۳۰۰ میلیون متر مکعب آب در خطر است
شهروندان:
مصایب محیط زیستی در کشوری در حال توسعه چون ایران همچنان ادامه دارد، پروژه‌های عمرانی به‌ویژه از نوع آبی، وزارت نیرو و محیط زیست را همیشه مقابل هم قرار می‌دهد، ارزیابی‌های محیط زیستی که رعایت کردن‌شان در این پروژه‌ها جای درستی ندارد.
تونل انتقال آب سبزکوه به چغاخور، ده‌ها چشمه را خشک می‌کند، تونلی در شهر ناغان در استان چهارمحال و بختیاری که اعتراضات زیادی را برانگیخته و منابع آبی زیادی را در معرض خطر قرار داده است، منابعی که دست کم ۱۵۰ میلیون متر مکعب را شامل می‌شود و فاجعه منابع آبی و تنش‌های شدید اقتصادی و زیست محیطی را به دنبال می‌آورد با این حال اجرای آن توسط وزارت نیرو به سرعت پیگیری شده و در بودجه سال ۱۳۹۳ نیز ردیفی را به آن اختصاص داده‌اند.
این تونل ۱۰۷۰۰ متری با قطر ۴/۴۵ متر قرار است آب رودخانه سبزکوه، از سرچشمه‌های رود کارون، را برای مصارف صنعتی، کشاورزی و شرب دشت بروجن به چغاخور منتقل کند اما بخش عظیمی از منابع آبی و چشمه‌های طول مسیر خود را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد؛ موضوعی که نه تنها در گزارش کارشناسی ارائه شده به شورای اسلامی شهر ناغان، که حتی در گزارش مطالعات هیدرولوژیک شرکت مهاب قدس، مشاور پروژه وزارت نیرو، نیز مورد تایید قرار گرفته است.
اعتراض مردم بی‌پاسخ مانده است
تنش‌های پیش‌بینی شده احداث این تونل، مردم شهرستان کیار و شهر ناغان در چهارمحال و بختیاری را نگران کرده و اعتراض آنان را به دنبال داشته است. اعضای چندین شورای اسلامی شهر و روستای منطقه در تومارهای گوناگونی به مسوولان مختلف مراتب اعتراض‌شان به احداث تونل را اعلام کرده‌اند.
یکی از ساکنان منطقه که احداث تونل را «شق‌القمر» می‌داند، می‌گوید: ما با انتقال آب مازاد به بروجن و فرادنبه یا سفیددشت مخالف نیستیم اما اینکه کاری را با توجه به عدم اطلاع مردم از تهدیداتی که به دنبال دارد انجام بدهند تا مبادا مردم واکنش نشان بدهند درست است؟
علی دارابی، عضو شورای اسلامی شهر ناغان نیز با اعلام اینکه محیط زیست و منابع طبیعی مخالف این طرح بوده‌اند، می‌گوید: «ذخیره آبی که در طول مسیر به تونل تخلیه خواهد شد چند سال طول می‌کشد تا پر شود؟ فرض کنید اصلا ۲۰ ساله این ذخیره برگردد، جامعه ما خسارت این وقفه ۲۰ ساله را چطور جبران کند؟ مردم منطقه باید برای تامین نیازشان آب رودخانه را از ۱۵۰ متر تا ۶۰۰ متر ارتفاع پمپاژ کنند اما کارخانه و صنایع آب‌شان را از تونل بگیرند و مابقی آب هم به دیم‌زارهای بروجن برود.»
به گفته دارابی بخش وسیعی از منطقه به لحاظ زیست محیطی حفاظت شده است و تنوع زیستی گیاهی و جانوری بالایی دارد که از جمله در آن پلنگ ایرانی، کبک دری، خرس، بز و پازن زندگی می‌کنند اما احداث تونل کل چشمه‌های منطقه را تحت تاثیر قرار خواهد داد و تازه در مطالعات وزارت نیرو ?? درصد میانی مسیر اصلا بررسی نشده است؛ ادعایی که در گزارش مطالعات هیدرولوژی مهاب قدس به عنوان مشاور اصلی پروژه وزارت نیرو نیز تایید شده است. آنگونه که در صفحات مختلفی از جمله صفحه سیزدهم این گزارش آمده، در ۵۰ درصد میانی تونل به دلیل صعوبت دسترسی گمانه‌یی انجام نشده است، بسیاری از گمانه‌های انجام شده تا عمق متناظر تونل حفر نشده‌اند، آزمایش‌های تراوایی در برخی از گمانه‌های تونل اصلی انجام نشده و بخش گسترده‌یی از مسیر تونل مورد بررسی شرایط زیرزمینی قرار نگرفته است.
با این حال همین اندازه مطالعات نیز نشان داده از میان ۴۹ چشمه بررسی شده تقریبا همه آنها تحت تاثیر قرار می‌گیرند و تعداد زیادی نیز دچار «مخاطرات آبدهی بسیار زیاد» خواهند بود که «خشک شدن آنها قابل پیش‌بینی است.» (جدول ۷-۷ گزارش در صفحه ۲۱۱) تراز آب روی تونل به استناد جدول محاسبات مشاور ۶۰۲متر است که دو گسل مهم آن را قطع می‌کند. گزارش همچنین در بخش نتیجه‌گیری خود تاکید کرده که «زون‌هایی با پتانسیل انحلال‌پذیری و همچنین زون‌های خرد شده و گسله، در بخش گسترده‌یی از مسیر تونل دارای پتانسیل بالایی برای ورود آب به داخل تونل هستند و برخی از آنها از نظر هجوم آب به داخل تونل قابل تامل هستند.» (صفحه ۲۱۳)
۳۰۰ میلیون متر مکعب آب در خطر است، خطر به بالادست محدود نمی‌شود
یک کارشناس ارشد جغرافیا معتقد است که در گزارش مهاب قدس از بین بیش از ۲۰۰ چشمه در منطقه تنها ۴۹ چشمه بررسی شده‌اند. از این تعداد، ۱۷ چشمه در ترازی بالاتر از تونل قرار گرفته‌اند و تنها دبی همین‌ها ۱۰۸ میلیون متر مکعب است در حالی که هدف نهایی از احداث این تونل انتقال ۵۵ میلیون متر مکعب آب عنوان شده است.
آنگونه که علی محمد شیروانی می‌گوید بیش از ۸۰ درصد چشمه‌های پر آب و مهم کوه کلار در این پروژه تحت تاثیر قرار می‌گیرند، حجم مخازن آهکی و کارستیک کاهش می‌یابد، خروج ناگهانی حجم بسیار زیاد آب در حین حفاری تونل محتمل است و تنها منبع تامین آب شرب شهر ناغان تحت تاثیر جدی قرار خواهد گرفت.
به گفته وی گزارش کارشناسی دیگری نیز به درخواست بخشدار و شورای اسلامی شهر ناغان تهیه شده است که نتیجه مطالعات میدانی تیم کارشناسی در آن گزارش از «بروز فاجعه منابع آبی و بروز تنش‌های شدید آبی و اقتصادی و از همه مهم‌تر زیست‌محیطی در منطقه» خبر داده است.
بر اساس این گزارش کل حجم آب در معرض خطر بیش از ۵۰۰۰ لیتر بر ثانیه و معادل بیش از ۱۵۵ میلیون متر مکعب عنوان شده است اما به دلیل اظهارنظرات کارشناسی بسیار ناقص این برآورد دقیق نیست و حجم تخلیه آبخوان ممکن است به ۳۰۰ میلیون متر مکعب نیز برسد. با این حال خطرات ناشی از احداث تونل سبزکوه به منطقه بالادست محدود نمی‌شود. آنگونه که هومان خاکپور به خبرنگار «اعتماد» گفته است «اگر این آب داخل تالاب بیاید علاوه بر اینکه ویژگی تالابی اینجا از بین می‌رود، خسارات دیگری هم وارد می‌شود. خود آب با این سرعتی که وارد تالاب می‌شود یک جریان رودخانه‌یی درست می‌کند که کل اکوسیستم تالاب را از بین خواهد برد. علاوه بر این، رسوباتی با حجم زیاد وارد تالاب می‌شود که کل رویشگاه کف تالاب را از بین می‌برد. وقتی رویشگاه کف تالاب و گیاهان آبزی کف تالاب را نداشته باشیم قطعا دیگر تنوع زیستی جانوری تالاب را هم از دست می‌دهیم.»
به مسوولان محیط زیست اجازه بازدید هم نمی‌دهند
همه این خطرات باعث شده تا مسوولان استانی و حتی سازمان محیط زیست کل کشور با احداث این تونل مخالف باشند. اداره کل محیط زیست استان چهارمحال و بختیاری چندین نامه خطاب به مدیران آب منطقه‌یی استان در دوره‌های مختلف نوشته و تاکید کرده است که این کار مجوز ندارد و هیچ گونه عملیاتی در این پروژه نباید انجام شود. با این حال حتی اجازه بازدید رسمی از پروژه نیز به مسوولان محیط زیست داده نشده است. دکتر سعید یوسف‌پور، مدیرکل استان چهارمحال و بختیاری با تایید اینکه پروژه مجوز زیست‌محیطی ندارد در این زمینه مستندات گوناگونی را به روزنامه اعتماد ارائه کرده است.
با این حال عملیات اجرایی آغاز شده و دهانه تونل از سمت چغاخور به طول ۳۰۰ متر حفاری شده است. جالب آنجاست که دستور صریح وزیر وقت نیرو در تابستان ۱۳۹۱ نیز نتوانسته این عملیات را متوقف کند. مجید نامجو در پارافی که در تاریخ ۱۵ شهریور ۱۳۹۱ روی نامه اعضای شوراهای شهر منطقه خطاب به علیرضا دایمی، معاون وقت آب و آبفا نوشته با قید «فوری» تاکید کرده است که باید انتخاب مسیر جدید بررسی و اظهارنظر شود. با وجود این دستور و مخالفت نهادها و مسوولان دیگر، مشاهدات مستقیم خبرنگار «اعتماد» حاکی از آن است که عملیات اجرایی در دهانه تونل متوقف نشده و همچنان ادامه دارد.
۳۰ درصد بودجه، برای پروژه‌یی با ۲/۵ درصد پیشرفت
مطالعات پروژه انتقال آب سبزکوه از سال ۱۳۶۲ توسط سازمان آب منطقه‌یی استان اصفهان که آن زمان به لحاظ سازمانی با استان چهارمحال و بختیاری یکی بود انجام شد. قرار شد در نزدیکی منطقه چهارطاق سدی احداث شود و از آن، آب منطقه قمشه و یزد را فراهم کنند. نهایتا در سال ۱۳۸۰ نگرانی‌های مردم نسبت به طرح انتقال آب سبزه‌کوه باعث شد مهندس عبدالرضا فروغی، معاون وقت وزارت نیرو، تامین آب به اندازه مورد نیاز مصرف شرب، کشاورزی و صنعت منطقه و همچنین استفاده از نیروهای بومی در پروژه‌ها را حق طبیعی مردم منطقه بداند و تضمین کند که زندگی آنان از این طرح‌ها هیچ خسارتی نمی‌بیند. نظرات کارشناسان درباره طرح‌های انتقال آب، نگرانی‌های مردم را بیشتر کرد. از سوی دیگر مردم منطقه مقصد که تامین آب آشامیدنی آنان از اهداف اصلی پروژه اعلام شده و اعدادی نیز در پروژه به آن اختصاص یافته بود، این کارشناسان را مخالفان رفاه و توسعه شهر خود دانستند.
نهایتا گزارش مطالعاتی مشاور پروژه نگرانی‌های کارشناسان را تایید کرد و با وجود تصریح سازمان محیط زیست به مجوز نداشتن پروژه، چشم مردم به ردیف بودجه انتقال آب سبزکوه به چغاخور در ردیف ۴۰۲۰۱۰۸۰ بودجه ۱۳۹۳ روشن شد. ردیفی که در اهداف آن، با وجود همه ادعاهای مدافعان طرح، اسمی از تامین آب شرب بروجن نرفته بود و تنها تامین آب کشاورزی ذکر شده بود. به این ترتیب در بودجه‌یی که دولت پیشتر تاکید کرده بود اولویت در آن با طرح‌های نیمه‌کاره‌یی است که درصد پیشرفت بالایی داشته‌اند، ردیفی ثبت شد که با اجرای تنها ۳۰۰ متر از ۱۰۷۰۰ متر (۲/۵ درصد پیشرفت) بودجه‌یی نزدیک به ۳۰ درصد کل پروژه به آن اختصاص یافته بود؛ بودجه‌یی که بخش عظیمی از منابع آبی سرزمین چشمه‌ها و تالاب‌ها را نشانه رفته و کسی نیز یارای توقف آن را ندارد.
مسعود بُربُر
اعتماد
