شهادت می دهم که دانشگاه متحول شده است
شهروندان- دکتر فرشاد مؤمنی*:
از جمله تحولات مهمی که طی یکسال گذشته در کشور قابل رصد است این است که فضای به نسبت بازتر و مهیاتری فراهم شده که در آن دانشگاهیان علاوه بر امیدواری به آینده کشور، تمایل بیشتری برای استفاده از ظرفیت‌های علمی در زمینه حل و فصل مسائل جامعه پیدا کرده‌اند؛
اما با کمال تأسف این تمایل و ظرفیت به اندازه کافی مورد توجه قرار نمی‌گیرد؛ یا اینکه کسانی وجود دارند که از مشاهده این واقعیت خشنود نیستند!
گزارش‌های رسمی بانک مرکزی حکایت از این دارد که خروج سرمایه از کشور در قالب خالص حساب سرمایه از چیزی حدود ۲۰۰ میلیون دلار در سال ۱۳۸۳ به چیزی بالغ بر ۳۰ میلیارد دلار در سال ۱۳۸۹ رسیده است؛ و به عبارت دیگر در این فاصله به نسبت کوتاه خروج سرمایه مادی از کشور، آن میزان که قابلیت انعکاس در اسناد رسمی را داشته، ۱۵۰ برابر افزایش پیدا کرده است.
این رقم (یعنی میزان خروج سرمایه از کشور در پایان سال ۱۳۹۱) همچنان در سطح ۱۰ میلیارد دلار منفی بوده است؛ یعنی اینکه حتی اگر نقطه اوج سال ۱۳۸۹ را هم در نظر نگیریم، در سال ۱۳۹۱ نسبت به سال ۱۳۸۳ میزان خروج سرمایه مادی از کشور ۵۰ برابر افزایش را نشان می‌دهد.
از آنجایی که مسأله ثبت و ضبط خروج سرمایه انسانی از کشور با چالش‌های بزرگتری از نظر اندازه‌گیری و مقیاس‌های سنجش روبه‌رو است، حتی اگر به داده‌های معاون وزیر علوم در دولت قبلی بسنده کنیم، برآورد وی نشان‌دهنده خروج معادل ۲۵۰ میلیارد دلار سرمایه انسانی از کشور بود؛ این مسأله به وضوح نشان می‌دهد که کانون اصلی مشکل در ایران کمبود سرمایه‌های مالی و انسانی نیست؛ بلکه مسأله اصلی عبارت از این است که به واسطه ناتوانی ما از استفاده خردورزانه از منابع مادی و انسانی، این سرمایه‌های انباشته‌شده به جای اینکه در خدمت توسعه ملی در ایران قرار گیرند، به واسطه نقص‌هایی که در ترتیبات نهادی ما و طرز برخورد ما با مسائل وجود دارد، دچار سرخوردگی و یأس شده و از کشور خارج می‌شوند.
طبیعتاً شاه‌بیت جهت‌گیری‌های هر دولتی را از این زاویه که «مهم‌ترین منبع امکان‌پذیرکننده توسعه و بالندگی کشور، انسان‌ها هستند»؛ باید در نوع برخوردی که با سرمایه‌های انسانی و مادی می‌کنند جست‌وجو کرد؛ و از آنجایی که در مقایسه میان سرمایه‌های مادی و سرمایه‌های انسانی، به گواه نظریه‌های پیشرفته توسعه، سرمایه‌های انسانی از اهمیت به مراتب بیشتری برخوردار هستند، طرز نگاهی که حکومت به سرمایه‌های انسانی می‌کند از اهمیت به مراتب جدی‌تری برخوردار خواهد بود.
در واقع آنچه من شخصاً طی یکسال گذشته در دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی مشاهده کرده‌ام این است که احساس نشاط و انگیزه داشتن برای تلاش، برای شناخت عالمانه مسائل اقتصادی کشور و انگیزه برای مشارکت جهت حل و فصل عالمانه این مسائل، در مقایسه با دوره هشت‌ساله پیش از آن، جهش خیره‌کننده‌ای را به نمایش می‌گذارد! حتی در گزارش‌های رسمی ثبت‌شده در این دانشکده، مجموعه همایشها، میزگردها، کنفرانس‌ها و سخنرانی‌هایی که در زمینه شناسایی کانون‌های اصلی مشکلات کشور و ساز و کارهای برون‌رفت از آن‌ها طی یکسال اخیر برگزار شده است، به مراتب از دوره هشت‌ساله پیش از آن بیشتر و باکیفیت‌تر بوده است.
یکی از مؤلفه‌های بسیار مهم در پاشیدن بذر نشاط، امید و انگیزه برای بهبود وضعیت کشور در میان دانشگاهیان به برخوردهای شرافتمندانه، صادقانه و در عین حال عالمانه مجموعه جدید وزارت علوم بازمی‌گردد. طبیعتاً ما انتظار آن را نداریم که در ساختی توسعه‌نیافته، یک گوشه خاصی هیچ نوع اشکالی نداشته باشد؛ اما واقعیت آن است که جهت حرکت دقیقاً عکس آن چیزی بوده‌است که در دولت قبلی مشاهده شد؛ که دانشگاهیان سرخورده و مأیوس هرکدام در جست‌وجوی مفری برای خروج از کشور بودند!
بنابراین اگر نمایندگان مجلس، بویژه آنانی که حرف‌هایی ناسنجیده و غیر مستند را مبنای تلاش استیضاحی خود قرار داده‌اند و می‌گویند که بستر علمی کشور دچار تضعیف شده است، من به سهم خود و با مشاهده محیط علمی دانشکده خود و سایر دانشکده‌ها و دانشگاهها شهادت می‌دهم این مسأله دقیقاً برعکس است. در تولید علمی برای حل و فصل مسائل موجود اقتصاد ایران، دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی جهشی خارق‌العاده پیدا کرده بود؛ و از آنجایی که بنده شخصاً در دانشگاه‌های مختلف سراسر کشور کمابیش در این دوره یکساله سخنرانی‌هایی داشته‌ام چیزی که در آن دانشگاهها نیز مشاهده کردم دقیقاً مشابه این دانشکده بود.
نمایندگان باید بدانند آن اطلاعاتی که در اختیار آنان قرار داده شده و نیروی محرکه استیضاح بوده، از بیخ و بن، دروغ و بی‌اساس است.
مسأله دیگری که این روزها برخی مطرح می‌کنند اظهار نگرانی از سیاست‌زدگی در میان دانشجویان است. واقعیت آن است آنچه که ما طی این یکسال مشاهده کردیم، یک قله بلوغ فکری، انگیزه و نشاط در میان دانشجویان در مقایسه با هشت سال پیش از آن بود؛ بنابراین اگر کسانی هم از این ناحیه نمایندگان مجلس را ترسانده‌اند باید به آن‌ها صمیمانه گوشزد کنیم که این مسأله نیز به هیچ وجه صحت ندارد.
حتماً نمایندگان مجلس می‌دانند که بویژه در دانشگاه‌های ما طی هشت ساله دولت گذشته فساد آموزشی و ظلم‌های فاحش به همه اعم از استادان و دانشجویان سطوح مختلف صورت گرفته بود و اگر کسانی از بازگرداندن حقوق حقه استادان و دانشجویان که مورد ظلم قرار گرفته بودند، احساس نگرانی کردند ما ضمن ابراز تأسف از این وارونه‌سازی واقعیت برای نمایندگان به آنان اطمینان می‌دهیم که دانشجویان ما با عملکرد خود در یکسال گذشته نشان داده‌اند که اکثریت قاطعشان پا به پای استادان خود می‌خواهند که مسائل کشور با روش علمی به سمت حل و فصل شدن پیش رود و در این زمینه مشارکت بایسته‌ای را هم انجام داده‌اند.
در چنین شرایطی که شور و نشاط علمی، انگیزه و احساس تعلق به سرنوشت کشور درسطح بالایی در دانشگاهها افزایش پیدا کرده است، نکند کسانی بخواهند از تلاش‌های ارزنده وزیر ارجمند و گرامی آموزش عالی و تلاش‌های فداکارانه وی به گونه دیگری سپاسگزاری کنند!
صمیمانه امیدواریم که مجلس واقعیت‌ها را همان‌طور که هست ببیند و تن به دروغگویی‌های کسانی که منافعی در این دروغگویی‌ها دارند، ندهد و با رأی اعتماد قاطعی که به وزیر فرهنگ و آموزش عالی خواهد داد، علاوه بر امکان‌پذیر کردن ادامه این فضای پرنشاط، مشارکت‌جویانه و پر انگیزه، بلوغ فکری خود را نیز نشان دهد که بی‌جهت بازیچه دست گروه‌های پرنفوذ و ذی‌نفعی که از فساد و عدم شفافیت غیر متعارف در دولت قبلی بهره‌مند می‌شده‌‌اند، نباشد و در مسیر یأس و سرخوردگی مجدد دانشگاهیان قرار نگیرد. اینجانب به سهم خود از پایمردی وزیر محترم و پافشاری ایشان بر اصول انسانی عدالت و آزادی در محیط علمی سپاسگزارم و امیدوارم مساعی ارزشمند ایشان همچنان استمرار داشته باشد.
*استاد دانشگاه علامه طباطبایی و عضو مؤسسه دین و اقتصاد
ایران
