عبدالله کوثری: «مدرنیته»، نامه‌نگاری را از یادها برده
شهروندان:
عبدالله کوثری، در عصر آی‌پد و تبلت هنوز هم نامه می‌نویسد؛ نه با این ابزارها، بلکه با خودنویسی که حتی ممکن است روی کاغذ جوهر پس بدهد، درست مثل قدیم! با اینکه اهل اینترنت و ایمیل هم هست اما می‌گوید دوست ندارد حال‌وهوای نامه‌نگاری با رفقایش را که حتی بعضا خارج از ایران ساکن هستند از دست بدهد.
به بهانه روز جهانی پست این مترجم شناخته‌شده که در آثارش نشان داده نسبت به نثر و کلام دغدغه جدی دارد، از مشکلاتی گفته که به‌مرور نامه‌ننوشتن در زندگی انسان امروز ایجاد خواهد کرد.
- به نظر شما ابزارهای امروزی ارتباط نظیر ایمیل، وایبر و اس‌ام‌اس نسبتی با نامه‌نگاری دارند؟
نه ندارند چون کارکردشان کلا متفاوت است. از این ابزارها معمولا برای ردوبدل‌کردن اخبار استفاده می‌کنند و در آن افراد سعی دارند در حداقل زمان و با کمترین کلمات ارتباط برقرار کنند.
- در تاریخ ادبیات جهان شاهدیم که نامه‌نگاری بین شاعران، نویسندگان و منتقدان اتفاقات بسزایی در تولید آثار ادبی در دوره‌های مختلف رقم زده است. اما امروز نامه‌نگاری از بین رفته و این به نظر شما چه خلأیی را در تولیدات ادبی ایجاد خواهد کرد؟
نامه‌نوشتن یا ننوشتن خیلی به ادبیات مربوط نیست. قدیم وقتی افراد نامه می‌نوشتند حتی اگر نویسنده بودند مقصودشان ایجاد یک ژانر ادبی نبود. وقتی نامه‌ای به دست افراد توانا نوشته می‌شد احتمال داشت خودبه‌خود بدل به یک اثر ادبی هم بشود یا یک جریان ایجاد کند مثل «منشات قائم‌مقام» یا اینکه بعدها نامه‌نگاری افراد با هم، به سبب شهرتشان اهمیت پیدا کند و منتشر شود، مثل مجموعه نامه‌های چخوف یا فیلسوفان و نویسنده‌های دیگر که در دسترس عموم قرار گرفته‌اند.
- تکنولوژی امروز، لذت نامه‌نگاری را از افراد سلب کرده است. به نظر شما اساسا این موضوع مهم و درخور مکث است؟
واقعیت اینجاست که من برخلاف خیلی‌ها که از سرعت چشمگیر پیشرفت تکنولوژی خیلی‌خیلی ذوق می‌کنند، به اندازه آنها ذوق نمی‌کنم و حتی خیلی‌جاها نگران هستم. ضدتکنولوژی نیستم و در عین حال که قبول دارم ابزارهایی نظیر اینترنت زندگی امروز را تسهیل کرده و این اهمیت بسزایی هم دارد، اما یک‌سری عادات، رسوم و آداب مهم را از بین برده است. مثلا تکنولوژی، زمان لازم برای رساندن یک پیغام یا نوشته را به حداقل رسانده اما باعث شده افراد مثلا برای هم نامه ننویسند و همین موضوع سبب شده بخشی از توانایی‌های خوب انسان‌ها نفی شود و بلااستفاده بماند.
- به نظر شما نامه‌نگاری در سال‌های پیش چه تاثیری بر ارتباط نسل‌ها با هم می‌گذاشت؟
در پاسخ به این سوال، مادربزرگم را مثال می‌زنم؛ خانمی که اواخر دوره قاجار یعنی دوران احمدشاه را به یاد داشت و تا سال۶۳ هم عمر کرد. من نامه‌های این خانم به پسر یا بستگانش را دیده بودم. با خط شکسته بسیار خوب نوشته شده و واقعا مثل یک قطعه ادبی خواندنی بودند. درحالی که مادربزرگ من نه مدارج امروزی داشت و نه اصلا دانشگاه رفته بود. فقط بسیار با قرآن و حافظ و… مأنوس بود. پدر من هم دانشگاه نرفته بود و من نمونه‌هایی از نامه‌هایی که برای دیگران نوشته بوده را دیده‌ام. این نامه‌ها نه‌فقط زیبا هستند بلکه عواطف افراد نسبت به یکدیگر را نشان می‌دهند و بسیاری نکاتِ نه صرفا عاطفی بلکه انسانی در این نامه‌ها وجود دارد که مسلما روابط بین افراد را تحت‌تاثیر قرار می‌داده و پیوند آنها را قوت می‌بخشیده. اتفاقا چندوقت پیش مجله «حرفه هنرمند» نامه دو دختر در سال‌های ۱۳۰۰ یا کمی این‌طرف و آن‌طرف‌تر را منتشر کرده بود. مطالعه این نامه‌ها بسیار لذتبخش بود چون نامه‌هایی بسیار با سلیقه بودند. این نامه‌ها نشان می‌داد، دو نفر که در عین حال از نظر جغرافیایی دور بوده‌اند، چقدر دل‌هایشان به هم نزدیک بوده. در آن دوران واقعا نامه جایگاهی ویژه داشته. حتی افراد مدت‌ها در انتظار نامه یکدیگر می‌مانند. نمود این موضوع در شعرهای قدیم نظیر سروده‌های خاقانی یا حافظ پیداست. خاقانی سروده است: «نامه‌رسان نامه من دیر شد» یا حافظ اشاره به پیغام دوست دارد و پیک خوش خبری که بناست این پیغام را به او برساند و می‌گوید: «آن پیک نامور که رسید از دیار دوست» یا «دیری‌ست که دلدار پیامی نفرستاد». در واقع نامه در آن روزگار کارکردی افزون بر خبررسانی داشته و بیشتر رسالتی انسانی و عاطفی داشته.
- تعاقب نامه ننوشتن برای انسانِ امروز چه خواهد بود؟
گسترش تکنولوژی اجتناب‌ناپذیر است. تکنولوژی باعث شده انسان‌ها مجالی برای ابراز عواطف عمیق خود نداشته باشند. بنابراین روز‌به‌روز هم نامه‌هایی که در جهان پست خواهند شد احتمالا کمتر می‌شوند. نمی‌توان انکار کرد نامه‌های الکترونیک که زاده تکنولوژی روز هستند، عاطفه نامه‌های کاغذی را ندارند به این خاطر که افراد پای کامپیوتر و لپ‌تاپ و آی‌پد می‌خواهند با حداقل کلمات حرفشان را بزنند و این ریشه‌های روابط انسانی را اگر سست نکند، به قوی‌تر شدن آن هم کمکی نمی‌کند. علاوه بر اینها یکی از بدترین تعاقب‌های ابزارهای جدید، این است که سبب شده نثر نسل جوان روز به روز ضعیف‌تر شود. نسل امروز کم و بیش معتاد به تکنولوژی شده و چنین اعتیادی نثر ایمیلی، فیس‌بوکی و به‌طور کلی اینترنتی ایجاد کرده است. آفت ادبیات اینترنتی این است که دایره واژگان مورد نیاز افراد را روز به روز تنگ‌تر کرده و در عوض یک‌سری کد ایجاد می‌کند. استفاده از این واژه‌های کدوار در فضای اینترنت خوب است ولی آفت اینجاست که به مرور جوان‌ها را دچار فقر واژه می‌کند تا جایی که وقتی یک مترجم جوان می‌خواهد اثری ترجمه کند ترکیباتی می‌سازد که نشان می‌دهد دامنه واژگانش بسیار محدود است و به فارسی بی‌اعتناست. می‌خواهم بگویم این ابزار حتی افراد دست به قلم را هم نسبت به نثری که به کار می‌گیرند بی‌اعتنا می‌کند چون دایم با این ادبیات در روزمره‌شان سروکار دارند و این نسبت به درست‌نویسی بی‌اعتنایشان می‌کند چون نیازش را حس نمی‌کنند.
- می‌توان چاره‌ای اندیشید و دوباره فرهنگِ نامه نوشتن را جا انداخت؟
نه به نظرم این موضوع جاانداختنی نیست. یک اتفاق کاملا فردی است. البته ممکن است کسی هنوز این عادت را حفظ کرده باشد. اما عاقلانه هم نیست که به مردم بگوییم اینترنت را کنار بگذارند و نامه بنویسند و در ترافیک بروند و پست کنند و پنج، شش‌روز منتظر باشند تا جواب بگیرند! عوض‌شدن سبک و روش زندگی اجتناب‌ناپذیر است. همان طور که نمی‌توانیم به افراد بگوییم با قافله سفر کنید، چون حال خوبی دارد!
