تاریخ انتشار : شنبه ۲ آذر ۱۳۹۲ زمان انتشار : ۱۱:۱۰

شهروندان:
صنایع دستی، یکی از ظرفیت‌های کشور ماست که این روزها به جای استفاده، نادیده گرفته شده و دچار شرایطی نابسامان است و حتی گردشگران نیز نگاهی نامهربانانه به آن دارند. روزگاری بسیاری گردشگران داخلی و خارجی، سوغات اولشان در بازدید از شهرهای مختلف کشور صنایع دستی بود و امروز گردشگران حتی نامی‌از صنایع دستی شهرها نمی‌دانند.

برای اثبات این مدعا همین بس که نایب رئیس اتحادیه صنایع دستی اصفهان، سال گذشته از انقراض ۱۴۵ نوع صنایع دستی از مجموع ۲۵۰ نوع صنایع دستی کشور خبر داد و گفت که ۱۰۰ نوع باقی مانده نیز دست و پا شکسته مورد بهره برداری قرار می‌گیرند. شنیده‌ها حاکی از آن است که عزم جدی برای حمایت از صنایع دستی در کشور نیست.

گیلانی‌ها گله دارند که دست سازه‌هایشان به دست فراموشی سپرده شده و از صنایع دستباف اصفهان، همدان، فارس، کرمان و خراسان که روزی زینت بخش خانه‌ها بود، چندان خبری نیست. تولید زیورآلات نقره در ایران نابود شده در حالی که این کشور تا ۱۵ سال قبل بزرگ‌ترین تولید کننده و صادر کننده زیور آلات نقره در جهان بود. این در حالی است که کشور چین، رقیب بی همتای تولید محصولات شبه صنایع دستی ایران شده و کفش‌های روکش گلیمی، چاپ سنتی پارچه، رودوزی، شیشه‌گری، قلم‌زنی، طلاکوبی و خاتم‌کاری‌هایی تولید می‌کند که ما مبتکر آن بوده ایم اما مدت‌هاست خود، این هنر را از یاد برده ایم. تصاحب بازار داخلی توسط محصولات بی‌کیفیت و ارزان چینی در کنار حضور کمرنگ هنر سنتی و صنایع دستی ایرانی در کشور به مرور باعث شده که این هنر ملی، در زادگاه خود از پا افتاده و بسیاری از کارگاه‌های صنایع دستی کشور به تعطیلی کشیده شوند.

صنایع دستی، بچه یتیم دولت

۲۵۰‬ رشته هنر سنتی و صنایع دستی در ایران وجود دارد که هر یک با اشتغالزایی و درآمدزایی بالا، می‌تواند مشکلات اقتصادی بسیاری را حل کند. در سال‌های گذشته برخی از هنرهای سنتی و صنایع دستی ایران که منسوخ شده‌ یا در آستانه منسوخ شدن هستند، برای کاربری‌های جدید مورد بررسی قرار گرفته‌اند تا دوباره به چرخه تولید بیایند، مثل انواع پوشاکی که با نمد تهیه می‌شده‌. با این حال کارشناسان معتقدند که صنایع دستی همچنان غرق در چرخه مشکلات است و با این شرایط، شانس اندکی برای حضور مجدد و اثرگذار دارد. ابراهیم نباتی مظلومی، استاد تراش روی شیشه، اظهار تاسف می‌کند از اینکه در حال حاضر به صنایع دستی به عنوان «بچه یتیم دولت» نگاه می‌شود. تسنیم به نقل از این استاد تراشکار نوشته که عدم حمایت از تولیدکنندگان صنایع دستی به خصوص بیمه این هنرمندان، موجب دلسردی بسیاری از این افراد شده. نباتی مظلومی‌با تاکید بر اینکه مخالف ورود جنس چینی است، می‌گوید: «این تولیدات در چین به صورت ماشینی انجام می‌شود اما ایران، هنر دست سازی دارد. محصولات ما همگی کار دست است و این یعنی ارزش.» در این زمینه نیما ذاکری سعید، فعال و تولیدکننده صنایع دستی نیز با اشاره به افرادی که کارت صنایع دستی دارند اما در مغازه جنس چینی می‌فروشند، این حرکت را بی‌احترامی‌و توهین به هنر ایرانی دانسته و تاکید می‌کند: «بسیاری از مردم فرق بین جنس ایرانی و چینی را نمی‌دانند. برای مثال یک سری پوست‌ها هست که در آن آیات قرآن نوشته شده و از چین وارد می‌شود. حتی برخی هنرمندان جنس چینی قاطی جنس ایرانی می‌کنند و می‌فروشند و مردم هم اطلاعاتی ندارند. متاسفانه ما نتوانسته‌ایم مصرف‌کننده را با کیفیت خوب و بد آشنا کنیم.»

صاحبان هنر، صاحبان علم صنایع دستی نیستند

فقدان فرهنگ سازی، آسیب مهمی‌در حوزه صنایع دستی است که یکی از کارشناسان تولید معاونت صنایع دستی به آن اشاره کرده. شهرام مریخی می‌گوید: «نمایشگاه صنایع دستی با آن همه اعتبار و هزینه برپا می‌کنیم، اما یک بیلبورد تبلیغاتی نمی‌زنیم. چرا تبلیغات ما این اندازه کم است؟ مردم اگر با محصولات آشنا شوند، به خرید نیز علاقه مند می‌شوند.» وی با طرح این سوال که نمایشگاه‌های صنایع دستی اصلا به چه علت برپا می‌شوند، می‌افزاید: «اگر مردم بی خبر باشند، این نمایشگاه جز صرف بی مورد هزینه هیچ ندارد. این نمایشگاه‌‌ها تازه روزهای آخر شلوغ می‌شوند چون مردم دیر به برپایی آن پی می‌برند.» این کارشناس تولید معاونت صنایع دستی بی خبری و عقب ماندن تولیدکنندگان ایرانی از علم روز و بازار دنیا را دیگر آسیب در این حوزه دانسته و با اشاره به اینکه اولین کار چین برای به دست آوردن بازار کشور‌های مختلف، بازاریابی و نیازسنجی در آن کشورهاست، تصریح می‌کند: «بافندگان ما چشم خود را روی کار می‌گذارند و بعد از یکسال فرش می‌بافند. اما آن فرش روی دستشان می‌ماند چون نیاز و سلیقه مردم را لحاظ نکرده اند. در حالی که مثلا اگر به جای زمینه لاکی زمینه فیروزه‌ای می‌بافتند می‌توانستند به سرعت محصول خود را بفروشند. متاسفانه صاحبان هنر، همیشه صاحبان علم لازم نیستند و این یکی از مشکلات این حوزه است.» مریخی معتقد است صنعتگران نباید بنشینند تا معاونت صنایع دستی این علم را بدهد، خودشان هم باید به روز شوند. وی ابراز امیدواری کرده که بار دیگر نظارت وزارت صنایع در این حوزه از سر گرفته شود.

معاونت صنایع دستی در دفاع از حقوق هنرمندان ضعیف است

کارشناسان معتقدند که معاونت صنایع دستی دردفاع از حقوق هنرمندان صنایع دستی ضعیف است. تولید کنندگان این حوزه توانایی ایستادن روی پای خود را ندارند و حمایت مناسبی نیز وجود ندارد. هم چنین موضوع حق مالکیت معنوی یکی از مهم‌ترین موضوعات به خصوص در طراحی صنایع دستی است. ذاکری در این خصوص به تسنیم گفته مالکیت معنوی در چندین سال گذشته یکی از دغدغه‌های بزرگ هنرمندان صنایع دستی بوده، و سازمانی هم نیست که این حق را ثبت کند. وی معتقد است که باید در این زمینه فکر اساسی کرد و اظهار تاسف می‌کند از اینکه در حال حاضر مجوز فنی و حرفه‌ای بیشتر از مجوز صنایع دستی اعتبار دارد: «هنرمندی که ۳۰ سال سابقه کار دارد باید برای بیمه شدن در سازمان فنی و حرفه‌ای امتحان بدهد. ما کسی را در سازمان صنایع دستی که از حقوق هنرمندان دفاع کند نداریم. این کسر شأن است.»

به اهمیت بسته بندی بها نمی‌دهند

بسته‌بندی، دیگر موضوعی است که از اهمیت بالایی در بحث فروش محصولات صنایع دستی برخوردار است، با این وجود چندان به آن پرداخته نمی‌شود و همه شعارها و وعده‌ها در حد حرف باقی مانده. استاد تراش روی شیشه در این باره معتقد است محصولی که من درست می‌کنم کریستال است و قیمت بالایی دارد، چون کار دست است و حتی قیمت آن تا ۱۰ میلیون تومان هم می‌رسد، پس باید جعبه‌ای به همین ارزش نیزداشته باشد یعنی همان بسته‌بندی لازم، که متاسفانه در حال حاضر چنین نیست. نباتی معتقد است سازمان صنایع دستی باید قانونی وضع کند که به این مضمون که اگر بسته‌بندی به شکل باارزش ارائه نشود حق فروش کالا وجود نداشته باشد. به عقیده وی طبیعی است که در این صورت هم پول بسته‌بندی با کالای آن میسر می‌شود و هم هنرمند می‌تواند بهتر محصول خود را به فروش برساند. مریخی نیز با اشاره به اینکه در حوزه بسته‌بندی خیلی نمونه‌سازی کرده‌ایم ولی به نتیجه نرسید، می‌افزاید که یکی از معضلات بسیار مهم صنایع دستی مشکلات مدیریتی است. برای مثال ازسال ۷۹ تا کنون ۱۵ مدیر کل عوض کرده‌ایم یعنی سالی یک مدیر هم بیشتر، لذا با این وضع کار به جایی نمی‌رسد.

تبدیل فروشگاه‌های صنایع دستی به چایخانه و چلوکبابی

تبدیل فروشگاه‌های صنایع دستی به چایخانه و چلوکبابی از دیگر مواردی است که اعتراض کارشناسان و فعالان این حوزه را در پی داشته. یک استاد دانشگاه با انتقاد از این رخداد گفته که سازمان صنایع دستی در گذشته به بخش تولید کمک می‌کرد، فروشگاهی در هر استان و مرکز استان داشت که کالای صنایع دستی هنرمند را می‌خرید یا به امانت در فروشگاه خود قرار می‌داد و ماه‌ به ماه حساب خود را با هنرمند تسویه می‌کرد و این موضوع موجب رونق صنایع دستی شده بود. حال سوال اینجاست که الان این فروشگاه‌ها به کجا رسیده و دست چه کسانی است؟ شهرام امیری با تاکید بر این واقعیت که سالانه بیش از هزار و ۵۰۰ دانشجوی صنایع دستی فارغ‌التحصیل می‌شوند ولی بیکار می‌مانند، می‌گوید این در حالی است که این افراد باید جذب شوند و کارگاه‌های تولیدی باید موظف شوند به جای نیروی غیرمتخصص این افراد را جذب کنند و آنها را در بخش‌های مختلف از جمله طراحی، مونتاژ، بسته‌بندی و غیره به‌کار گیرند. وی هم امضای هنرمندان بر تولیدات صنایع دستی را ضروری دانسته و معتقد است نباید به صنایع دستی مالیات ببندند، چون صنایع دستی، فرهنگ کشور است و باید زنده نگه داشته شود، اما به تازگی زمزمه‌هایی در این باره شنیده می‌شود که موجبات هراس و ترس تولیدکنندگان را ایجاد کرده.صنایع دستی این روزها سهم ناچیزی در زندگی مردم دارد. همان گونه که تولید نیز در این حوزه با مشکلاتی مواجه است که موجب شده هنرمندان صنایع دستی نتوانند فکر و ذهن خود را متمرکز مراحل تولید و بالابردن کیفیت محصولات خود کنند. به نظر می‌رسد این حوزه به متولی ای صدیق نیاز دارد که فکری به حال انواع این صنایع دستی که یا در معرض انقراض اند یا از بین رفته اند داشته باشند.

قانون