وقتی می شود جنسیت فرزند را انتخاب کرد/ یک بازار بی قانون
شهروندان:
همه صندلی‌های اتاق انتظار مرکز ناباروری پر بود از زنان و مردانی که دیگر چندان جوان نبودند. برخی از زن‌ها باردار بودند و برخی هم نگران این‌که آیا بالاخره آن‌ها هم لذت مادر شدن را خواهند چشید یا نه. لحظاتی بعد، در اتاق پزشک باز شد و زنی حدود 40 ساله با صورتی رنگ پریده و ظاهری نه چندان آراسته از اتاق بیرون آمد. همزمان که حق ویزیت پزشک را به منشی می‌پرداخت، گفت: «لطفاً یک وقت برای هفته دیگر برایم بگذارید.»
شفاآنلاین نوشت: منشی که انگار از قبل او را می‌شناخت گفت: «چی شد؟ دکتر چه گفت؟» زن با لحنی نگران گفت: «دکتر میگه با روش آزمایشگاهی برایم تعیین جنسیت می‌کند اما احتمال موفقیتش ۳۰ درصده، تازه هزینه‌اش هم برام سنگینه. تو که می‌دانی وضعیت مالی همسرم چندان مناسب نیست.» منشی که انگار از شنیدن حرف‌های بیمار کمی عصبی شده بود، گفت: «خوب به شوهرت بگو تو که پسر می‌خواهی باید فکر حل این مشکلات هم باشی!»
زن در حالی که قطره‌های اشک در چشمانش حلقه زده بود، گفت: «به خدا خیلی بدبختم سه تا دختر برایش به دنیا آورده‌ام که خیلی‌ها حسرت یکی از آن‌ها را دارند اما شوهرم فقط ناشکری می‌کند و خودش و خانواده‌اش مدام به خاطر پسر نداشتن به من طعنه می‌زنند! شوهرم نیز فکر می‌کند تا وقتی پسردار نشود ابهت مردانه‌اش زیر سؤال است اما دیگر فکر این را نمی‌کند که پسردار شدن به چه قیمتی؟»
با این وضع مالی که ما داریم تهیه هفت، هشت میلیون تومان برایمان سخت است چه برسد به مخارج بعدی! نمی‌دانم چه کنم، دیگر خسته شده‌ام. دکتر گفت کلی آزمایش باید بدهیم. چند ماه هم طول می‌کشد و هزینه سنگینی دارد. آخر کار هم ممکن است نطفه بارور نشود و از بین برود. می‌گوید مثل هر روش غیرطبیعی دیگری احتمال موفقیتش کم است از همه مهمتر این‌که خودم به هیچ عنوان راضی به این کارها نیستم و می‌دانم وقتی تقدیر الهی نباشد و ما به زور از او بخواهیم باید تاوانش را هم بدهیم. اما افسوس که…
موضوع انتخاب جنین و تعیین جنسیت جنین دو ماجرای جدا از یکدیگر است که متأسفانه در اصطلاح رایج و فرهنگ عامه به یک معنا تلقی می‌شود. تعیین جنسیت زمانی رخ می‌دهد که مادر باردار در میانه دوران حاملگی به پزشک مراجعه کرده و با انجام آزمایش سونوگرافی دختر یا پسر بودن فرزندش را متوجه می‌شود. اما انتخاب جنسیت که موضوع بحث این گزارش است به این معنی است که یک زوج، قبل از بارداری از پزشک خود می‌خواهند تا با انجام آزمایش‌های خاصی که روی پدر و مادر و جنین در آزمایشگاه انجام می‌دهد فرزندشان دختر یا پسر شود.
این روش اخیر که از حدود سال ۲۰۰۴ میلادی – ۱۰ سال قبل – در ایران آغاز شده با هدف کمک به متعادل‌سازی خانواده دنبال می‌شود تا خانواده‌هایی که بنا به دلایلی تمایل به داشتن فرزندانی از هر دو جنس دختر و پسر دارند با این روش درمانی به خواسته خود برسند.
با آن که حدود ۱۰ سال از این روش باروری غیرطبیعی در کشور می‌گذرد اما هنوز قانون یا آیین‌نامه مدونی در این باره وجود ندارد. برخی مراکز درمانی هم بنا بر آیین‌نامه‌های داخلی یا قوانین و مقررات خود، شرایطی را برای متقاضیان در نظر گرفته‌اند اما بررسی عواقب اخلاقی، زیستی و اجتماعی این کار و بحث‌های قانونی و شرعی آن مخالفان و موافقانی در همه کشورها از جمله ایران دارد که دلایل خاص خود را برای این موضوع ارائه می‌کنند.
به عنوان مثال «ساوولسکو» استاد رشته اخلاق در علوم تجربی از دانشگاه آکسفورد که از موافقان این روش است می‌گوید: «ناعادلانه است که علیه تعیین جنسیت با استفاده از روش‌های پزشکی، قانون وضع شود، اگرچه تمایل والدین به انتخاب جنسیت به نوعی مطرح‌کننده اختلال عملکرد روانی آنان است اما به دلیل برخورد و رفتار مناسب والدین با فرزند دلخواه از نظر جنسیتی، این عمل از لحاظ روانی برای کودک سودمند به نظر می رسد.
اما یکی از مخالفان قانونی شدن این روش می‌گوید: این عمل واضح‌ترین شکل تبعیض جنسیتی است و چنین والدینی ارزش مبنا را هویت جنسی فرزند قرار داده‌اند.
قانون نداریم
دکتر صادق شریعتی نسب، پژوهشگر پژوهشگاه «رویان» و عضو گروه حقوق خانواده معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضائیه می‌گوید: «در حال حاضر در کشور ما قانونی درباره انتخاب جنسیت فرزند وجود ندارد به عبارت دیگر این کار نه منع شده و نه مجوزی برای آن وجود دارد. وقتی هم قانونی وجود نداشته باشد در واقع موضوع مبهم و سلیقه‌ای اعمال می‌شود و هیچ نظارت قانونی بر روند کار در مراکز مختلفی که در سراسر کشور این کار را انجام می‌دهند وجود ندارد. آنچه در این رابطه بسیار ضروری به نظر می‌رسد وجود یک قانون یا آیین‌نامه است تا حداقل یک روند یکسان نظام مند و قانونی رعایت و اجرا شود.
دکتر شریعتی‌نسب در رابطه با اجرای این روش در مراکز باروری و ناباروری کشور هم بیان می‌دارد: برخی از مراکز همانند رویان یک ضابطه و آیین‌نامه داخلی برای خود دارند که نتیجه مشورت و هم‌اندیشی کارشناسان حقوقی، اخلاق پزشکی و متخصصان این علم است و پایبندی به این آیین‌نامه از ملزومات روند کار است تا هم اخلاق و هم تبعات اجتماعی و قانونی و علمی کار رعایت شود. به عنوان مثال برخی نگران این موضوع هستند که انتخاب جنسیت باعث برهم خوردن تعادل جنسیتی جمعیت کشور شود برای رعایت این امر، انتخاب جنسیت فقط برای خانواده‌هایی انجام می‌شود که نخست دو فرزند یک جنس داشته باشند و از جنس مخالف فرزندی نداشته باشند. دوم آن که احتمال و امکان تبعیض جنسیتی در خانواده وجود نداشته باشد بدین معنی که در این مراکز خانواده‌ها تحت مشاوره قرار می‌گیرند تا مشخص شود دلیل منطقی و قانع‌کننده‌ای برای انتخاب جنسیت فرزند دارند یا آینده و سرنوشت خانواده به این انتخاب وابسته است یا خیر. اگر ضرورتی وجود نداشته باشد بطور حتم متخصصان از انجام این کار خودداری خواهند کرد. همچنین این اتفاق برای خانواده‌هایی که برای نخستین بار قصد دارند صاحب فرزند شوند انجام نمی‌شود، چرا که با این کار تناسب جنسیت در کشور به هم می‌ریزد.
به گفته این حقوقدان قرار نیست انتخاب جنسیت به عنوان یک شیوه عادی باروری تلقی شود چرا که این روش یک باروری مصنوعی است که خطراتی هم به دنبال دارد و همانند هر روش غیرطبیعی عوارض، بی‌هوشی، مصرف دارو و البته هزینه‌های به نسبت بالایی هم دارد که بدون دلیل نمی‌توان برای همه افراد انجام داد. درواقع در این روش هم مادر و هم جنین ممکن است عوارضی را متحمل شوند و با عملیاتی که روی جنین انجام می‌شود جنسیت وی مشخص می‌شود. در این میان فقط یک مورد استثنا وجود دارد و آن هم برای خانواده‌هایی است که قدرت باروری موفقیت‌آمیز طبیعی را نداشته و یک بار با روش غیرطبیعی صاحب فرزند شده‌اند و چنانچه خواهان فرزند دوم باشند از جنس مخالف این روش برای آن‌ها انجام می‌شود. بنابراین می‌بینیم برای انتخاب جنسیت جنین مسائلی ازجمله اخلاق مداری، عواقب اجتماعی و موضوع‌های اخلاقی باید درنظر گرفته شود و درواقع انتخاب جنسیت فقط برای تعدیل خانوادگی مجاز است.
دکتر شریعتی‌نسب با اشاره به پزشکان یا مراکز پزشکی که با تبلیغات مختلف زوج‌ها را به انتخاب جنسیت فرزند ترغیب می‌کنند، اظهار کرد: بیشتر این پزشکان یا مراکز مشاوره با تجویز نسخه‌هایی در زمینه رعایت تغذیه یا نوع رابطه جنسی یا راهکارهای دیگر که از نظر علمی تأیید شده نیست به زوج‌ها امیدواری می‌دهند که با رعایت این نکات ارائه شده صاحب فرزندی مطابق میل خودشان خواهند شد در صورتی که نمی‌توان به این روش‌ها اعتماد کرد و بحث انتخاب جنسیت ربطی به نوع تغذیه ندارد بلکه در روش علمی این کار، کروموزوم‌ها هستند که در آزمایشگاه تحت آزمایش قرار گرفته و سپس جنین موردنظر به رحم مادر منتقل می‌شود که شانس چنین روشی نیز در انتخاب جنسیت صددرصد اما در موفقیت‌آمیز بودن بارداری حدود ۳۰ درصد است، زیرا به هرحال یک روش غیرطبیعی است و خطرات خود را دارد.
به گفته وی پژوهشکده رویان در حال حاضر طرحی در دست تدوین دارد که در صورت اجرا به مسئولان ارائه خواهد شد تا شاید باعث شود موضوع انتخاب جنسیت جنین شکل قانونی و نظام‌مندی پیدا کند، چرا که متأسفانه ممکن است برخی مراکز موجود در کشور مسائل اخلاقی را در این کار رعایت نکنند که ضرر آن متوجه کل جامعه خواهد شد.
نظر مراجع تقلید
یکی دیگر از بحث‌های پیش آمده در موضوع انتخاب جنسیت جنین با روش غیرطبیعی فتاوی آیات عظام و مراجع تقلید است. مردم نیز با توجه به این که از کدام مرجع پیروی می‌کنند به دستورات آن‌ها توجه و عمل می‌نمایند. از آنجا که انتخاب جنسیت جنین یکی از راه‌های پیشگیری از انتقال بیماری‌های ژنتیک نیز محسوب می‌شود برخی علما آن را جایز دانسته و برخی دیگر نیز این کار را شرعی نمی‌دانند. در مکاتب اخلاقی و مذهبی برخی کشورها نیز این کار ممنوع اعلام شده است.
ضرورت تدوین لایحه جامع
دکتر محمدرضا نوروزی، دبیر انجمن علمی تخصصی باروری و ناباروری ایران در این باره می‌گوید: «انتخاب جنسیت جنین یک روش غیرطبیعی است که علم برای پیشگیری از انتقال بیماری‌های ژنتیک از آن استفاده می‌کند. البته برقراری تعادل جنسیتی در خانواده و به دنبال آن در کشور نیز یکی دیگر از اهداف این روش است. اما از آنجا که این روش نیز همانند سایر روش‌های باروری غیرطبیعی مانند اهدای جنین، رحم جایگزین و غیره نیازمند لزوم تدوین قوانین مشخص است و ابهامات قانونی زیادی در این میان وجود دارد ضروری به نظر می‌رسد که انجمن‌های علمی، تخصصی با کمک حقوقدانان و علما یک لایحه جامع و کامل تهیه و آن را برای تصویب به مجلس ارائه کنند. به‌عنوان مثال با این روش می‌توان از انتقال بیماری‌های ژنتیک از والدین به فرزندان جلوگیری کرد حال اگر پدر و مادری باعلم به این‌که جنین آن‌ها مبتلا به بیماری است از سقط آن خودداری کنند و این طفل با بیماری خاص متولد شود و در مراحل بعدی شرکت‌های بیمه از پرداخت خدمات به این نوع کودکان خودداری کنند مشکلات زیادی به‌وجود خواهد آمد. امااگر قانون مشخصی در این رابطه وجود داشته باشد بسیاری از مشکلات حل شدنی است.
نایب رئیس سابق شورای عالی نظام پزشکی کشور در ادامه گفت: موضوع دیگر بحث جنین‌هایی است که در این روش از یک زوج در محیط آزمایشگاه به‌وجود می‌آیند یعنی باید قانونی وجود داشته باشد که مشخص کند، تکلیف این جنین‌ها چه خواهد شد، چرا که در هر مرحله از روش انتخاب جنسیت شاید حدود ۱۰ جنین تولید شود که از میان آن جنینی که جنسیت دلخواه والدین را دارد در رحم کاشته می‌شود و تکلیف بقیه مشخص نیست که نیاز به قانون دارد.
بحث انتخاب جنسیت جنین مخالفان و موافقان زیادی در جهان دارد و هر کدام نیز دلایل خود را ارائه می‌کنند به‌عنوان مثال برخی معتقدند پذیرش این روش به‌عنوان یک روش علمی برای تعادل جنسیتی خانواده و قائل شدن قوانین برای آن به منزله این است که ما خانواده‌هایی را که یک جنس فرزند دارند یعنی یا فقط پسر یا دختر دارند را متعادل نمی‌دانیم و بطور حتم یک واقعیت اجتماعی خاص را شکل می‌دهیم در صورتی که باید به شخصیت، تربیت و اصالت کودک به‌عنوان یک انسان اهمیت داد نه جنسیت او؛ این کار باعث می‌شود کم‌کم در یک جامعه تبعیض جنسیتی جایگزین تعادل شود.
در کار خدا مداخله نکنید
از سوی دیگر دکتر بشیر نازپرور مدیرکل پزشکی قانون استان تهران می‌گوید: «به عقیده من این‌که فرزندی دختر شود یا پسر مشیت الهی است و به نظرم اگر خداوند بخواهد به خانواده‌ای فرزند با جنسیتی مشخص بدهد بطور قطع حکمتی در آن بوده و دخالت در کار خداوند پسندیده نیست. با این حال اگر خانواده‌ای باشد که جنسیت فرزند برایشان مهم است این یک خواسته شخصی و خانوادگی است و خودشان تصمیم می‌گیرند و برای انجام آن به پزشک متخصص یا مراکز موجود در کشور مراجعه می‌کنند. به گفته وی، تا این لحظه قانون مشخصی دراین باره تدوین و تصویب نشده که اگر زوجی قصد داشت انتخاب جنسیت جنین کند با توجه به آن یا براساس مواد این قانون عمل کند. البته وجود قانون یعنی نظم و قاعده در یک کار و اگر قانونی هم در این رابطه داشته باشیم خوب است.
وی همچنین درباره تبلیغات تعیین جنسیت فرزند نیز گفت: روش‌هایی که براساس تغذیه و رعایت برخی رفتارها در روابط زناشویی است چندان پایه علمی ندارد و نمی‌تواند ملاک قطعی برای انتخاب جنسیت فرزند باشد.
بااین حال، آنچه از بررسی نظر کارشناسان به دست می‌آید و شاید بتوان گفت نقطه اشتراک نظر مخالفان و موافقان این روش است رفتار و تربیت و ارزشی است که والدین برای فرزندانشان اعمال می‌کنند. قانونی شدن یا نشدن روش انتخاب جنسیت کودک شاید در اولویت بعدی نظر کارشناسان و علما قرار دارد و مهمترین موضوع نداشتن نگاه تبعیض جنسیتی به این روش و استفاده صحیح پزشکی و شاید درمانی به انتخاب جنسیت فرزند است.
