آیا رؤیای جهانی شدن شهر شوش تحقق می‌یابد؟
شهروندان:
شهر شوش دارد میان اما و اگرها خودش را برای جهانی شدن و ثبت در فهرست آثار یونسکو آماده می‌کند. آماده شدنی کند و بی رمق. یکی از قدیمی‌ترین سکونتگاه‌های شناخته شده در جهان و کهن‌ترین در ایران؛ از شوش چه مانده؟ در تهران میدانی وجود دارد به این اسم که سنخیتی با تاریخ هفت هزار ساله شهر شوش ندارد، با کاخ 2 هزار و 500 ساله آپادانا هم.
در خوزستان و شهر شوش چه مانده؟ آن‌طور که محمدحسین ارسطوزاده می‌گوید از شهر واقعی و محوطه شوش آنچه مانده شباهت بسیار زیادی با میدان شوش دارد، حتی با مشکلات بیشتر. محوطه شوش حالا به منطقه آسیب‌زا تبدیل شده است که تاریکی شبانه آن مجالی برای امنیت شهر ندارد. همین است که ارسطوزاده می‌گوید ثبت جهانی شوش زمانی موفق است که مردم از آن منتفع شوند اما این سؤال هم پیش می‌آید که شهری که سال‌هاست بحث جهانی شدنش روی میز مذاکره است، چطور به این روز گرفتار شده است؟
۱۵ شهر تاریخی
شوش باستانی، پایتخت تمدن چند هزار ساله عیلامیان است، در دوره‌ای هم پایتخت زمستانی هخامنشیان بوده. لایه‌نگاری‌های باستان‌شناسی در تپه‌شاهی شوش وجود ۱۵ شهر تاریخی را ثبت کرده که حاکی از تمدن و شهرنشینی عیلامیان است. هر یک از این لایه‌ها یک یا چند دوره تاریخی را مشخص می‌کنند که لایه‌های پانزدهم تا نهم مربوط به دوران مختلف عیلامی است؛ لایه هشتم مربوط به دوره هخامنشیان است و لایه هفتم به زمان سلوکیان می‌رسد. لایه ششم و پنجم این شهر متعلق به اشکانیان است و لایه چهارم تمدن ساسانیان را در این شهر ثابت می‌کند و در نهایت لایه‌های سوم و دوم و اول به دوران اسلامی می‌رسد؛ تپه آکروپل نیز که قلعه شوش روی آن بنا شده است، دارای ۲۷ لایه باستان‌شناسی است.
فراز و نشیب یک ثبت
شوش سال‌هاست که خیز ناموفقی برای جهانی شدن برمی‌دارد. جهانی شدنی که هر سال، به سال بعد موکول می‌شود. این درحالی است که فعالان میراث فرهنگی از نبود ابتدایی‌ترین اقدامات حفاظتی در این سایت تاریخی شکایت می‌کنند. آنها روی مصوب نشدن پرونده تعیین عرصه و حریم شوش تأکید می‌کنند که سبب شده این شهر تاریخی طی سال‌های اخیر با افزایش ساخت و سازها و تخریب‌های گسترده مواجه شود.
موضوعی که فعالان میراث‌فرهنگی و کارشناسان بارها به آن پرداخته‌اند اما هنوز هیچ ترتیب اثری به آن داده نشده است. ساخت و سازهایی که در دولت‌های نهم و دهم قوت گرفت. آنقدر هم ادامه پیدا کرد که «اسفندیار رحیم مشایی» رئیس سازمان میراث فرهنگی دولت دهم از تبدیل قلعه شوش به یک مهمانسرا سخن به میان آورد.
قلعه شوشی که از آجرهای ۳ هزار و ۲۰۰ ساله چغازنبیل ساخته شده بود. واکنش به خبر مشایی آنقدر تند بود که پرونده تبدیل آن به مهمانسرا برای همیشه بسته شد اما این پایان دلهره‌های شهر شوش نبود.
درست همان زمان که گله دام‌ها در محوطه شوش می‌چریدند و ویراژ موتورسواران آسایش ساکنان پایتخت سیاسی- اداری هخامنشیان را به هم ریخته بود، اسکلت‌های یک ساختمان متعلق به آموزش و پرورش هم در حریم و عرصه شوش بالا رفت تا همگان به این نتیجه برسند که این محوطه قرار نیست روی خوش آرامش به خود ببیند.
همین مسأله باعث شد تا معضلات پرونده شوش همچنان در خانه اول باقی بماند، با این که مسئولان میراث فرهنگی شوش در تلاش برای کاستن بخشی از مشکلات عمقی این سایت تاریخی هستند اما هنوز هم فعالان میراث فرهنگی از وضعیت بلاتکلیف شوش نگران‌اند. فعالان میراث فرهنگی معتقدند، شوش در هشت سال گذشته، قربانی برنامه‌‌ریزی‌های غلط مسئولانی شد که کمترین شناخت از شرایط این محوطه بزرگ و ارزشمند تاریخی نداشتند. ۸ سالی که البته هراز چندگاهی در آن خبر از ثبت جهانی شوش به گوش می‌رسید.
خبری که فعالان حوزه میراث فرهنگی از جمله علی درویشی، کارشناس ارشد تاریخ و مدیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی آن را یک برنامه تبلیغاتی می‌دانند نه اتفاقی که قرار بود بیفتد.
اتفاق‌هایی که در عرصه و حریم شوش افتاده علاوه بر این که جهانی شدن این شهر و محوطه را زیر سؤال برده که به گفته درویشی، تبعیض‌هایی هم که در دادن مجوزها به شهروندان و افراد مختلف شده به دلخوری و اعتراض ساکنان اطراف قلعه و محوطه تبدیل شده است: «در یک محدوده مشخص مجوز ساخت و ساز با ضوابطی متفاوت با مکانی که درست در مجاورت آن واقع شده، صادر می‌شود. این مجوزهای تبعیض‌آمیز که عمده‌ترین آنها مربوط به ارتفاع بناها می‌شود، زمینه نارضایتی عده زیادی از مردم را فراهم آورده است.»
به گفته او، البته تاکنون سازمان میراث فرهنگی فعالیت‌های بسیاری برای ساماندهی و مرمت محوطه‌های تحت پوشش شوش انجام داده و برخی از آنها همچون ساماندهی و مرمت کاخ اردشیر پس از اتمام بخشی از آن در سال گذشته به حال خود رها شده است. هر چند که پروژه تعیین عرصه و حریم شوش از طرف مسئولان ابلاغ رسمی نشده است.
یک زخم کهنه
حریم شوش که هنوز مصوب نشده، به زخم کهنه‌ای بدل شده است. اوایل دهه ۸۰ محوطه را با طنابی از بقیه شهر جدا کرده بودند تا بالاخره طلسم بشکند و حریم آن مصوب شود. از آن روز تا به امروز ۱۳ سال می‌گذرد و هنوز هم نداشتن حریم مصوب راه هرگونه دفاع از محوطه را در مقابل ساخت و سازها بسته است.
به گفته فعالان میراث فرهنگی، محوطه ۴۰۰ هکتاری عرصه باستانی شوش تاکنون به صورت کامل محصور نشده و بتازگی نرده‌های فلزی حصار ضلع جنوبی محوطه نیز به دلیل نداشتن استقامت کافی به سرقت رفته است. آثار باستانی موجود در باغ موزه شوش همچنان بی‌پناه در برابر آسیب‌های جدی انسانی و طبیعی قرار گرفته‌اند و آثار سنگی کاخ آپادانا نیز روز به روز وضعیت نامناسبت‌تری پیدا می‌کنند. آشفتگی که در سال‌های گذشته به تصویری تکراری و آزاردهنده از یکی از مهم‌ترین محوطه‌های تاریخی و ارزشمند کشور تبدیل شده بود.
آن طور که درویشی تصویر می‌دهد: «در هشت سال گذشته و بویژه دوره چهار ساله گذشته، مدیریت میراث فرهنگی در سطح استان صرفاً به اقداماتی نمایشی و نه اساسی و بنیادین در شوش پرداخته، برگزاری همایش‌هایی که تنها بار تبلیغاتی داشته و جز صرف بودجه، کاری از پیش نبرده و خروجی علمی تاکنون نداشته نمونه‌ای از این برنامه‌ها به‌شمار می‌رود.»
حالا محمدحسین طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آبروی ایران را در گرو ثبت جهانی شوش می‌داند. به گفته او، آماده‌سازی محوطه تاریخی شوش که تمام نیروها از پایگاه‌های مجاور مانند چغازنبیل، شوشتر و دزفول بسیج شده‌اند، قرار است همراه با ایده‌های نو همراه باشد.
او در آن بازدید علاوه بر بررسی میدانی این محوطه تاریخی درباره مسائل منتظر دستور نیز تصمیم‌گیری کرد. شوش دو ماه فرصت دارد تا این بار رؤیای جهانی شدن خود را تحقق ببخشد. ارزیابان یونسکو در این تاریخ به شوش می‌آیند تا اگر استاندارد‌های جهانی در این شهر تاریخی رعایت شده بود، شوش را وارد پروسه جهانی کنند در غیر این صورت شهر ۷ هزار ساله شوش همچنان باید در آرزوی جهانی شدن بماند. شوش اگر به رؤیایش تحقق ببخشد، سومین اثر خوزستانی بعد از چغازنبیل و سازه‌های آبی شوشتر خواهد بود که در فهرست جهانی یونسکو به ثبت می‌رسد.
زهرا کشوری
ایران
