پشت پرده سیرک‌ها ؛ نمایش های دردناک
شهروندان:
«دنیای شرق علاقه بیشتری به تماشای سیرک نشان می‌دهد یکی از دلایل علاقه‌مندی شرقی‌ها به نمایش سیرک این است که هنوز قوانین مشخصی برای مقابله با آزار و شکنجه حیوانات در این کشورها وجود ندارد سیرک‌ها معمولاً اوقات فراغت تماشاچیان شرقی را پر می‌کنند و با استقبال زیادی روبه رو می‌شوند» این‌ها بخشی از گفته‌های «آرچلی هاندلی» مربی حیوانات وحشی در مؤسسه تحقیقاتی کنیا است.
اگر نگاه واقع بی
نانهای به تحلیل « آرچلی هاندلی» داشته باشیم متوجه این نوع علاقه در جوامع شرقی از چین و هندوستان گرفته تا ایران خواهیم شد؛ پیامک‌هایی که هر از چندگاهی برگزاری سیرک‌ها را با آب و تاب فراوان برای طرفدارانشان تبلیغ می‌کنند، گواه این موضوع است.
دوستداران سیرک حاضر می‌شوند برای تماشای شکلک‌های بامزه حیوانات بهای زیادی را برای بلیت‌هایشان بپرازند. درست است که خارجی‌ها برای گذراندن اوقات فراغت شان پول خوبی خرج می‌کنند اما این به معنای پرکردن اوقات فراغتی که به قیمت تماشای رفتارهای عجیب و غریب حیوانات زبان بسته تمام شود، نیست. هر چند وضعیت استاندارد نگهداری حیوانات هم خود قصه دیگری است.
حیوانات سیرک‌ها نیمی از روز شان را در قفس‌های کوچک بالا و پایین می‌روند و نیمی دیگر از وقت شان را بدون زندگی طبیعی سپری می‌کنند؛ یادگیری حقه‌های عجیب و غریب برای ارائه حرکات نمایشی به مخاطبان کار دشواری است. تنها راه برای یادگیری بسیاری از این حقه‌ها و شیطنت‌ها از طریق خشونت و تهدید و ارعاب با شلاق صورت می‌گیرد. این در حالی است که اغلب مردم فکر می‌کنند یادگیری شاهکارهای نمایشی مانند پریدن از وسط حلقه‌های آهنی، دوچرخه‌سواری و رقص با موسیقی کار آسانی است غافل از آن‌که آنها با روش‌های بسیار خشونت‌آمیز مجبور به آموزش‌های اجباری می‌شوند.
«کاترینا هلاژ» یک فعال محیط زیست از مؤسسه بین‌المللی حمایت از رفاه حیوانات می‌گوید: «بسیاری از مربیان سیرک برای اینکه از خشم شیرها و ببرها در امان بمانند قبل از اجرا به آنها مواد مخدر می‌دهند تا آرامشان کنند تا جایی که میل به حمله حتی به میله‌ها را نیز نداشته باشند. تنها جایی که می‌توان حیوانات را سرزنده دید دامن طبیعت و جایی است که به آن تعلق دارند.»
این فعال محیط زیست توصیه می‌کند برای جلوگیری از شکنجه حیوانات در سیرک‌ها حداقل کاری که دوستداران محیط زیست می‌توانند انجام دهند این است که از تماشای سیرک‌ها خودداری کنند. اجرای حرکات نمایشی حیوانات برای انسان‌ها بویژه کودکان و نوجوانان مخرب است و سیرک این پیام را به کودکان القا می‌کند که حیوانات ابزاری برای سرگرمی و خنده هستند، بدون آن‌که بدانند در پشت پرده قرمز سیرک‌ها چه قوانین سرسختانه‌ای نهفته و این نمایش‌های با شکوه و خوش رنگ و لعاب با چه اعمال مجازات‌های ناراحت‌کننده و اغلب دردناکی اجرا می‌شوند.
«وارنر»، «بارنوم» و «بیلی» از معروف‌ترین سیرک‌های ایالات متحده بودند که پیش از باطل شدن مجوز فعالیت شان حدود ۳۰هزار مایل را به مدت ۱۱ ماه به ایالت‌های مختلف امریکا سفر می‌کردند. طبیعی است که در چنین شرایطی دسترسی حیوانات به نیاز‌های اساسی مانند غذا، آب و مراقبت‌های دامپزشکی کافی نیست. حیوانات با جثه‌های بزرگ مجبور می‌شوند بیشتر زندگی شان را در قفس‌های تنگ صرف کنند. علاوه بر آن هنگام حمل و نقل با تریلر زمان زیادی را سر پا می‌ایستند.
«دکتر رابرت باشید» محقق مؤسسه تحقیقاتی پستانداران در کنیا می‌گوید: «پستانداران حیوانات بسیار اجتماعی و هوشمندی هستند و از محروم شدن از زندگی طبیعی رنج می‌برند. حیوانات در سلول‌های انفرادی با مجازات‌های قابل توجهی حرکات نمایشی را یاد می‌گیرند تا برای سرگرمی مورد استفاده قرار گیرند این با قانون حمایت از حقوق حیوانات کاملاً متناقض است.»
به گفته این محقق، این حیوانات در خارج از فصل سیرک در انبارها و حتی کامیون‌ها نگهداری می‌شوند و این سلول‌های تنگ و تاریک اثرات جسمی و روانی مضری را روی آنها می‌گذارد. این اثرت اغلب با مشکلات غیرطبیعی رفتاری مانند تکرار حرکات نوسانی سر و قدم زدن‌های پی در پی خودش را نشان می‌دهد.
در حال حاضر اجرای سیرک حیوانات در کشورهایی مانند بولیوی، یونان، پرو، سوئد و سراسر شهرهای ایالات متحده ممنوع شده و بریتانیا نیز مجوزاستفاده از حیوانات وحشی را در سیرک‌های مسافرتی ممنوع کرده است.
حال سؤال مهم این است چه کسی باید از حقوق و رفاه گونه‌هایی که نسل شان در حال انقراض است، دفاع کند؟ آیا نداشتن قانون مدافع حقوق حیوانات باعث بروز چنین پدیده‌هایی نمی‌شود؟ چرا باید سیرک‌ها به محل شکنجه گاه و اسارتگاه حیوانات تبدیل شوند.
تماشای سیرک به قیمت تنبیه حیوانات
بدون شک راه نجات حیوانات از خطر انقراض حفظ زیستگاه آنها و نه راه‌اندازی زندان و اسارتگاه است. دور ماندن از گله، شکار دسته جمعی و پیدا کردن طعمه چرب و لذیذ همگی از جمله فعالیت‌های اجتماعی حیوانات هستند که در سیرک‌ها قربانی می‌شوند. در واقع اغلب رفتارهای طبیعی مانند بالا وپایین رفتن از تپه‌ها و صخره‌ها، پرواز کردن، دویدن، جست‌و‌جوی طعمه و… جای خود را به پریدن از میان حلقه‌های آتشین، دوچرخه سواری، حرکات پاندولی سر و قدم زدن در قفس‌های بسته داده است واضح است این حیوانات مانند یک کالای نمایشی از ادامه زندگی به شکل طبیعی و ذاتی شان محروم می‌شوند. پدیده‌ای که به مراتب در کشور ما بغرنج‌تر است.
امیر حسین داداشی رئیس اداره نمایش ساماندهی و هماهنگی امور مناطق سازمان محیط زیست با اشاره بر اینکه مجوز نمایش سیرک‌ها بر عهده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است اما مجوز تأسیس سیرک حیوانات توسط سازمان محیط زیست صادر می‌شود، عنوان می‌کند: «مجوز برگزاری سیرک علاوه بر سازمان محیط زیست، تأییدیه دامپزشکی به عنوان مرجع سلامت حیوانات را نیز می‌خواهد. در حالت کلی حیات وحش در اختیار محیط زیست است اما وزارت فرهنگ، فرمانداری، استانداری و بخشداری و حتی شهرداری و نیروی انتظامی در بحث امنیت بر سیرک‌ها نیز نظارت می‌کنند. بدین شکل که استاد یا مدیر سیرک بعد از اعلام رضایت از مدیران استان مربوطه برای برگزاری سیرک درخواست می‌کند بعد از آن‌که سلامت حیوانات و مکان اجرای نمایش به لحاظ بهداشتی توسط دامپزشک تأیید شد مجوزاجرای سیرک ارائه می‌شود. این حیوانات معمولاً وارداتی بوده و قابلیت بازگشت به طبیعت را ندارند.
در حال حاضر دستورالعمل بکارگیری حیات وحش در سیرک از سوی سازمان محیط‌زیست بازنگری شده اما با این حال تعطیلی سیرک‌ها آن هم به شکل همزمان امکان ندارد زیرا از یک سو به مکان مناسب برای نگهداری از حیوانات نیاز است و از سوی دیگر تعداد باغ وحش‌ها مجوز و ظرفیت نگهداری از جمعیت این حیوانات را ندارد. تعداد نگهداری حیوانات در سیرک محدود شده و شرایط و محل نگهداری حیوانات در سیرک طبق استانداردهای بین‌المللی است. طبق استانداردهای بین‌المللی جایگاه و محل نگهداری حیوانات، رژیم غذایی، مشکلات ژنتیکی، آزمایش‌های مربوط به بیماری‌های دامپزشکی و حتی شیوه حمل و نقل و زمان حمل و نقل حیوانات به شکل دقیقی مشخص شده است.»
داداشی حدود ۱۳ سیرک را دارای مجوز فعالیت اعلام می‌کند و می‌گوید: «طبق دستورالعمل جدید بسیاری از این حیوانات معمولی از نمایش خارج و ساماندهی می‌شوند و تعداد دیگری نیز با افزایش سن از سیرک خارج می‌شوند. این‌گونه‌ها که بومی کشور نیستند با کنترل بیماری‌هایشان و با هدف تحقیقات و بالا بردن سطح افکار عمومی وارد باغ وحش می‌شوند.»
یکی از مشکلات گونه‌های غیر بومی درون زایی است. از سال گذشته هرگونه درون‌زایی دراین حیوانات ممنوع شده و از افزایش جمعیت سیرک جلوگیری می‌شود. ضمن آن‌که در حال حاضر برای نگهداری حیوانات وحشی گوشتخوار و پستانداران عظیم‌الجثه مجوزی صادر نمی‌شود و در مورد پرندگانی مانند کاسکو باید طبق روال کنوانسیون مجوز صادر شود. به گفته داداشی سازمان محیط زیست با هر گونه حیوان آزاری و زیر پا گذاشتن حقوق حیوانات مخالف است و با توجه به گزارش‌های رسیده از تشکل‌های محیطی یا مردم با متخلفین برخورد می‌کند. همچنان که سیرک قهرمانی قشم به دلیل تخلفات صورت گرفته به مدت ۴ ماه تعلیق شد.
نقض حقوق حیوانات در سیرک‌ها
تماشاگران سیرک‌ها با هیجان زیادی سوار شدن خرس روی توپ، موتورسیکلت سواری میمون‌ها یا ایستادن فیل روی دو پا را تماشا می‌کنند و هرگز تصور نمی‌کنند آنها با شلاق و شکنجه رفتارهای عادی شان را از یاد برده‌اند. دیدن شلاق در سیرک شوک‌های الکتریکی را در ذهن حیوانات یادآوری می‌کند.
کیوان هوشمند فعال محیط زیست و مدیر سایت دیده بان حقوق حیوانات معتقد است، فعالیت سیرک‌ها تأثیری منفی بر حیات وحش و زیستگاه‌های طبیعی نمی‌گذارد و احتمال اختلاط ژنتیکی گونه وارداتی با گونه بومی بسیار ضعیف است مگر اینکه گونه‌های وارداتی از مجموعه سیرک فرار کنند یا به شکل غیر قانونی در طبیعت رهاسازی شوند.
معضل اصلی این است که حیوانات نیز حقوقی دارند و اصولاً حقوق اولیه حیوانات در سیرک‌ها نقض می‌شود چون انجام یکسری از خواسته‌ها و حرکات توسط حیوانات که ممکن است برای تماشای سیرک جذاب باشد از طریق ایجاد ترس و تشویق اتفاق می‌افتد. در صورتی که حیوانات خواسته‌ها و حرکات مدنظر مربی را انجام ندهد، تنبیه شده و شلاق می‌خورند یا حرکات دردناکی را از سوی مربی متحمل می‌شوند در واقع هنگام انجام حرکات نمایشی به محض اینکه شلاق را می‌بینند تنبیه بدنی در آنها تداعی شده و ناخودآگاه درخواست مربی‌شان را انجام می‌دهند. بر خلاف اینکه مردم تصور می‌کنند این حیوانات تربیت شده‌اند باید گفت که نه تنها تربیت نشده بلکه از تربیت طبیعی نیز خارج شده‌اند و بخاطر فرار از تنبیه و ترسی که در وجودشان نهفته حرکات را انجام می‌دهند. اجبار در انجام حرکات نمایشی بزرگترین و اساسی‌ترین مشکل این حیوانات است.
این فعال محیط زیست در پاسخ به این سؤال که این حیوانات بعد از کار افتادگی کجا نگهداری می‌شوند می‌گوید: «آمار مشخصی در ارتباط با این مسأله وجود ندارد اما قاعدتاً به باغ وحش‌ها سپرده می‌شوند تا سال‌های آخر عمرشان را در باغ وحش سپری کنند. سازمان محیط زیست متولی نظارت بر فعالیت حیوانات سیرک است اما نمی‌توان انتظار داشت که این سازمان به تنهایی با همه معضلات مقابله کند به همین خاطر در سال‌های اخیر سازمان‌های مردم نهاد و فعالان حقوق حیوانات به دفاع ازحقوق حیوانات کمک می‌کنند.»
میمون‌های رزوس و خطر انتقال ابولا
جلوگیری از بروز اختلال ژنتیکی، عقیم‌سازی حیوانات و ممانعت از زادو ولد و انتقال بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان از جمله نگرانی‌هایی است که در سیرک حیوانات به فراموشی سپرده شده است.
ایمان معماریان دامپزشک حیات وحش در این باره می‌گوید: «سیرک‌ها نه تنها قابلیت و توان نگهداری از حیات وحش را ندارند و از استانداردهای خاصی برخوردار نیستند بلکه اصولاً عقیم‌سازی یا جلوگیری از بروز اختلال ژنتیکی و پیشگیری از ابتلا به بیماری‌ها نیز در آنها انجام نمی‌گیرد. در نتیجه سیرک‌ها از قانون درستی پیروی نمی‌کنند مثلاً شیر‌های آفریقایی یا ببرها اختلال ژنتیکی زیادی دارند و نباید تولید مثل کنند اما معمولاً از قانون پیروی نکرده و کنترلی صورت نمی‌گیرد یا اینکه کسی به عقیم شدن این حیوانات توجهی نمی‌کند و درنتیجه مشکلات ژنتیکی بتدریج زیاد می‌شود. هرچند این گونه‌ها بومی کشور نیستند ولی دستکاری ژنتیک که مسأله بسیار مهم در دنیا است، باعث می‌شود حیوانات تا پایان طول زندگی شان عذاب بکشند و مشکلات دیگری ایجاد کنند.»
این دامپزشک در ادامه به انتقال یکی از مهم‌ترین بیماری‌های مشترک بین انسان و میمون رزوس اشاره می‌کند و می‌گوید: «میمون‌های رزوس در سال‌های اولیه زندگی‌شان از هند و پاکستان وارد ایران می‌شوند و با کتک تربیت می‌شوند. میمون‌های رزوس ۷۶درصد ناقل ویروس «هرپس ب» بوده و یکی از خطرات تربیتی آنها وجود بیماری‌های مشترک بین انسان و این میمون‌ها است. این گونه‌ها به‌طور بالقوه می‌توانند عامل ابولا را که بشدت در آفریقا شایع شده و مرگ و میر را افزایش داده به انسان انتقال دهند. همچنین آنها بیماری سل، انگل‌های گوارشی و پوستی را به انسان منتقل می‌کنند و امکان واکسینه کردن و پیشگیری از بروز بیماری‌ها وجود ندارد و واکسن‌های انسانی تنها تعداد اندکی از بیماری‌های مشترک و خطرناک را کنترل می‌کنند. علاوه بر این میمون‌های رزوس به سرعت رشد کرده و قدرت بدنی زیادی پیدا می‌کنند بنابراین ترجیح می‌دهند آنها را در طبیعت رها کنند از آنجا که این گونه غیربومی در طبیعت بومی ایران به آسانی زنده می‌ماند اگر در طبیعت رها شود، آسیب جدی به سایر گونه‌ها وارد می‌کند.»
بدنیست بدانید چنگ و دندان بسیاری از گربه‌سانان، خرس‌ها یا میمون‌ها را برای معرکه‌گیری می‌کشند؟!
فریبا خان‌احمدی
ایران
