تاریخ انتشار : جمعه ۲۳ اسفند ۱۳۹۲ زمان انتشار : ۱۶:۰۴

شهروندان:
اسفندماه که می شود تب و تاب خرید شب عید، ذهن خانواده های ایرانی را به خود مشغول می کند. بازارهای شلوغ و قیمت های جدید، بعضی ها را از خرید پشیمان و بعضی را نیز در عین خرید، دلخور می کند. با این همه آخر سال، ترافیک خرید شب عید در خیابان ها و مراکز خرید، شمارش معکوس شروع سال جدید را سرعت می بخشد.

شفقنا نوشت: دولت هرساله قول کنترل بازار خرید شب عید را می دهد. همانطور که چندی پیش سیدجواد تقوی، رییس سازمان حمایت مصرف کننده و تولید کننده از اجرای برنامه نظارت کنترل بازار شب عید با همکاری تشکل ها و اصناف خبر داد.

تقوی بر اقدامات نظارتی تاکید کرد و گفت: با هماهنگی دستگاه های اجرایی در حوزه تامین، توزیع و قیمت و استفاده از ظرفیتهای بخش خصوصی و تشکلها و اصناف در این زمینه اقدامات نظارتی با موفقیت انجام می پذیرد. حال باید دید آیا این نظارت موفق عمل می کند یا مانند سال های گذشته کنترل قیمت بخش هایی از بازار از دست دولت خارج می شود.

هرسال گران تر از پارسال

هر چند مرکز آمار ایران به تازگی آمار جدیدی را درباره رشد اقتصادی در نیمه اول سال ۱۳۹۲ منتشر کرد که نشان از رشد منفی دو درصدی در شش ماه اول سال ۹۲ نسبت به رشد منفی چهار و نیم درصدی نسبت به سال ۹۱ داشت، اما گویا این رشد اقتصادی هنوز نتوانسته است غول گرانی و تورم را از پای درآورد. «هرسال گران تر از پارسال» این جمله را خانمی می گوید که برای خرید پوشاک فرزندش به بازار آمده است. او از قیمت پوشاک کودکان ناراضی است و می گوید؛ گاهی اوقات قیمت یک دست لباس بچه گانه با قیمت لباس بزرگسالان برابر است.

روبه روی یک مرکز توزیع میوه، دانشجویی که می گوید ساکن خوابگاه است از افزایش قیمت میوه ها تنها بیست روز مانده به شب عید شکوه می کند و آقایی که به همراه خانواده اش به بازار آمده است می گوید: «هرسال با خانواده برای خرید شب عید به بازار تهران می آیم، از قیمت ها راضی نیستم ولی نمی توانم برای همسر و فرزندانم خرید نکنم» برخی نیز عطای خرید شب عید را به لقایش می بخشند و ترجیح می دهند بعد از تعطیلات عید خرید کنند، چرا که آنها معتقدند فروشندگان، اجناس سال قبل خود را به قیمت بالاتری در شب عید برای فروش می گذارند و بهتر است در اواخر فروردین یا اردیبهشت ماه، خرید سال جدید خود را انجام دهند.

رشد هزینه ها چند برابر رشد درآمدها

آمارهای منتشر شده از متوسط هزینه و درآمد ناخالص خانوارهای شهری در سال گذشته نشان از آن دارد که خرج خانوارها در سال ۹۱ نسبت به سال ۸۱ از رشد ۲۰۰ درصدی برخوردار شده است. ایسنا در این ارتباط نوشته است: میزان هزینه ناخالص سالانه خانوارهای شهری در سال ۸۱ حدود چهار میلیون و ۲۰۰ هزار تومان بود که در سال ۹۱ از رشد چهار برابری برخوردار شد و به حدود ۲۱ میلیون و ۶۰۰ هزار تومان رسید. بررسی آمارها نشان از آن دارد که میزان رشد هزینه خانوارها در سال‌های ۸۳، ۸۶، ۸۸، ۸۹ و ۹۰ از میزان رشد درآمد ناخالص خانوارها بیشتر بوده است.

حال این پرسش مطرح می شود که رشد بیشتر هزینه خانوارها نسبت به درآمد آنها چه تاثیری بر بازار خرید شب عید دارد؟

هادی حق شناس، کارشناس اقتصادی در این ارتباط به خبرنگار شفقنا می گوید: طبیعی است که برای ارزیابی رونق یا رکود بازار باید نرخ تورم را در نظر گرفت. به عبارت ساده تر اگر انتظارات تورمی در بازار وجود داشته باشد، مردم یک رفتار می کنند و اگر انتظارات تورمی وجود نداشته باشد مردم رفتار دیگری خواهند کرد. یعنی وقتی قیمت ها سیرصعودی داشته باشد مردم سعی می کنند پولهای خود را در کالاهای سرمایه ای، سرمایه گذاری کنند که کالاهای سرمایه ای مخصوص شب عید نخواهد بود و اگر بازار حالت متعادل و پایدار داشته باشد مردم به کالاهای شب عید یعنی پوشاک، خوراکی ها و سفرهای نوروزی می رسند.

تورم در حال کاهش است

این کارشناس اقتصادی با مقایسه تورم نقطه به نقطه و تورم میانگین و ماهانه در سه ماهه زمستان سال جاری نسبت به سه ماهه سال گذشته که منتهی به شب عید است، می گوید: تورم و قیمت ها در حال کاهش است و نسبت به سال گذشته روند نزولی دارد در نتیجه مردم کمتر به سراغ کالاهای سرمایه ای می روند و بیشتر به همان نیازهای روزمره یا به عبارت دیگر همان نیازهای شب عید که پوشاک، مواد غذایی و سفرها را شامل می شود رو می آورند و بازار این اجناس باید رونق داشته باشد. طبیعی است که یک بخش مهم اقتصاد متاثر از فضای سیاسی است، روابط ایران با دنیای خارجی در سنوات گذشته به مسایل هسته ای محدود شده بود و قطعنامه هایی که علیه ایران ظالمانه وضع کرده بودند مشکلاتی را ایجاد کرده بود و طبیعی است که این عوامل در سفر و خرید مردم موثر است، زیرا بخشی از بازار ارز، متاثر از سفرهای مردم ایران است.

این عضو سابق کمیسیون برنامه و بودجه مجلس پیش بینی می کند میزان خرید مردم در شب عید و همین طور میزان سفرهای نوروزی افزایش بیابد، چرا که در سال جدید در بازار ارز، بازارهای داخلی، مواد غذایی، پوشاک و سفرهای داخلی ثبات و تعادل برقرار است.

با این همه چرا مردم از گرانی بازار و عدم توان خرید مورد نیاز و دلخواه خود شکایت دارند؟ حق شناس در پاسخ به این پرسش معتقد است: مردم درست می گویند و واقعا گرانی وجود دارد، ولی ما به طور نسبی مقایسه می کنیم و می گوییم نسبت به سال قبل گرانی کمتر است، اما آیا واقعا این گرانی قابل تحمل است؟ به نظر ما این گرانی قابل تحمل نیست. زمانی گرانی قابل تحمل است که میانگین تورم یک رقمی شود و مطلوب این است که نرخ تورم زیر ۵درصد برسد ولی وقتی نرخ تورم نقطه به نقطه سال گذشته در همین موقع نزدیک ۴۰درصد بود و حالا در حدود ۲۰درصد است، می توان گفت به طور نسبی وضعیت گرانی ها روبه کاهش است.

او در ادامه گرانی موجود را برای افرادی که حداقل دستمزدشان بین ۵۰۰ تا۶۰۰هزار تومان است، غیرقابل تحمل می داند و می گوید: هرچند وضعیت نسبت به سال قبل بهتر شده است اما نسبت به نقطه مطلوب یا استانداردی که اقتصاد تعریف می کند فاصله بسیاری وجود دارد. نقطه مطلوب این است که نرخ بیکاری و نرخ تورم کمتر از ۵ درصد باشد، اکنون نرخ بیکاری بیشتر از ۱۰درصد و نرخ تورم نزدیک ۳۵ درصد است و این وضعیت مناسبی نیست.

او درباره تسهیلات دولت در خرید شب عید و عیدی ۵۰۰ هزارتومانی کارمندان دولت بیان می کند: قطعا همه مردم حقوق بگیر دولت نیستند و حداکثر ۵/۲میلیون کارمند و ۵/۱میلیون بازنشسته در کشور وجود دارد. اگر فرض کنیم ۱۵ میلیون ایرانی در کشور شاغل باشند، حداکثر یک سوم آنها از منابع دولتی استفاده می کنند و دو سوم بخش خصوصی است. قطعا دولت اگر بتواند باید تسهیلات مناسبی را ایجاد کند تا بتواند شب عید خوبی را برای مردم فراهم کند. طرف دیگر مساله از منظر عرضه کالاها و خدمات است. دولت هنگامی که بازار انتظار قیمت های مناسب دارد و ضمنا تقاضا هم حتما رو به صعود است، باید تدابیری را در خصوص افزایش عرضه، از منظر قیمت های مناسب انجام دهد.

خرید شب عید برای یک خانواده چهارنفره چقدر آب می خورد؟

در این میان، پایگاه اقتصادی بازار خبر جدولی را منتشر ساخته است که در آن اقلام مورد نیاز شب عید از جمله شیرینی، آجیل، میوه، مانتو، کت و شلوار و… را برای یک خانواده چهارنفره به همراه قیمت ها در نظر گرفته است. قیمت ها در دو سطح برای خانواده های با درآمد کم و متوسط و درآمد بالا ارائه شده است و برای مثال آجیل از کیلویی ۳۵۰۰۰تومان برای خانواده با درآمد کم و متوسط و کیلویی ۷۰۰۰۰ تومان برای خانواده با درآمد بالا و قیمت ۵کیلو پرتقال از ۷۵۰۰ تا ۱۱۵۰۰تومان و ۵کیلو سیب از ۱۴۰۰۰تومان تا ۱۶۵۰۰تومان در نظر گرفته شده است.

یدالله صادقی، رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان تهران اعلام کرده بر اساس برنامه ریزی های صورت گرفته از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت و تفاهمات صورت گرفته با باغداران قرار است پرتقال، کیلویی ۱۵۰۰ تومان و سیب هم ۳۳۰۰ تومان به فروش برسد. البته ممکن است درصد اندکی بابت نرخ حمل و نقل به این ارقام اضافه شود.

اما خرید شب عید برای یک خانواده چهارنفره چقدر آب می خورد؟ براساس این جدول که تقریبا قیمت اقلام مورد نیاز شب عید مانند کیف، کفش، روسری، مانتو و شلوار، تی شرت دخترانه و پسرانه و همچنین قیمت اقلام خوراکی مانند میوه و آجیل را برای یک خانواده چهارنفره منتشر ساخته است، هزینه خرید شب عید برای یک خانواده با درآمد کم و متوسط حدود یک میلیون و دویست و نود و یک هزار تومان و برای یک خانواده با درآمد مناسب حدود دومیلیون و دویست و بیست و سه هزار و نهصد تومان تخمین زده شده است.

روشن است خرید کردن یکی از نیازهای اولیه مردم است که به گفته کارشناسان و روانشناسان تاثیر مثبتی بر روحیه مردم و شادی و نشاط آنها دارد. حال توان خرید مردم چقدر با این قیمت ها سازگار است؟

دکتر عباس علی ابونوری، اقتصاددان و استاد دانشگاه معتقد است برای درک توان خرید مردم نگاهی به وضعیت دریافت سبد کالا نشان می دهد موضوع توزیع درآمدهای عادلانه بین اقشار مختلف جامعه هنوز به وجود نیامده است.

او می گوید: هر قدر به طور نسبی ازدحام مردم برای گرفتن این کالاها وجود داشته باشد به همان نسبت قدرت خرید مردم پایین تر است و آنها از گرفتن کالاهایی که ممکن است کیفیتی نداشته باشند، صرفنظر نمی کنند. روی همین روال تورم ۴۰ درصد که اخیرا ۳۵ درصد اعلام شده و به طور نسبی روند نزولی داشته است در بسیاری از مواقع برای دهک های پایین جامعه قدرت خرید افراد را کاهش داده و اکثر نیازمندان طبقات متوسط و کم درآمد جامعه هستند که برای گرفتن سبد کالاهای خود مراجعه می کنند.

او با اشاره به اینکه به طور نسبی تقاضا برای کالاهای غیرخوراکی نیز کاهش یافته است، ادامه می دهد: میزان تقاضای طبقات متوسط که می توان گفت متقاضی بیشتر کالاهای غیرخوراکی هستند به طور نسبی افت و رکود داشته و عرضه و تقاضای این نوع کالاها کاملا توجیه کننده این مطلب است. مشکل اقتصادی ما فقط تورم یا رکود نیست، بلکه رکود تورمی است که به صورت عمل و عکس العمل روی هم تاثیر می گذارد و شرایط اقتصادی ناهنجاری را به وجود می آورند. تورم فقیر را فقیرتر و غنی را غنی تر می کند، ولی اگر بخواهیم موضوع تورم را برای کالاهای خوراکی و غیرخوراکی در نظر بگیریم، می بینیم متاسفانه نرخ تورم در کالاهای خوراکی بسیار بیشتر از کالاهای غیرخوراکی است. بنابراین تورم فعلی موجود در کشور بر طبقات متوسط و کم درآمد بسیار شدیدتر عمل می کند تا بر طبقات متوسط و پردرآمد.

ابونوری معتقد است دولت ها باید چاره ای بیاندیشند تا حداقل بتوانند نرخ تورم کالاهای خوراکی را کاهش دهند چرا که اگر نرخ اتومبیل افزایش یابد چندان تاثیری بر طبقه متوسط وکم درآمد ایجاد نمی کند، ولی اگر قیمت لبنیات، نان و سایر اقلام افزایش یابد مسلما طبقات فقیر و متوسط آسیب جدی تری را متحمل می شوند. «ممکن است به طور نسبی بگوییم تولید کالاهای خوراکی افزایش یافته است، اما چون هزینه تولید کالاهای خوراکی نیز افزایش داشته، این کالاها امسال نسبت به سال قبل تقاضای بیشتری را ایجاد نکرده است».

این استاد دانشگاه در ادامه می گوید: انواع کالاهای شب عید مانند تنقلات و غیره در بازار به طور نسبی و به وفور وجود دارد اما تقاضای چندانی برای این کالاها به خصوص برای طبقات متوسط و کم درآمد ایجاد نشده است.

ابونوری با اشاره به اینکه وضعیت طبقات متوسط و کم درآمد نسبت به سال گذشته به طور نسبی در مورد کالاهای خوراکی بدتر شده است، می گوید: مشکل اقتصادی ما عمدتا مشکل ساختاری است و این نیست که بخواهیم بگوییم حتی اگر دولت قادر باشد دو یا سه بار سبد کالا به مردم بدهد مشکل اقتصادی مردم حل شده است. دولت می خواهد با این سبد کالا فرصتی بیابد تا بتواند به طور نسبی به وضعیت تولید کالاها برسد. در نتیجه انتظار نخواهیم داشت در کوتاه مدت دولت قادر باشد وضعیت تولید کالاهای خوراکی را به نحوی بهبود ببخشد که در بلندمدت هم اثرات تورمی ایجاد نشود. بنابراین مشکل اساسی اقتصاد کشور، یک مشکل ساختاری است و این مشکل ساختاری را دولت همواره از درآمدهای نفتی حل می کند نه از درآمدهایی که عمدتا از توزیع مجدد درآمدهایی با ابزار مالیات کمک به تولید را رونق می دهد.

دولت مانع افزایش قیمت کالاهای خوراکی شود

او ادامه می دهد: در ابتدای سال ۹۳ برای اجرای طرح هدفمندسازی یارانه ها، دولت می خواهد این هدفمند سازی در مورد سوخت و انرژی انجام گیرد و چون سوخت و انرژی کالاهای واسطه ای هستند مسلما روی هزینه حمل و هزینه تولید بسیاری از کالاها تاثیر خواهد گذاشت و روی همین روال متاسفانه در سال آینده انتظار تورمی بالاتر از ۵۰ درصد می رود. تصور من افزایش تورم در سال آینده است و اگر دولت مانع افزایش تورم شود، کار بزرگی انجام داده است. دولت با اجرای هدفمندسازی یارانه ها باید بتواند کاری انجام دهد تا قیمت کالاهای خوراکی افزایش نیابد. اگر قیمت کالاهای غیرخوراکی مثل اتومبیل، تلویزیون و لوازم خانگی افزایش یابد مشکل بزرگی ایجاد نمی کند، اما اگر قیمت کالاهای خوراکی افزایش یابد تاثیر آن بر جامعه بسیار خطرناک تر از افزایش قیمت کالاهای غیرخوراکی خواهد بود.

عزت الله یوسفیان ملا عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس هم در گفت وگو با خبرنگار شفقنا در ارزیابی از بازار خرید شب عید می گوید: اکنون آمار دقیقی از وضعیت بازار موجود نیست و آنچه ما و مردم قضاوت می کنیم، همین دید ظاهری است. معمولا هر شرایطی حاکم باشد مردم نسبت به خرید شب عید حالت عادت و تکرار دارند. یعنی با وجود شرایط اقتصادی فعلی، کمتر می بینیم که مردم این عادت را ترک کنند. ممکن است میزان خرید کمتر باشد اما خرید و سفر عید همیشه وجود دارد، اما یقینا با توجه به شرایط اقتصادی کشور حجم آن مانند سالهای گذشته نیست. آنچه مسلم است بازار در این بخش ها تقریبا رها شده است و هیچ نظارتی بر قیمت کالاها وجود ندارد.

این نماینده مجلس ادامه می دهد: دولت در قیمت برخی کالاها دخالت و کنترل دارد و در کالاهای وارداتی، گوشت و میوه تا حدودی برنامه ریزی وجود دارد، اما به اعتقاد ما این نظارت کافی نیست. یعنی دولت باید پشتوانه بیشتری نسبت به تدارکات شب عید مردم داشته باشد و تنها تامین قیمت میوه و گوشت کافی نیست. هرجای دنیا دولت ها در اعیادی مانند کریسمس تکالیفی برای خود قائلند و اعتقاد ما این است که دولت باید در این بخش تکلیف بیشتری ایجاد می کرد و تنها به تامین کالاهای صد در صد ضروری اکتفا نمی کرد و به کالاهای درجه پایین تر هم توجه می شد. به هرحال مشکلات و مسایل اقتصادی و بحث اقتصاد مقاومتی هم در اینجا باید بروز و ظهور داشته باشد و این فرهنگ سازی باید در جزئی ترین مسایل و توسط نهادها و رسانه های دولتی آغاز شود.

یوسفیان معتقد است: اگر مردم بخواهند کالای غیرضروری تهیه کنند و اجناسی که هرسال عادت به خرید داشتند را تهیه کنند، فشار اقتصادی روی خودشان وارد می شود. ما اعتقاد داریم مردم کمی باید حساب شده تر در خرید اقدام کنند، زیرا هرچه خرید کمتر باشد، تقاضا کم تر و عرضه بیشتر می شود و این خود موجب کاهش نرخ تورم است. هر ایرانی باید سایر ابعاد خرید را هم بسنجد. به هرحال آحاد ملت علاوه بر اینکه برای خود و خانواده تکالیفی برعهده دارند، برای اقتصاد کشور نیز باید تکالیفی را مد نظر داشته باشند. اگر توجه شود که آنچه واقعا نیاز است، خریداری شود، بزرگترین خدمت به اقتصاد، چرخش اقتصادی و مقابله با نرخ تورم است.

او بر لزوم توجه به قدرت خرید مردم تاکید می کند و می گوید: از سوی دیگر نباید قدرت خرید مردم را نیز نادیده گرفت. قدرت خرید برای افراد اعتماد به نفس و احساس حضور در جامعه را به ارمغان می آورد. در نتیجه همه ابعاد را باید در نظر گرفت، چه ابعادی که وظیفه دولت است و چه ابعادی که وظیفه مردم است. اگر دولت به وظایف خود عمل نکند مردم هم تمایلی به انجام وظایف خود ندارند. باید خیلی حساب شده تر عمل شود تا هم بازار بتواند سود معقول خود را ببرد و هم مردم بتوانند کالای مورد استفاده خود را به دست آورند و برنامه ریزی بیشتری باید در این زمینه اتفاق بیافتد. وزارت صنعت و تجارت تکالیف بیشتری بر دوش دارد و بخش عمده تکالیف وزارت تجارت در بخش خرید شب عید، آن طور که باید و شاید عمل نمی شود.