پول نداشتن یا پول بی‌حساب داشتن
شهروندان:
«دقیقه‌یی یک میلیون تومان» این پاسخ یکی از شرکت‌هایی است که برنامه مشارکتی برای صداوسیما می‌سازد. ابتدا درباره نوع فعالیت شرکت شما می‌پرسند و وقتی تایید شدید در برنامه‌یی که به محصولات شما مربوط می‌شود، نرخ می‌دهند.
«من یک شرکت محصولات غذایی دارم، می‌خواستم بدونم کدوم برنامه به دردم می‌خوره؟» «بهترین برنامه برای شما به خانه برمی‌گردیم
است که هفت دقیقه برای این برنامه، هفت میلیون تومان. اگر بخواهید بیشتر در برنامه حضور داشته باشید، قیمت تغییر می‌کند.» این روزها بحث تبلیغات در صدا و سیما داغ است.
از برنامه‌های مشارکتی بگیرید تا ویژه برنامه‌های عید و تبلیغ کالاهای خاص به مدت طولانی. براساس نظر کارشناسان اگر امروز، تبلیغات در صدا و سیما گسترده شده ظاهرا این سازمان در برابر توسعه کمی شبکه‌ها با کمبود اعتبارات شدید روبه‌رو شده است. اینکه صدا و سیما به جای توسعه روز افزون شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی بهتر بود که به افزایش کیفیت برنامه‌ها توجه بیشتری نشان می‌داد تا بتواند، بخش عمده‌یی از مخاطبان شبکه‌های ماهوارهیی را به خود جذب کند، از مهم‌ترین انتقادات وارد شده به صدا و سیما است. تعدد شبکه‌ها نیاز به اعتبار دارد و همین نکته اولین جایی را که مورد هدف قرار می‌دهد، رسانه ملی است.
اطلس‌مال، برنامه سال تحویل را ۱/۵ میلیارد خرید
یک منبع آگاه در صدا و سیما درباره ماجرای ویژه برنامه‌های نوروزی این سازمان گفت: «ما در جلسه‌یی حضور داشتیم که قرار بود درباره برنامه‌های سال تحویل صحبت کنیم، مساله‌یی که متوجه شدیم این است که اطلس‌مال برای ویژه برنامه سال تحویل رقمی حدود ۱/۵ میلیارد تومان به صدا و سیما پرداخت کرده است. در واقع اطلس مال برنامه‌های آن شبکه را برای تعداد ساعات مشخصی به عهده گرفته و آنتن را خریده است.»
این منبع آگاه همچنین درباره برنامه‌های مشارکتی صدا و سیما گفت: «برخی مدیران با ثبت چند شرکت با اسامی غیرمرتبط در صورتی که خودشان مدیر آن شرکت‌ها هستند، خود را واسط میان صدا و سیما و شرکت معرفی می‌کنند و این تبلیغات را به صدا و سیما می‌فروشند، این‌گونه هم سود شخصی خود را داشته‌اند و هم از سوی شرکت بازرگانی صدا و سیما سود دریافت کرده‌اند. برای مثال به شرکتی می‌گویند برای فلان برنامه باید برای ۱۰ دقیقه ۱۵ میلیون تومان پرداخت کنید، این در صورتی است که ۱۰ میلیون تومان به صدا و سیما و پنج میلیون این وسط به شرکت خودشان می‌رسد.»
از کرم حلزون تا دعوت صدا و سیما از پزشکان در برنامه‌های مشارکتی
چندی پیش آگهی تلویزیونی گسترده‌یی برای مدتی طولانی در صداوسیمای ایران برای تبلیغ فروش کرم حلزون پخش شد. در این آگهی توضیح داده می‌شد که با استفاده از ترشحات حلزون، کرم و صابونی برای تقویت پوست تولید می‌شود. پس از مدتی که پخش این آگهی ادامه داشت ناگهان وزارت بهداشت اعلام کرد کرم حلزون غیرواقعی است، اصولا خبری از حلزون نیست و آنچه به این نام تولید و فروخته می‌شد نامستند بوده است.
پس از این اعلام، صداوسیما هم پخش این آگهی را متوقف کرد. پیش از این دکتر محمدرضا فاضلی، معاون سازمان غذا و دارو با بیان اینکه علت لغو مجوز کارخانه تولید‌کننده کرم‌های حلزون عدم در اختیار داشتن مستندات کافی برای تولید بوده است، گفته بود: تبلیغات این محصول در صدا و سیما در مورد اثرات کرم حلزون کاذب و نادرست است و ادعاهایی که در این تبلیغات می‌شود، اثبات نشده ضمن اینکه مستندات لازم برای تولید این محصول و اثرات آن به وزارت بهداشت و دانشگاه علوم پزشکی البرز ارائه نشده است.
براساس گزارش منتشر شده در نشریه آسمان درباره کرم حلزون، با فرض اینکه شرکت فروشنده کرم حلزون به‌طور میانگین برای هر ثانیه آگهی فقط ۵۰۰ هزار تومان بپردازد، اگر در هر روز ۱۰ تیزر ۱۵ ثانیه‌یی در ۵ شبکه اصلی کشور داشته باشند، ماهی ۱۱ میلیارد و ۲۵۰ میلیون تومان هزینه آگهی به صدا و سیما می‌پردازد. البته احتمالا هزینه آگهی، مدت هر تیزر و تعداد دفعات نمایش برای این کرم، بیش از محاسبه بالا بوده است. اما با فرض کمترین مقادیر، می‌توان گفت که برای صدا و سیمایی که با کسری بودجه بسیار روبه‌رو است و پولی ندارد که به شرکت‌های متعدد سازنده سریال‌ها و برنامه‌های تلویزیونی پرداخت کند، خیلی سخت است که از خیر ۱۱ میلیارد تومان درآمد آگهیهای کرم حلزون بگذرد.
همچنین روزنامه جام جم در تاریخ ۱۷ مهر ۱۳۹۲ درباره بعضی از برنامه‌های صدا و سیما که از پزشکان دعوت می‌کند و از آنها پول می‌گیرد، این‌گونه نوشت: یکی از اعضای انجمن راینولوژی ایران درباره برنامه کافه سوال که روزهای جمعه و شنبه با دعوت از متخصصان زیبایی و چهره‌های شناخته شده به موضوع داغ جراحی بینی در ایران می‌پردازد، گفت: «وقتی متوجه موضوع این برنامه شدم و با توجه به نزدیک بودن زمان برپایی کنگره انجمن با تهیه‌کننده برنامه برای حضور اعضای انجمن در آن برنامه با هدف بررسی علل شیوع جراحی زیبایی در ایران به ویژه جراحی زیبایی بینی تماس گرفتم که تهیه‌کننده برنامه عنوان کرد که این برنامه «مشارکتی» است و پزشکان شما می‌توانند، برای حضور در برنامه ۸ میلیون تومان پرداخت کنند.»
از سوی دیگر، تلویزیون که با تبلیغات کرم حلزون، عملا خطر وارد شدن به حوزه آگهیهای ماهوارهیی را پذیرفته، بسیار بعید است که از کم و کیف تولید کرم حلزون اطلاع نداشته باشد. طبق مقررات، آگهی‌دهنده باید اساسنامه و آخرین روزنامه رسمی که در آن صاحبان امضای مجاز را معرفی کرده، به صدا و سیما ارائه کند و کالاهای مورد تبلیغ نیز دارای مجوز ساخت و پروانه بهداشتی باشند.
تعدد شبکه‌های تازه، کمبود اعتبار و سطح کیفی پایین برنامه سازی
هم‌اکنون در صدا و سیما ۲۱ شبکه قابل دریافت از طریق سامانه دیجیتال وجود دارد، اما با وجود هزینه‌های بسیار زیاد ساخت برنامه برای این شبکه‌ها، هیچ کدام از این شبکه در یکی، دوسال اخیر تعطیل نشده‌اند زیرا عنصر قدرتمندی به نام تبلیغات در صدا و سیما جریان دارد که اجازه رشد کیفی برنامه‌ها را نمی‌دهد و صدا وسیما را تبدیل به یک بنگاه تبلیغاتی کرده است. مثلا بی بی سی، در سال ???? سه شبکه صربستانی، پرتغالی و یوگسلاوی خود را به خاطر کمبود بودجه تعطیل کرد چرا که منطق حکم می‌کند که در شرایط سخت اقتصادی از گسترش کمی و سازمانی پرهیز کرد. نکته‌یی که در صدا و سیما کشور ما دیده نمی‌شود.
محاسبه تبلیغات در صدا و سیما چگونه است؟
اداره کل بازرگانی صداوسیما دارای دو نوع تعرفه است که قرارداد با شرکت‌های همکار را در آنها شرح داده و هردو نوع قرارداد، دارای جدول‌های مفصلی درباره اضافه پخش‌‌های تشویقی آگهیها، تسهیلات برای بخش‌های تولیدی و خدماتی کشور، نحوه پرداخت پول آگهی به‌صورت نقدی و ضمانتنامه‌ها، تعدیل هزینه‌ها، فسخ قرارداد و نرخ پایه آگهی‌‌هاست. در تعرفه‌های آگهیهای صداوسیما، همان‌طور که برای بخش کشاورزی، صنعت یا خدمات، اضافه پخش تشویقی در نظر گرفته شده، برای تبلیغ اجناس خارجی دو برابر هزینه تبلیغ اجناس ساخت داخل منظور شده و آگهی کالاهای تحت لیسانس خارجی یا محصولات ساخت مشترک هم، هزینه‌یی ۱/۱ برابر هزینه تبلیغ کالاهای داخلی دارند. معمولا شرکت‌هایی که به میزان بالایی آگهی سفارش می‌دهند، از قراردادهای تیپ ۲ اداره کل بازرگانی صداوسیما استفاده می‌کنند که هزینه‌ها در آن ارزان‌تر تمام می‌شود. هر برنامه در رادیو و تلویزیون دارای یک «طبقه» است که هزینه تبلیغات نیز با‌توجه به همین طبقه در هر برنامه مشخص می‌شود.
هزینه پیام‌های بازرگانی بر اساس قیمت پایه هر ثانیه در هر طبقه و ضریب ماه‌های سال، مشخص می‌شود. مثلا در شبکه اول سیما، در مهر ۹۲ ، برنامه ساعت هفت صبح دارای طبقه ۲۰ است و برنامه ترکیبی ساعت ۱۶:۴۵، دارای طبقه ۱۷ است. صداوسیما مقررات بسیار مفصلی هم درباره نوع نشان‌دادن آگهیها، حک آرم شرکت، رپرتاژ آگهی و مسائل مشابه آن دارد. در انتهای هر سال، اداره کل بازرگانی صداوسیما قیمت پایه هر ثانیه آگهی در هر طبقه را برای سال بعد مشخص می‌کند. این قیمت پایه در هر ماه از سال، به جز فروردین، درصدی نیز افزایش می‌یابد که بیشترین آن مربوط به ماه اسفند با ۶۰ درصد افزایش قیمت پایه آگهی نسبت به فروردین‌ماه است. هر ثانیه آگهی در تلویزیون ایران در طبقه یک، دو‌هزارتومان و در طبقه ۳۵ که بالاترین طبقه آگهی‌‌هاست، یک‌میلیون‌و۸۰ هزار‌تومان قیمت دارد. البته برای برخی برنامه‌های بسیار پرمخاطب، به آخرین طبقه، درصدی هم اضافه می‌شود.
گران‌ترین آگهی به برنامه ورزشی «۹۰ » تعلق دارد که هر ثانیه آن هشت‌میلیون ۱۴۳ هزار و۲۰۰ تومان قیمت دارد. انواع آگهی در قراردادهای سازمان صداوسیما شامل «گزارش آگهی» (رپرتاژ)،
«حک آرم»، «دعوت به تماشا»، «زیرنویس»، «بین برنامه» و «بعد از برنامه» است. در هر دو نوع قرارداد یک و دو که در اداره کل بازرگانی وجود دارد، هزینه هر ثانیه رپرتاژ در یک برنامه بین ۶۰ تا ۷۰ درصد نرخ طبقه آن برنامه است. قیمت هر ثانیه حک آرم شرکت‌ها در یک برنامه ۵۰ درصد نرخ طبقه آن است. قیمت دعوت به تماشای برنامه‌ها بسته به قبل، بین یا بعد برنامه متفاوت است و بین ۸۰ درصد تا دو برابر نرخ طبقه برنامه‌هاست.
بدون شک مخاطبان صدا و سیما اولین نفراتی هستند که اعتماد خود را نسبت به این رسانه از دست می‌دهند، وقتی برنامه‌های ساخت این رسانه از پایین‌ترین سطح هنری برخوردار است و تهیه‌کننده‌ها هیچ‌گونه تلاشی برای بهتر شدن آنها ندارند، بی‌احترامی به مخاطب و از بین رفتن اعتماد نتیجه سیاست‌هایی است که تا امروز این سازمان ملی در پیش گرفته است.
سهیل سراییان
اعتماد
