامع و مدت‌دار میان ایران و غرب پس از ١٢ سال مذاکره منتهی شد. در این قطعنامه تاکید شده است که متن توافق جامع هسته‌ای باید در زمان مشخص شده به شکل کامل و با جزییات آن اجرا شود.

از سوی دیگر از تمام کشورهای عضو سازمان ملل هم خواسته شده است که روند اجرای برجام را تسهیل کنند. در متن قطعنامه چندین‌بار به صراحت عبارت «تمام کشورها و بدون استثنا» به چشم می‌خورد. در همین متن هم تایید شده است که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مسوولیت تایید وفای به عهد ایران به تعهدها و همچنین نظارت بر اجرای برجام در ایران را برعهده دارد. جمهوری اسلامی ایران از ابتدای این مذاکرات تاکید داشته است که مشکلی برای شفاف‌سازی در چارچوب ان پی تی نداشته و در مسیر اعتمادسازی میان خود و غرب گام برمی‌دارد، با این همه در این توافق هم از ایران خواسته شده است که با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری کامل داشته باشد.

براساس توافق انجام گرفته میان ایران و شش کشور مقابل آن در این مذاکرات، به محض آنکه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صلح‌آمیز بودن کامل برنامه هسته‌ای ایران را تایید کند، بخش‌های مشخصی از هفت قطعنامه تحریمی شورای امنیت کان‌لم‌یکن خواهد شد. بر اساس قطعنامه‌های تحریمی که در چند سال اخیر پشت سر هم علیه ایران در شورای امنیت تصویب شده است شاهراه‌های اقتصادی ایران بسته شده است. از روز اجرای برجام تا ١٠ سال پس از این تاریخ که توافقنامه جامع هسته‌ای اعتبار دارد، پرونده ایران در شورای امنیت باقی و پس از این یک دهه شورای امنیت این پرونده را مختومه اعلام خواهد کرد. در متن این قطعنامه بحث بازگشت‌پذیری تحریم‌ها در صورت تخلف ایران از تعهدهای ذیل برجام هم مطرح شده است. بر اساس توافق انجام شده میان ایران و ١+۵، هر عضو حاضر در مذاکرات رسیدن به برجام می‌تواند مدعی عدم پایبندی اساسی طرف مقابل شود و در چنین شرایطی ادامه تداوم لغو تحریم‌ها طی قطعنامه‌ای به رای گذاشته خواهد شد. این قطعنامه مانند تمام قطعنامه‌های در حال تصویب شورای امنیت قابل وتو خواهد بود.

تصویب قطعنامه شورای امنیت پیش از آنکه کنگره ایالات متحده توافق هسته‌ای را تایید یا رد کند در حقیقت برگ برنده ایران در مقابل تندروهای نشسته در کنگره بود. تیم مذاکره‌کننده امریکا از همان ابتدای طرح مساله صدور قطعنامه شورای امنیت به عنوان ضامنی برای برجام تاکید داشت که این پروسه باید به پس از رای «بله» یا «نه» کنگره این کشور به توافق جامع هسته‌ای موکول شود، ایده‌ای که نه تنها با مخالفت ایران که با مخالفت پنج عضو دیگر حاضر در جبهه امریکا هم روبه رو شد.

به گفته مقام‌های غربی، تروییکای اروپایی به انضمام چین و روسیه با استدلال امریکا به‌شدت مخالفت کرده و تاکید داشتند که تصمیم پنج عضو دایم شورای امنیت و ماراتن ٢٢ ماهه رسیدن به توافق نباید معطل نظرخواهی از نمایندگان کنگره امریکا شود. در این میان تنها کاری که از دولت امریکا پیش از تصویب قطعنامه در شورای امنیت برآمد این بود که روز یکشنبه متن برجام را برای آغاز پروسه بررسی در اختیار کنگره قرار دهند؛ پروسه‌ای که می‌تواند در حداکثر زمان ممکن ۶٠ روز تمام شود.

برخی از دموکرات‌ها و جمهوریخواهان حاضر در کنگره دولت امریکا را به اهمال در تزریق نظر خود به ایران و پنج عضو دیگر حاضر در مذاکرات متهم کرده و تاکید دارند که با تصویب این قطعنامه در حقیقت ساختار تحریم‌ها علیه ایران فروپاشید و جامعه جهانی پیش از رای کنگره امریکا، به توافق جامع هسته‌ای و همچنین لغو قطعنامه‌های پیشین «بله» گفت.

مذاکره‌کنندگان امریکایی برای کاستن از خشم تندروهایی که ناراحت از تصویب قطعنامه در شورای امنیت پیش از بررسی آن در کنگره هستند به‌بندی استناد می‌کنند که به درخواست امریکا در قطعنامه گنجانده شده است. بر اساس این بند، برجام تا ٩٠ روز پس از تایید آن در شورای امنیت قابل اجرا نخواهد بود. به این ترتیب بازه زمانی ۶٠ روزه در اختیار کنگره هم در دل این ٩٠ روز قرار خواهد گرفت. بر اساس این بند، از روز گذشته که قطعنامه در شورای امنیت تصویب شد تا مدت ٩٠ روز دیگر، قدرت‌های جهانی در خصوص اجرای برجام ملزم به برداشتن گامی نیستند. پس از این ٩٠ روز است که آنها باید برای برداشتن تحریم‌های ایران پس از تایید وفای به عهد تهران در اجرای تعهدات توسط آژانس، اقدامات مقدماتی را آغاز کنند.

جان کری، وزیر امور خارجه ایالات متحده اخیرا در گفت‌وگویی با‌ ای‌بی‌سی در خصوص انتقادها به این مساله گفت: «ما نمی‌توانیم از چین، روسیه و سه کشور اروپایی بخواهیم که طبق میل کنگره امریکا عمل کنند. آنها یک رای دارند و بر اساس آن هم حق دارند.»دولت باراک اوباما پس از حصول راهکارهای مشترک در لوزان تحت فشارهای شدید داخلی مجبور به پذیرش نقش کنگره در رد یا تایید برجام شد و همین کراهت اولیه اوباما در اعطای نقش به کنگره، تندروها را نسبت به نیت امریکا در عدم پافشاری بر تصویب قطعنامه در شورای امنیت پس از رای کنگره به آن بدبین کرده است.

پس از بازگشت تیم مذاکره‌کننده امریکا به واشنگتن، مخالفان اوباما در حزب جمهوریخواه و همچنین دو تن از دموکرات‌های مخالف وی ادعا کردند که اوباما در حقیقت برای بی‌تاثیر کردن رای کنگره بر برجام، با تصویب قطعنامه ٢٢٣١ در صحن شورای امنیت در روز دوشنبه موافقت کرده است. از سوی دیگر برخی حقوقدان‌هایی که با جمهوریخواهان هم در این سال‌ها علیه مذاکرات هسته‌ای ایران کار کرده‌اند، نگرانی جمهوری‌خواهان در خصوص بی‌تاثیر شدن رای خود بر فرجام برجام را بی‌دلیل می‌دانند. به گفته این حقوقدان‌ها، تصویب قطعنامه ٢٢٣١ در شورای امنیت که مقدمات برداشته شدن تحریم‌های مصوب این شورا را فراهم می‌کند، نمی‌تواند امریکا را وادار به برداشتن تحریم‌های یک‌جانبه خود کند.

در میان کشورهای ١+۵ تنها امریکاست که به دلیل بروز اختلاف‌های حزبی داخلی میان دموکرات‌ها و جمهوریخواهان، تایید برجام را به تایید آن در کنگره خود منوط کرد. تیم مذاکره‌کننده ایران هم از همان ابتدا طرح این مساله در مذاکرات را غیرضروری خوانده و تاکید داشت که با دولت امریکا به عنوان تنها واحد حقوقی مقابل خود به نمایندگی از ایالات متحده مذاکره می‌کند. برای روسیه تصویب قطعنامه شورای امنیت در بازه زمانی اندک پس از حصول آن در وین منجر به حفظ شأن و استقلال شورای امنیت می‌شود. تروییکای اروپایی نیز اصرار بر تصویب قطعنامه پیش از رای کنگره داشتند تا حصول توافق جامع هسته‌ای را نتیجه یک کار گروهی نشان دهند و نه صرفا مذاکره تاریخی میان ایران و امریکا.

منبع: اعتماد