حاشیه‌نشینی سرطان زندگی شهری ایلام / تاثیر سه عامل شهرداری، شهر و شهروند در اجتماع
حاشیه‌نشینی پدیده‌ای است که با اسکان غیررسمی و بدون مجوز گروه بزرگی از مردم در کناره شهرها ایجاد می‌شود و مرکز استان ایلام هم با این پدیده روبرو است، پدیده‌ای که برخی محققان از آن بعنوان سرطان شهری یاد می‌کنند و بهترین راه درمان آن مدیریت صحیح و هماهنگی متولیان شهری است.
ایسنا نوشت: «حیران پورنجف» جامعه‌شناس و مدرس دانشگاه در میزگرد حاشیه‌نشینی، چالش‌ها و راهکارها که در این خبرگزاری برگزار شد، اظهار کرد: حاشیه‌نشینی یا اسکان غیررسمی نتیجه‌ی هجوم بی‌رویه گروهی از انسان‌ها برای سکونت در شهر است که ساختار شهری را که متشکل از یکسری برنامه‌ریزی‌ها در جهت تامین و برآورده کردن سطحی از نیازها است، بر هم می‌زند.
این جامعه‌شناس حاشیه‌نشینی را یکی از پیامدهای عدم پیش‌بینی در برنامه‌ریزی شهری عنوان کرد و گفت: در هر شهری برنامه‌ریزی‌ها متناسب با موقعیت جغرافیایی و نیازهای افراد ساکن آن شهر طراحی می‌شود، اما وقتی مجموعه‌ای از انسان‌ها برای دستیابی به جاذبه و امکاناتی که در محل زندگی مبدأ وجود نداشته به طرف شهر حرکت می‌کند، این تجمعات اگر بالاتر از حد پذیرش محدوده‌ی شهری باشد، پدیده‌ی حاشیه‌نشینی به وقوع می‌پیوندد.
دستیابی به شغل و درآمد مکفی علت مهاجرت به سمت شهر است
پورنجف مهاجرت از روستا به شهر را عامل اصلی حاشیه‌نشینی عنوان کرد و گفت: صرف نظر از مهاجرت‌های اجباری (به دلیل عوامل طبیعی) در ایران چون روستاها در اغلب موارد به حال خود رها شده و فاقد امکانات مورد نیاز زندگی و بهره‌مندی از شغل و درآمدهای مناسب نیستند، در نتیجه روستاییان به سودای یافتن شغل و درآمد بهتر راه شهر را در پیش می‌گیرند.
این مدرس دانشگاه تصریح کرد: کشورهای صنعتی و توسعه‌یافته مثل انگلیس بعد از رویارویی با پدیده شهرنشینی به دنبال انقلاب صنعتی سریعاً موضوع را مدیریت کرده و براساس ظرفیت و توانایی امکانات شهری به مردم مهاجر اجازه ورود به شهر را دادند، اما شهرنشینی در ایران یک جهش بیمارگونه به خود گرفته، چرا که شهرها ظرفیت مهاجرین روستایی را نداشته و از طرف دیگر امکان برگشت مهاجرین به محل سکونت اولیه امکانپذیر نیست، همین امر زمینه‌ی ایجاد پدیده سکونتگاه‌های غیررسمی حاشیه‌نشینی را فراهم کرد که موجی از معضلات و پیامدهای سوء را ایجاد کرده است.
وی یکی از مشکلات جوامع کمتر توسعه‌یافته را تصمیم‌گیری‌های غیرعلمی و غیرکارشناسانه مدیران عنوان کرد و افزود: حاشیه‌نشینی به عنوان یک بحث چندوجهی دارای ریشه‌ها و پیامدهای اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و مذهبی است، بنابراین باید در گام نخست ورود این گروه‌ها به جامعه شهری پذیرفته شود، به این دلیل که نمی‌شود آنها را به مبدأ یا مقصد دیگر سوق داد، ولی می‌توان با برنامه‌ریزی علمی این پدیده را مدیریت و از عوارض آن کاست.
حاشیه‌نشینی بُعدی فلج‌کننده دارد
پورنجف با بیان اینکه این آسیب اجتماعی می‌تواند تمام ساختار یک اجتماع را درگیر و تحت‌تاثیر قرار دهد، تأکید کرد: در بحث حاشیه‌نشینی از آنجایی‌که موضوع مربوط به انسان و محیط اجتماعی است، باید مسائل مربوط به علل مهاجرت از مبدأ حل شود تا اگر عامل تحریک کننده‌ا‌ی در آنجا وجود دارد، با رفع آن از مهاجرت پیشگیری شود همان‌گونه که موج مهاجرت پس از انقلاب صنعتی در کشورهای اروپایی به شهرهای بزرگ از سوی مسئولان مدیریت شد، ولی در جوامع در حال توسعه و کمتر توسعه یافته به دلیل عدم مدیریت شاهد ایجاد حاشیه‌نشینی هستیم.
وی اضافه کرد: کاهش پیامدهای اجتماعی نیازمند نگاهی جمعی و مدیریت جامع است که در آن مسائل فرهنگی، اجتماعی و توانایی‌های حاکم در بدنه‌ی نظام اجتماعی مد نظر قرار گیرد.
پورنجف با بیان ضرورت بهره گیری از علوم انسانی در حل معضلات اجتماعی مثل حاشیه‌نشینی و اجتناب از روندهای غلط گذشته تاکید کرد: از آنجایی‌که حوزه علوم انسانی با بکارگیری روش‌های تجزیه و تحلیل به مباحث مربوط به انسان و پدیده‌های اطراف او می‌پردازد، بنابراین باید در پژوهش‌های که متعلق به انسان است متخصصان حوزه انسانی ورود پیدا کنند تا علاوه بر ارائه راهکارهای صحیح حتی مسائلی که در زندگی اجتماعی مربوط به علوم تجربی و فنی است، نیز به درستی پی‌ریزی شود.
مشکل کشورهای جهان سوم ادامه کارکرد مدیریت‌های قبلی است
این جامعه‌شناس خاطرنشان کرد: مشکل بزرگ کشورهای جهان سوم این است که مدیریت‌ها بر همان روند قبلی جلو می‌رود که به این دلیل اشتباهات گذشته فقط از زمان حال به آینده منتقل می‌شود، در حالی که با تجدید نظر در این رویه‌های غلط و تقویت روحیه مشارکت عمومی می‌توان برخی از آسیب‌های اجتماعی در این مناطق را برطرف کرد.
وی ادامه داد: باید توجه داشته باشیم که صرفا سرمایه‌گذاری مالی جواب نمی‌دهد، پژوهش‌های علمی ثابت کرده کشورهایی که به سرمایه‌های فرهنگی و اجتماعی در کنار سرمایه اقتصادی توجه کرده در ارائه برنامه‌ها موفق‌تر بوده‌اند، بنابراین نباید از فعالیت فرهنگی در این مناطق غافل شویم، چون از این طریق است که ساکنان متوجه خواهند شد خدمات ارائه شده توسط دستگاه‌های متولی به نفع آنها بوده و حفظ وسایل آن موجب افزایش سطح خدمات خواهد شد.
دستگاه‌های خدماتی خودمحور نباشند
این مدرس دانشگاه ضمن هشدار به خودمحور بودن دستگاه‌های خدمت رسان، اضافه کرد: در سال‌های اخیر رشد حاشیه‌نشینی در ایلام سرعت یافته، بدین‌جهت باید جلوی رشد آن گرفته شود، برای رسیدن به این هدف باید از خود مردم کمک گرفت، چرا که تنها راه کاهش تبعات برخواسته از آسیب‌ها، مشارکت مردمی است.
مدیر شهرداری منطقه یک ایلام با تاکید براین‌که تاکنون بدون تفکر با این موضوع برخورد شده است، بیان کرد: چندین عامل در ایجاد این پدیده تاثیرگذار بوده است و از آنجایی‌که همه افراد جامعه شهری تحت تاثیر تبعات آن قرار خواهند گرفت باید با استفاده از وجهه‌ی علمی اندیشمندان و اساتید دانشگاهی به نحو مطلوبی تاثیرات آن مدیریت شود.
اکبری سه عامل شهرداری، شهر و شهروند را در اجتماع تاثیرگذار دانست و افزود: در ادوار گذشته شهر و شهروند در اختیار شهرداری‌ها بوده است، در صورتی‌که تفکر درست این است که شهرداری و شهر برای شهروند و شهروند نیز در قبال شهر و شهرداری مسئول است.
مدیریت حاشیه‌نشینی بدون تفکر بوده است
وی ضمن انتقاد از عملکرد شهرداری در ادوار گذشته نسبت به مدیریت و برنامه‌ریزی برای برخورد با پدیده‌ی حاشیه‌نشینی گفت: اقدامات غیر علمی بوده و کاری در جهت آموزش شهروندان و تبدیل شهرنشینان به شهروند که خود حافظ شهر و تابع قوانین باشند، صورت نگرفته که اگر این اقدام صورت می‌گرفت، شهروندان علاوه بر حفظ امکانات شهری خود در مدیریت شهر مشارکت خواهند کرد.
اکبری در خصوص برنامه‌های شهرداری در دوره جدید برای تغییر در رویه مدیریت شهری اعلام کرد: در رویکرد جدید اساتید دانشگاه و مردم دو بازوی اجرایی شهرداری هستند و در این رابطه کارگروه‌های متشکل از رشته‌های شهرسازی، معماری، حمل و نقل و ترافیک، فرهنگی، اجتماعی، تحقیقات و مطالعات کاربردی در راستای اهداف شهرداری در حال تحقیق و پژوهش هستند که کار اجرایی شهرداری مبتنی بر نتایج فکری این کارگروه‌ها خواهد بود.
این مدیر خاطرنشان کرد: ارتباط نزدیک شهروندان با شهرداری درصد موفقیت را افزایش می‌دهد، اگر مردم و سمن‌های اجتماعی در جهت اهداف شهرداری مشارکت قوی داشته باشند، یقیناً نه تنها وضعیت حاشیه‌نشینی اصلاح خواهد شد، بلکه زیباسازی و برنامه‌ریزی‌های مدنظر به درستی به اجرا درخواهد آمد.
حاشیه‌نشینی بر شهر تحمیل شده است
وی یادآور شد: حاشیه‌نشینی امری است که شهر برای بوجود آمدن آن تصمیم‌گیری نکرده بلکه بر شهر تحمیل شده است، پس در این حالت نیازمند زمان و کارهای زیادی است که باید از همان زمان وقوع پدیده شهرداری برای آن چاره‌اندیشی می‌کرد.
اکبری افراد ساکن در مناطق حاشیه‌ای شهر را شهروند و نیازمند تامین خدمات دانست و افزود: وضعیت این مناطق نیازمند برنامه‌ریزی، پیگیری و مدیریت در طولانی‌مدت است که برنامه‌هایی مثل راه‌اندازی کارگاه‌های زودبازده، طرح ساماندهی ساکنین و… در راستای کمک به معیشت افرادی که هیچ منافاتی با وضعیت شهر ندارند، تدوین شده و در دست اجرا هستند.
اکبری با تأکید بر سودمند بودن طرح کاداستر برای جلوگیری از تصرف اراضی گفت: یکی از ویژگی‌های این طرح به روز بودن نقشه‌ها و مشخص بودن اراضی به دلیل نصب “یو.تی.ام”در هر منطقه به وسیله جی.پی.اس است و این طرح در همه مناطق از حدود ۶ سال پیش در حال اجرایی شدن است و حتی در حال بهینه‌سازی آن به صورت سه بُعدی کردن نقشه‌ها هستیم، در حال حاضر پوشش طرح‌های جامع، تفصیلی و ساماندهی آنها بصورت “جی.پی.اس” در آمده است.
وی ادامه داد: طرح جامع به دهه ۷۰ تعلق دارد، اما در دهه ۹۰ و به دلیل مشخص نبودن حضور روستاها مورد بررسی قرار گرفته و تا پایان سال ۹۳ طرح بصورت “جی.ای.اس” تحویل داده می‌شود که یکی از پیامدهای آن حل مسائل موجود خواهد بود.
حاشیه‌نشینی امروز نتیجه عملکرد ناصحیح شهرداری در ادوار گذشته
مدیر شهرداری منطقه یک ایلام، با بیان اینکه نزدیکی مناطق حاشیه‌نشینی به شهر نیازمند تأمل است، ولی پرداختن به این کار با تعجیل بدون تفکر نتیجه عکس خواهد داد، افزود: مضرات طرح در طولانی‌مدت مشخص می‌شود، به گونه‌ای که بر متفکرین اولیه خرده گرفته خواهد شد، بنابراین بُعد چهارم این طرح زمان است که باید در طولانی مدت شاهد نتایج تفکرات علمی بود.
وی اضافه کرد: طرح‌های تفصیلی باید در مدت زمان مشخص بررسی، اصلاح و اجرا شود، چرا که آمارها و هزینه‌ها در گذر زمان تغییر می‌کند، بنابراین در جهت جلوگیری از اتلاف وقت و هزینه‌ها طرح‌ها براساس برنامه‌ریزی و سر موعد مقرر تحویل داده شوند و اگر برنامه‌ریزی‌ها نتیجه‌ی اشتباه داد، توپ به میدان سایرین انداخته نشود و برای حل موضوع از اساتید دانشگاهی برای تدوین برنامه‌های درست، اجرایی و مدیریتی کمک گرفته شود تا بدین‌وسیله نه تنها حاشیه‌نشینی بلکه همه شهر از محل تحقق طرح بهره‌مند شوند.
اکبری با بیان اینکه بخشی از مشکلات حاشیه‌نشینی نتیجه عملکرد ناصحیح شهرداری در ادوار گذشته بود است و برای حل مشکلات آن نیازمند کمک رسانه‌ها و مردم در طولانی‌مدت براساس اجرای تفکرات علمی هستیم، تصریح کرد: طرح‌های تفصیلی و جامع در دوره‌های قبلی به دلیل تخصصی نبودن درست اجرا نشده، اما باید با تفکر و برنامه به گونه‌ای عمل کنیم که طرح‌های اجرایی در آینده مشکل نداشته باشند.
در ادامه این نشست مهندس «رافع ناصری‌فر» رییس اداره بافت‌های فرسوده شهری راه و شهرسازی استان با بیان اینکه راه و شهرسازی بصورت مستقیم با این پدیده در ارتباط است و طرح این سوال که چرا این پدیده‌ی فرهنگی اجتماعی به وجود آمده است؟ اظهار کرد: مهاجرین روستایی که فاقد تحصیلات و درآمد کافی برای مشارکت در حیات فرهنگی و اجتماعی شهر هستند، در قسمت غیررسمی اقتصاد قرار گرفته و به عنوان بخش زائد زندگی شهرنشینی و همچنین تهدیدی برای بافت شهری از این حیث که به لحاظ جغرافیایی در حاشیه قرار گرفته‌اند، معرفی می‌شوند. این ساکنین اغلب در حواشی شهر و اراضی نامناسب که در معرض انواع تهدیدات طبیعی هستند یا مالکیت اراضی وضعیت مبهمی دارند، به سر می‌برند.
ناصری‌فر بیان کرد: پیشینه‌ی گروه حاشیه‌نشین نشان می‌دهد این گروه‌ها چون فاقد تخصص‌های لازم برای جذب در سطوح رسمی و مدرن شهری هستند، از نظر اجتماعی در حاشیه قرار خواهند گرفت، بدین‌جهت امکان انطباق با بافت شهری برای آنها وجود نداشته، به همین دلیل پیش داوری‌های منفی در مورد ساکنین این مناطق مطرح می‌شود.
رییس اداره بافت‌های فرسوده شهری ضمن اشاره به یکی از بندهای سیاست کلی نظام در حوزه شهرسازی وبه خصوص ساکنان حاشیه شهر مبنی بر جلوگیری از گسترش حاشیه‌نشینی در شهرها و ساماندهی بافت‌های فرسوده شهری خاطرنشان کرد: این قانون دو بعد دارد، بُعد اول آن در ارتباط با مبحث حاشیه‌نشینان به عنوان عاملی بازدارنده و بُعد دوم طبق قانون حمایت از تولید و عرضه مسکن در بافت‌های فرسوده شهری و سکونتگاه‌های غیررسمی مطرح شده است که علیرغم اهمیت بحث مذکور، اصلاً مورد توجه قرار نمی‌گیرد.
مدیران برنامه‌های مطالعاتی شهری را ببینند
وی اضافه کرد: هر چند حاشیه‌نشینی فقط بحث مالکیت و تصرف ملک نیست، اما هیچگاه آسیب‌شناسی نشده است که چرا مردم در این اماکن مستقر شده و موجب ایجاد مشکل برای خود و شهرنشینان شده‌اند، در این خصوص بایستی مطالعات اجتماعی و فرهنگی صورت گیرد، هرچند این مطالعات جزیی از برنامه مدون شهرسازی و مدیریت شهری است که باید دیده شوند.
اقتصاد، مهم‌ترین عامل ایجاد حاشیه‌نشینی است
ناصری‌فر در مورد مهاجرت از درون شهر به حاشیه‌ها تشریح کرد: هر فردی برای زندگی در یک شهر بزرگ‌تر باید توان مالی، اقتصادی، اجتماعی و معیشتی خود را متناسب با شرایط آن مکان مدنظر داشته باشد، از آنجایی‌که بیشترین عامل تاثیرگذار در مراجعه گروه‌ها به حاشیه شهر عامل اقتصادی است، از طرف دیگر محدودیت اراضی و منابع مالکیتی در درون شهر ایلام و واگذاری زمین‌های مشارکتی، تعاونی و حتی در قالب سیاست‌های دولت بیش از ظرفیت شهر جوابگو نیست و کمبود زمین باعث افزایش نرخ غیر متعارف و شتابان زمین خواهد شد، بدین‌گونه افرادی که در یک مقطع زمانی قادر به خرید زمین با نرخ‌های متعارف نیستند، مجبور به گزینش حاشیه و پیدا کردن ملک متناسب با وضعیت مالی خود است.
متناسب با افق طرح، مطالعات انجام می‌شود
این مسئول در بحث مدیریت شهری گفت: طرح‌های شهری در حال اجرا از قبل و براساس شرایط و ضوابط خاص شهرسازی طراحی شده است. در حال حاضر بازنگری طرح جامع شهری شهر ایلام در دستور کار اجرایی قرار گرفته است و در این مقطع سعی خواهد شد اطلاعات و چشم‌اندازها و ارقام مربوط به سکونتگاه‌ها بروز شده و متناسب با شرایط برنامه‌های افق طرح بررسی شود تا از طریق بررسی‌ها و مطالعات مشکلات شهر در آینده نزدیک حل شود.
وی تاکید کرد: با مطالعات جدید بتوان از مشکلات به وجود آمده فعلی شهر ایلام کاسته و مطابق برنامه‌های اجرایی مورد نظر در پی تحقق برنامه‌ها باشیم.
حاشیه نشینان آموزش‌های مهارتی دریافت می‌کنند
مهندس ناصری‌فر با بیان این که ارائه آموزش به ساکنان مناطق حاشیه‌ای با هدف شناساندن معضلات به خود آنها صورت می‌گیرد، گفت: چندین تفاهم‌نامه در سطح ملی بین شرکت عمران و بهسازی شهری ایران با تعدادی از وزارت‌خانه‌ها و سازمان‌های مربوطه از جمله با سازمان فنی و حرفه‌ای در جهت ارائه آموزش‌های مورد نیاز بخشی از شهر و افرایش مهارت نیروهای انسانی ساکن در منطقه هدفمنعقد شده که در این جهت در ایلام یک مرکز رایگان برای بهره‌مندی ساکنان اختصاص داده شده است.
وی به انعقاد تفاهم‌نامه‌ای با انجمن مددکاران اجتماعی ایران اشاره کرد و گفت: این انجمن در همه استان‌ها بجز ایلام نماینده دارند که در حال پیگیری موضوع برای تشکیل نمایندگی از سوی انجمن در جهت بهره‌گیری از توان انجمن مربوطه در زمینه بازآفرینی محدوده‌ها و محلات هدف و افزایش توان ملی در حل مشکلات و معضلات علمی و تحقیقاتی هستیم.
رییس بافت‌های فرسوده شهری اداره کل راه و شهرسازی ایلام از تفاهم‌نامه منعقد شده با انجمن زنان ایران خبر داد و گفت: به دنبال بیانات مقام معظم رهبری مبنی بر اهمیت نقش زن در خانواده که آن را در ردیف مسائل درجه یک کشور قلمداد کردند، برنامه‌هایی با هماهنگی این انجمن در سطح محلات حاشیه‌ای در نظر گرفته شده است.
وی به انعقاد تفاهم‌نامه با بسیج سازندگی کشور جهت آموزش ساکنان این مناطق خبر داد و افزود: هدف از انعقاد این تفاهم نامه در بحث محرومیت‌زدایی و زدودن چهره‌ی فقر از سکونتگاه‌های غیررسمی با کمک مشارکت‌های مردمی و خیرین هستیم.
ناصری‌فر با بیان اینکه اجرای طرح‌های تفریحی و رفاهی می‌تواند در کاهش آسیب‌های اجتماعی در حاشیه‌های شهر موثر باشد، ادامه داد: طی یک تفاهم نامه مابین شرکت عمران وبهسازی شهری ایران و استانداری، وشهرداری پارک ” ۷تیر” و با تفاهم نامه دیگر‌ی با دانشگاه علوم پزشکی ایلام ۲ پایگاه بهداشتی درمانی در منطقه‌ی “سبزی‌آباد” و “بانبور” در شهر ایلام در حال احداث است و پیش‌بینی‌های لازم در مورد احداث یک سالن ورزشی در منطقه بانبرز شده که به تازگی اعتبارات مورد نیاز آن مصوب شده است.
وی با بیان این که شورا، شهرداری و نظام مهندسی موجبات ترغیب و تشویق ساکنین را برای بهسازی و نوسازی بافت‌های فراهم کنند، خاطرنشان کرد: در قوانین مصوب مقرر شده چنانچه در بافت‌های فرسوده با رعایت قوانین و ضوابط شهرسازی و اخذ مجوزها اقدام به بهسازی و نوسازی واحدهای مسکونی کنند، علاوه بر تخفیف ۵۰ درصدی هزینه‌های عوارض پروانه از مزایای تسهیلات بانکی و تخفیف در هزینه طراحی ونطارت بهره‌مند خواهد شد، البته هر ساله این آموزش‌ها از طریق مساجد محلات و در قالب برنامه “چهره به چهره” در بحث بافت‌های فرسوده ارائه می‌شود و امید می‌رود این اقدامات نیز در مناطق و سکونتگاه‌های رسمی نیز انجام شود.
ناصری‌فر با بیان اینکه فعالیت دستگاه‌های متولی به تنهایی برای دستیابی به اهداف کافی نیست و مستلزم همت دسته جمعی همه سازمان‌ها در این زمینه است، تصریح کرد: در آینده نزدیک همایشی به همراه کارگاه آموزشی در سطح استان با محوریت نقش شورای شهر و شهرداری‌ها در بهسازی ونوسازی بافت‌های فرسوده و سکونتگاه‌ها در ایلام برگزار خواهد شد.
کنترل پدیده‌ی حاشیه‌نشینی وظیفه‌ی دولت است
مدیر روابط‌عمومی آب و فاضلاب شهر ایلام با تاکید بر این که کنترل پدیده‌ی حاشیه‌نشینی بجز دولت کار هیچ دستگاه متولی بخصوص شهرداری و مسکن و شهرسازی نیست، بیان کرد: اگر دستگاه‌های متولی به عنوان مجریان قانون از سوی دولت تقاضای خرید اراضی به مالکین این مناطق برای تبدیل به فضای سبز شهری با یک قیمت معلوم بدهند، قویاً جلوی خانه‌سازی در حاشیه گرفته خواهد شد، چون اراضی توسط شهرداری و مسکن و شهرسازی خریداری نمی‌شود، مالکین اقدام به فروش زمین در قطعات بسیار کوچک بدون در نظر گرفتن عرض کوچه و خیابان کرده و از طرف دیگر خریدار بدون توجه به اصول کارشناسی و با مصالح نامناسب اقدام به ساخت و ساز می‌کند.
وی در مورد منطقه حاشیه‌ی میدان میلاد تاکید کرد: با توجه به اینکه مالک فقط قصد فروش اراضی را دارد، بدون توجه به وضعیت مهندسی کوچه و خیابان اقدام به فروش می‌کند که این امر منجر به ایجاد وضعیتی برای کوچه و خیابان شده که در صورت بروز مشکل، امکان خدمات‌رسانی به آنها وجود ندارد، ادله کار این است که وقتی دولت از طریق متولیان اقدام به خرید اراضی نمی‌کند، چرا مالکین قسمتی از اراضی را به صورت رایگان برای کوچه و خیابان در اختیار دولت قرار دهد؟
رشیدی با تاکید براین موضوع که بالاترین میزان ضرر و زیان مالی حاشیه‌نشینی به آب و فاضلاب وارد می‌شود، گفت: انشعاب‌های متعدد غیرمجاز چند رشته‌ای در مناطق حاشیه‌ای هر روز در حال افزایش است.
وی با بیان اینکه واقعیت این است که شهر ایلام در حال رشد به قسمت هفت‌چشمه، سرطاف و هانیوان است، ادامه داد: پس در گام نخست به مالکین این مناطق اجازه داده شود با لحاظ کردن شروط مهندسی و رعایت حریم کوچه و خیابان ساخت و ساز کرده یا اینکه زمین خریداری شده را با زمینی که دولت در اختیار مالک قرار می‌دهد، تعویض یا خریداری کند.
رشیدی تصریح کرد: نباید اراضی که در طرح تفصیلی به عنوان فضای سبز پیش‌بینی شده‌اند، بلاتکلیف بمانند، به عنوان نمونه در حال حاضر منطقه‌ای به مساحت ۲۰۰ متر در طول ۳ کیلومتر که از میدان مادر تا روستای بانقلان را در بر می‌گیرد، به عنوان فضای سبز در نظر گرفته شده است که نه ساخت و ساز در آن آزاد می‌شود و نه توسط متولیان اجرایی خریداری می‌شود.
میزان پِرت آب در ایلام ۳۳ درصد است
رشیدی با بیان اینکه شهر ایلام ۳۳ درصد پِرت آب دارد، در حالی که حد استاندارد آن ۲۰ درصد است، اضافه کرد: ۱۵ درصد پِرت آب به دلیل فرسودگی لوله‌ها و انشعاب‌های غیرمجاز و پشت کنتوری است، البته باید یادآوری کرد از سال ۸۰ تاکنون ۱۵۰ کیلومتر توسعه و اصلاح شبکه‌ی آب توسط شرکت آب و فاضلاب صورت گرفته است.
این کارشناس به مشترکان مجاز مناطق حاشیه‌نشین اشاره و تصریح کرد: به متقاضیان دارای پروانه کار انشعاب آب داده می‌شود، ولی سایر ساکنان به صورت غیرمجاز اقدام به لوله‌کشی آب می‌کنند، البته در مناطق حاشیه‌ای شهر ایلام مثل هانیوان، ربابه کمالی و بانبرز تعدادی از انشعاب‌ها مجاز و مابقی غیرمجاز هستند، اما مناطق پیچ آشوری، فاطمیه و بانقلان همه مشترک مجاز آب و فاضلاب هستند.
سرپرست شرکت برق ایلام متذکر شد: ۴ منطقه حاشیه‌نشین در شهر ایلام وجود دارد که ساکنین زمین مثلثی هانیوان تا کارخانه نمک جزو منطقه‌ی شهری با توجه به نقشه‌های شهرداری است به آنها خدمات‌رسانی برق شده است، اما منطقه پیچ آشوری که جزو محدوده شهری نیست،برطبق مصوبات امکان الحاق به شهر آن وجود ندارد، اما ساکنین آن بصورت غیرمجاز دست به سرقت انرژی از سیم‌های برق نیز کرده‌اند که شرکت توزیع به منظور جلوگیری از سرقت سیم‌ها، رشته‌های برق را در این مناطق کابلی کرده است.
ستاری در مورد “تپه پایه یک” به عنوان یکی دیگر از مناطق حاشیه‌ای ایلام تصریح کرد: این منطقه ۱۵۰ خانوار ساکن دارد که بعد از بازدید مسوولین از منطقه مقرر شد تا با ابلاغ مصوبه شهرداری به اداره برق عملیات برق‌رسانی به این منطقه صورت گیرد، اما با وجود بکارگیری و نصب تیرهای برق در این منطقه به دلیل عدم ارجاع مصوبه به شرکت توزیع هنوز امتیاز برق داده نشده است، همین تعلل باعث شده بیش از ۹۹ درصد برق مصرفی ساکنین منطقه پایه یک غیرمجاز باشد.
وی اضافه کرد: منطقه کمربندی، روستاهای بانقلان و چالسرا به صورت گسترده اقدام به ساخت و ساز کرده‌اند، ولی چون در حال حاضر جزو شهر یا روستا برای بهره‌مندی از خدمات شهری یا روستایی نیستند، باید چاره‌اندیشی در این خصوص برای جلوگیری از استفاده‌های غیرمجاز صورت گیرد.
حل مشکل حاشیه‌نشینی در گرو هماهنگی متولیان شهری است
ستاری ادامه داد: وقتی یکی از دستگاه‌های متولی خدمت با مشکل روبرو می‌شود، بایستی از کمک‌های سایرین برخوردار شود، به عنوان مثال اگر همه ادارات متولی جلوی ارائه خدمات‌رسانی به ساکنین غیرمجاز را بگیرند و برای بهره‌مندی از این خدمات عوارض مربوطه را پرداخت کنند، با دریافت این عوارضات خدمات وسیع‌تری به شهروندان ارائه خواهد شد. این در شرایطی است که براساس مصوبات شرکت توزیع برق به مناطق سبز و اراضی که تغییر کاربری داده نشده و دارای مجوز نباشد، خدمت نمی‌دهد، اما شهرداری در همان منطقه خدمات شهری ارائه می‌دهد.
سرپرست توزیع برق ایلام از مصرف غیرمجاز ۱۰۰ خانوار منطقه هانیوان شمالی خبر داد و در مورد محدوده پیچ آشوری گفت: در این منطقه‌ی با جمعیت ۷۰ خانوار به دلیل مشخص نبودن حریم و گذرها برای نصب چراغ برق ۵۰ فقره انشعاب غیرمجاز برق وجود دارد که بعد از شناسایی اقدام به قطع برق آنها صورت گرفت، ولی به دلایلی مجدداً نسبت به وصل برق به صورت خودسرانه اقدام شده است.
وی یادآور شد: کمربندی چالسرا و بانقلان که در حدود ۴۰ خانوار را در خود جای داده با وجود رعایت اصول معماری نظام مهندسی و شهرداری در ساخت و سازها فاقد مجوز برق هستند و این محدوده جزء روستا یا شهر نیست که چنانچه شهرداری یا دهیاری مکاتبه و مجوز صادر کند، بر اساس این مکاتبه عمل می‌شود.
عودت حاصل از وصولی دقیق، مانع توقف طرح‌های عمرانی است
ستاری خاطرنشان کرد: از محل واریز هزینه‌های برق مصرفی مردم به خزانه برق کشور، ۲۰ درصد آنها به شرط وصول بالای ۸۰ تا ۹۵ درصد خدمات عودت داده می‌شود که از محل اعتبارات داده شده طرح‌های عمرانی شامل تکمیل شبکه‌های برق، برطرف کردن ضعف ولتاژ و ارائه خدمات مناسب فصل گرما و سرما انجام می‌شود، اما اگر این وصولی پایین‌تر از حد اعلام شده باشد، نه تنها روند اجرای طرح‌های در دست اقدام متوقف شده بلکه خدمات‌رسانی مناسب به مشترکین دشوار و پایداری شبکه‌ها با مشکل مواجه خواهد شد.
این مسوول متذکر شد: بازنگری در طرح‌های جامع و تفصیلی شهری باید بگونه‌ای صورت گیرد که پس از بررسی و مصوبات لازم مناطق واقع که در پایین کمربندی جزو منطقه شهری هستند، مجاز به ارائه خدمات باشند در غیر اینصورت چاره‌اندیشی درست اعمال گردد تا بتوان به کسانی‌که عوارض پرداخت می‌کنند و جزو منطقه‌ی شهری هستند، به نحوی درستی خدمات ارائه داد.
سرطان حاشیه‌نشینی نیازمند شیمی درمانی است
وی با بیان اینکه حاشیه نشینی سرطان جامعه شهری است، اضافه کرد: شهرداری مناطق مجاز و غیرمجاز را برای خدمات‌رسانی به ویژه ارائه انشعاب برق اعلام کرده، همچنین حریم‌های مجاز را برای نصب تیر برق در آن محدوده‌ها معرفی کند.
ستاری پیشنهاد داد شورا و شهرداری یا مراجع ذی‌صلاح به دستگاه‌های خدماتی مصوباتی را بدهند که توان خدمت در مناطق مجاز یا قطع خدمت در مناطق غیرمجاز که هیچ‌گونه عوارضی پرداخت نمی‌کنند، وجود داشته باشد، بدین‌صورت مشکلات نه تنها حل می‌شود، بلکه خدمات بهتری به شهرنشینان ارائه می‌گردد و حتی دغدغه‌های سیاسی و اجتماعی نیز مرتفع خواهد شد که اعمال این طرح نیازمند کمک همه مجموعه‌های متولی است.
وی همچنین تعداد مشترکین رسمی سطح شهر ایلام را ۷۶ هزار خانوار ذکر کرد و افزود: هر ساله معمولا ۱۰ تا ۲۰ درصد افزایش رشد بار در خدمات توزیع برق داریم، اما سال گذشته و به دنبال اجرایی شدن مسکن مهر این میزان به ۳۰ درصد رشد در بعضی از نیروهای برق رسیده است، در حالی که پیش‌بینی ۵ ساله مبتنی بر رشد ۴۰ درصدی در شهر ایلام است.
وی ادامه داد: در حاشیه‌ی شهر که هزینه برق پرداخت نمی‌کنند، در فصول سرد و گرم سال از وسایل پرمصرف استفاده می‌کنند و استفاده از این وسایل به ویژه در ساعات اوج مصرف به شبکه برق رسانی و تجهیزات آن آسیب‌های جدی وارد می‌کند.
ستاری در پایان گفت: در صورت هماهنگ شدن متولیان و دستگاه‌های مجری بهتر می‌توان مصوبات را اجرا و در جهت حل مشکلات اقدام کرد.
سرگرد «یدالله متقی» مسوول مطالعات نیروی انتظامی در نشست حاشیه‌نشینی ضمن تاکید بر رابطه‌ی مستقیم جرم با محیط اظهار کرد: مناطق حاشیه‌نشین در میزان جرائم تاثیرگذار هستند، البته در همه جای جهان وجود مناطق حاشیه‌ای با افزایش جرم در ارتباط بوده است.
مناطق حاشیه‌ای، مامن مجرمان
متقی با بیان این مطلب که اکثر جرائم در شهر ایلام برخاسته از مناطق حاشیه‌ای است، بیان کرد: به دلیل بافت نامناسب شهری و همین‌طور سختی عبور و مرور اکیپ نیروی انتظامی برای پوشش امنیتی در کوچه و خیابان در این مناطق، میزان تخلف و جرم روند افزایشی دارد.
وی عمده‌ترین جرم صورت گرفته در مناطق حاشیه‌نشین را توزیع و فروش موادمخدر عنوان کرد و گفت: سرقت یکی از جرایمی است که در این مناطق فراوانی دارد، البته نزاع و درگیری فیزیکی یکی دیگر از دلایل مراجعه نیروهای انتظامی به مناطق حاشیه‌ای است.
مسئول مطالعات نیروی انتظامی ادامه داد: ساکنان حاشیه‌نشین به دلیل ناسازگاری با بافت شهری در «اختلافات خانوادگی» نیز صاحب آمار بالایی هستند، این آسیب موجب انواع بزهکاری‌ها و وقوع جرائم متنوع خواهد شد.
اقدامات صرف نظامی جوابگوی پیشگیری از جرم نیست
متقی با بیان اینکه نیروی انتظامی علیرغم انجام وظایف خود جهت پیشگیری از وقوع جرائم به این نتیجه رسیده که صرف اقدامات انتظامی موثر نیست، خاطرنشان کرد: طی دو سال گذشته با همت آموزش و پرورش، مساجد محلات و همکاری نیروی انتظامی برنامه‌های آموزشی ارائه داده شده است تا از طریق این آموزش‌ها حداقل آگاهی از طریق والدین و خانواده‌ها به نوجوانان و جوانان در جهت جلوگیری از جرائم منتقل شود.
وی افزود: اکیپ‌های نیروی انتظامی در مناطق حاشیه‌نشین برای کاهش حداقل معضلات خاص حواشی شهر حضور مداوم دارند.
سرگرد متقی بیان کرد: هر چه دستگاه‌های متولی عملکرد خوبی از خدمات مربوطه ارائه دهند، مداخله‌ی نیروی انتظامی کمتر خواهد شد، اما با این اوصاف نیروی انتظامی در پیشگیری از جرائم کارهایی مثل «معتمدین محله» را در حاشیه‌های شهر فعال کرده تا با بررسی و شناسایی مشکلات و معضلات توسط خود بزرگان محله اقدام به حل آنها کند.
متقی به طرح پژوهشی نیروی انتظامی با همکاری یکی از اساتید دانشگاه اشاره کرد و افزود: در این طرح به دنبال شناسایی مشکلات حاشیه شهر به لحاظ امنیتی و ارائه راهکارها و انجام اقدامات لازم است.
وی خاطرنشان کرد: در جهت تحکیم فرهنگ عمومی در مناطق حاشیه‌ای اقدام به راه‌اندازی آموزش‌های همگانی شده است، علاوه بر آن چند طرح فرهنگی آموزشی با هدف بالا بردن فضای فرهنگی در این مناطق در حال برگزاری است، چون‌که امنیت و سلامت دو مقوله‌ی مهمی هستند که هر چه آموزش‌ها در این راستا افزایش یابد، سطح امنیت و سلامت نیز در مناطق پرآسیب افزایش پیدا می‌کند.
حل مشکل حاشیه‌نشینی نیازمند مشارکت دانشگاهیان است
وی به تشکیل کارگروه دانشگاهیان در هشت بخش متفاوت اشاره کرد و گفت: وقتی موضوع مطرح شده به فاز دانشگاهی وارد شود، یقیناً نتیجه‌ی اطمینان‌بخشی به دست می‌آید و راه‌حل‌هایی به دست می‌دهد که مشکلات بیشتر از این افزایش نیابد.
برومندان ورود این مبحث به فاز علمی را ضروری دانست و افزود: این پدیده نیازمند یک نگاه نو است که در این راستا گروه دانشگاهی آمادگی لازم جهت کمک از لحاظ علمی و اجرائی را دارند، البته در کنار این گروه انجمن‌های مردم نهاد نیز حضور دارد که هدف همگی رسیدن به یک نتیجه مثبت علمی و اجرایی کردن راهکاری درست است.
وی ادامه داد: این پدیده از ادوار بسیار دور به دلایل سیاسی و امنیتی شدت و ضعف داشته، اما بعد از انقلاب رشد بیشتری از خود نشان داده است، این امر حاکی از این است که عدم توان مسئولین در تحقق نیاز روستائیان و حتی بعضی از شهرها منجر به مهاجرت و اسکان غیرقانونی در حواشی شهر شده است.
برای شهروندان قانون‌گریز محدودیت ایجاد شود
رییس کمیسیون فرهنگی شورای اسلامی شهر ایلام بیان کرد: شهروندان قانون‌مدار و شهرنشینان قانون‌گریز به یک اندازه از خدمات شهری بهره‌مند هستند و شهرداری خدماتی که به مناطق حاشیه‌ای که هیچ‌گونه عوارضی نمی‌دهند، ارائه می‌دهد، همان‌ها را به مناطقی که عوارض پرداخت می‌کنند یا پروانه ساخت دارند و در کمک به شهرداری نقش دارند نیز ارائه می‌دهد.
غیاثی یکی از مشکلات شورای شهر و شهرداری را نامشخص بودن گذرگاه‌های مناطق حاشیه‌نشین عنوان کرد و افزود: همین مشکل موجب شده تیرهای برق در مکان مناسب نصب نشود، حتی اگر هم در یک برهه درست نصب شود با تغییر در محیط مشکلاتی بعدی به وجود می‌آید که هم موجبات آزار شهروندان را به دنبال دارد و هم برای اداره برق هزینه‌بر است.
ساکنین حاشیه‌ای اغلب درک اجتماعی پایینی دارند
وی گفت: در بعضی جاها خلأ قانونی وجود دارد، مثلاً دستگاه‌های خدمت رسان مثل شرکت آب و فاضلاب و اداره برق و شرکت گاز و مخابرات به کسانی که ساخت و ساز غیرمجاز داشته‌اند، واگذار شده، در حالی که این قشر از پرداخت عوارض و اخذ پروانه سرباز زده‌اند، اما قانون پیش‌بینی کرده که شوراهای محلی و استانی برای این قبیل موارد بعد از پیشنهاد به مجلس شورای اسلامی قوانین مورد نیاز را به تصویب برسانند.
غیاثی گفت: جایگاه اجتماعی اغلب حاشیه‌نشینان در حدی است که از برخوردهای اشتباه پرهیز نمی‌کنند و حتی احترام به شأن و مقام مسئولان را رعایت نمی‌کنند.
این عضو شورای اسلامی شهر ایلام ضعف اقتصادی و فرهنگی ساکنین مناطق حاشیه‌ای را منجر به بروز خطا از سوی آنها ذکر کرد و گفت: عدم آگاهی به حقوق شهروندی در پیگیری مطالبات، یکی دیگر از مشکلات حاشیه‌نشینان است، به گونه‌ای که شهروندان در صورت بروز خسارت به دلیل عدم آشنایی با حقوق خود مطالبه‌گر نیست، بعد از آگاهی یافتن از این حق زمان‌بری و حتی بی‌حوصلگی را دلیل عدم پیگیری امر عنوان می‌کنند.
وی با بیان اینکه قوانین مصوب برای همه شهروندان یکسان اما در پاره‌ای از موارد توصیه‌های افراد متنفذ منجر به نادیده گرفتن قوانین می‌شود، اظهار کرد: چرا قوانین باید برای اکثریت مردم اجرا شود، اما به سود افراد خاص نادیده گرفته شود.
غیاثی با بیان اینکه در دوره‌های قبل این پدیده به دلیل مماشات، مصالحه و سهل‌انگاری مدیران گسترش پیدا کرده است، افزود: در حال حاضر برای جلوگیری از گسترش این پدیده‌ی شوم باید با فرهنگ‌سازی، صورت گیرد و با برگزاری همایش با حضور بزرگان استانی برای مقابله با این معضل چاره اندیشی شود و دستگاه‌ها نیز متناسب با اخذ مجوزهای لازم امکانات مناسب در اختیار شهروندان قرار گیرد.
تعیین تکلیف اراضی کاهش دهنده مشکلات ساخت‌های غیرمجاز است
غیاثی تصریح کرد: در مورد تعیین تکلیف اراضی شهری طرحی به عنوان «الزام شهرداری و تعیین تکلیف اراضی شهری» در دست اقدام است که در این طرح بایستی اراضی حاشیه شهر یا اراضی که جزو ذخیره شهر هستند، تعیین تکلیف شوند، همچنین تکلیف اراضی که در طرح جامع به عنوان فضای سبز محسوب می‌شوند و تا کنون هیچ اقدامی در خصوص آنها صورت نگرفته، نیز مشخص شوند تا اراضی مجاز برای ساخت و سازهای مجاز بیشتر شده و بار مشکلات تا حدودی کاهش پیدا کند.
این مسئول در بحث زمین‌خواری به طرح کاداستر اشاره و تصریح کرد: چند سالی است طرح کاداستر در اداره ثبت اسناد اجرا شده که در راستای آن طرح از سال گذشته یک سند تک برگی در اختیار صاحبان ملک قرار می‌گیرد که حاوی نقشه‌ی هوایی و کل مشخصات مورد نیاز ملک خریداری شده است، یقیناً این طرح در صحت معامله و بحث خدماتی که باید به آن مناطق داده شود، تاثیرگذار خواهد بود.
مدیریت واحد شهری ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است
غیاثی بحث مدیریت واحد شهری را ضرورتی اجتناب‌ناپذیر عنوان کرد که بایستی مورد تاکید قرار گیرد و حرکت‌ها به آن سمت و سو گرایش داشته باشد، خاطرنشان کرد: مدیریت واحد شهری به دلیل فراهم کردن هماهنگی لازم با مدیر واحد شهری برای ارائه خدمات در شهر یقیناً پیامدهای خوبی بر جای خواهد گذاشت، اما در حال حاضر امکان مدیریت واحد شهری در استان امکانپذیر نیست، چرا که نه تنها هماهنگی بین دستگاهی وجود ندارد، بلکه گاهی رویارویی بین مدیران خدمات شهری نیز مشاهده شده است، در صورتی که برای اجرا یا قطع یک خدمت باید با همدیگر هماهنگ باشند.
رییس کمیسیون فرهنگی شورای اسلامی شهر ایلام با بیان اینکه اکنون با فقدان مدیریت واحد شهری روبرو هستیم، هماهنگی‌های لازم بین مدیرانی خدمات‌رسان توسط شورائیان متناسب با وضعیت شهر اعمال می‌شود، تصریح کرد: هدف از این هماهنگی‌های مدیریتی به حداقل رساندن اختلاف نظرهای بین دستگاهی برای جلوگیری از دوباره‌کاری است تا به این وسیله کارهای خدماتی مثل آب، برق، تلفن و گاز در یک مرحله و در یک زمان مشخص توسط کارشناسان اجرایی در جهت کاهش هزینه‌ها صورت گیرد.
غیاثی خاطرنشان کرد: هماهنگی بین مدیران خدمات‌رسان باعث توسعه ارتباطات با سایر نهادها بخصوص بخش فرهنگی خواهد شد، هر چند متولی فرهنگی زیاد داریم، اما هماهنگی بین آنها وجود ندارد و باعث می‌شود بودجه‌های دولتی، مردمی و حتی انجمن‌های مردم نهاد که برای مسائل فرهنگی هزینه می‌شود، هدر رود یا به دلیل موازی‌کاری متولیان بازدهی مناسب ندارد، بنابراین هماهنگی بین حوزه‌ها مشکلات کمتری در حوزه‌های مختلف مدیریت واحد شهری را موجب می‌شود.
