تهران در تنگنای تبعیض سبز
شهروندان:
بدون شک 200 سال پیش وقتی آغا محمدخان قاجار، تهران را برای پایتختی ایران‌زمین انتخاب می‌کرد، تعداد زیاد باغ‌ها و آب و هوای نسبتاً مطلوب این شهر، عمده دلایلی بودند که موجب شدند تهران به‌عنوان پایتخت برگزیده شود. ویژگی مثبتی که این روزها دیگر نمی‌توان سراغی از آن در کلانشهر تهران گرفت.
موضوعی که د
ر دیدار اعضای شورای شهر تهران و مدیران شهری با رهبر معظم انقلاب نیز مورد توجه قرار گرفت و معظم له بر این نکته تأکید کردند که فضای سبز پایتخت باید توسعه یابد و باغ‌ها و درخت‌های تهران به‌عنوان ثروت‌های ملی حفظ شوند.
به این بهانه نگاهی داشتیم به سرانه فضای سبز شهر تهران و مقایسه آن با استانداردهای جهانی و تفاوت معنا‌داری که در حال حاضر بین این دو وجود دارد.
سرانه فضای سبز در کشورهای توسعه یافته بین ۲۰ تا ۲۵ متر مربع است اما در کشور ما عددی در حدود ۵/۱۵ متر‌مربع برای هر نفر است. بررسی‌های ما همچنین نشان می‌دهد وضعیت سرانه فضای سبز دربرخی مناطق ۲۲ گانه پایتخت مناسب نیست.
موضوعی که علاوه برتأیید تشکل‌های محیط زیستی، مسئولان شهرداری و شورای شهر تهران نیز به آن اذعان دارند و قرار است تا پایان برنامه پنجساله دوم شهرداری، این میزان به ۱۸ متر مربع برای هر تهرانی افزایش یابد.
رضا صابر ساکن میدان امام حسین(ع) نخستین شهروندی است که با ابراز گلایه از کمبود بوستان و فضای سبز در منطقه ۱۳به ایران می‌گوید: «بوستان خیام تنها پارکی است که در نزدیکی میدان امام حسین(ع)قرار گرفته است. پارکی که به گفته این شهروند این روزها به دلیل تجمع معتادان چندان مورد استقبال شهروندان ساکن محدوده میدان امام حسین(ع) نیست.»
او اضافه می‌کند: «ساکنان محدوده میدان امام حسین(ع) و کوچه‌های همجوار این محدوده که در مرز شهرداری منطقه هفت و ۱۳ واقع شده‌اند بشدت با کمبود فضای سبز مواجه هستند. این درحالی است که خانوارهای زیادی دراین محدوده سکونت دارند که از داشتن حداقل فضای سبز نیز محروم مانده‌اند.»
مریم جلیلی هم شهروند دیگری است که از نحوه توزیع فضای سبز در مناطق شهر تهران گلایه دارد. او در این باره می‌گوید: «برخی از مناطق تهران قدم به قدم بوستان وجود دارد در حالی که مناطقی مانند محدوده میدان امام حسین(ع)، نظام آباد یا حوالی خیابان خواجه نظام که با تراکم نسبتاً بالای جمعیت مواجه هستند به کلی از یاد مسئولان شهر تهران رفته‌اند.»
این شهروند با اشاره به نابرابریهایی که در توزیع سرانه فضای سبز بین بخش غربی شهرتهران در مقایسه با مناطق شرقی وجود دارد عنوان می‌کند: «در حال حاضر تراکم مناطق شرقی شهر تهران در مقایسه با مناطق غربی بیشتر است اما متأسفانه امکانات شرق تهران جوابگوی نیاز جمعیتی آن نیست.»
مدیر عامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری تهران با تأیید گفته‌های شهروندان تهرانی می‌گوید: «در حال حاضر، بافت فشرده مسکونی در بخش‌هایی از تهران مانند مناطق ۷، ۱۱، ۱۰ و ۱۷ موجب شده تا این بخش‌ها سرانه مطلوب فضای سبز نداشته باشد و شهرداری به دلیل ارزش بالای زمین در این مناطق با مشکلاتی در تهیه فضای سبز این مناطق مواجه شود.»
مهندس علی محمد مختاری اضافه می‌کند: «شکی نیست که حفظ و گسترش فضای سبز یکی از عوامل توسعه پایدار در شهر محسوب می‌شود و نقش مهمی در سلامت شهروندان دارد، اما در حال حاضر مناطقی مانند ۷، ۱۱، ۱۰ و ۱۷ شهر تهران به لحاظ کمبود فضا بشدت با کمبود فضای سبز مواجه هستند.»
مختاری با اشاره به سرانه فضای سبز شهروندان تهرانی می‌گوید: «در حال حاضر هر شهروند تهرانی در داخل شهر از سرانه‌ای معادل ۵/۱۵ متر مربع برخوردار است در حالی که سرانه بخش برون شهری شهروندان تهرانی ۲۳ متر مربع برای هر نفر است.»
وی اضافه می‌کند: «در حال حاضر شهرداری تهران مکلف است تا پایان برنامه پنجساله دوم شهرداری، سرانه بخش درون شهری شهروندان تهرانی را به ۱۸ متر مربع برساند.»
مدیر عامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری تهران، ایجاد فضاهای سبز عمودی و بام سبز را به عنوان راهکاری برای جبران فضای سبز در مناطق ۱۱، ۱۰، ۷ و ۱۷ بر می‌شمارد و اضافه می‌کند: «البته اجرای این راهکارها نیازمند فاکتورهای زیادی نظیر مقاومت ساختمان و مصالحی است که در آن به کار رفته و در صورتی که همه این عومل مهیا باشد می‌توان از آن بهره جست.»
مختاری در بخش دیگری از گفته هایش با اشاره به این‌که فضاهای سبز ریه‌های تنفسی شهر محسوب می‌شوند اضافه می‌کند: مهمترین راه برای تعدیل اثرات مخرب زیست محیطی در شهرها توسعه فضای سبز است.
وی ادامه می‌دهد: «فضای سبز به دلیل داشتن عملکردهای مختلف نقش مؤثری در منظر و زیبایی شهر، پاکیزگی و تلطیف هوا، تخفیف اثرات آلودگی‌ها، جلوگیری در توسعه بی‌رویه ساخت و سازها و تفرج و استراحت ایفا می‌کند.»
مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری تهران در بخش دیگری از گفته هایش اضافه می‌کند: «یک نظام محیط زیست پایدار باید از منابع حیاتی حمایت کند و از بهره‌برداری بی‌رویه منابع تجدید شونده و تخلیه منابع غیرقابل بازگشت و نیز کارکردهایی که منجر به تخریب محیط زیست می‌شوند، جلوگیری کند.»
رئیس شورای شهر تهران در این باره می‌گوید: «فضای سبز تهران در سال‌های اخیر توسعه چشمگیری پیدا کرده است اما این به معنای این نکته است که باید روند توزیع عادلانه‌ای را در پیش بگیریم.»
به زعم چمران، نباید هدف این باشد که فقط سرانه فضای سبز افزایش یابد بلکه باید این نکته را درنظر گرفت که کدام مناطق و نواحی از نظر فضای سبز فقیر به‌حساب می‌آیند تا با تلاشی مضاعف فضای سبز آن‌ها به شرایط استاندارد نزدیک شود.
وی ادامه می‌دهد: «مثلاً در یک منطقه از تهران، پارک وسیع چندهکتاری داریم اما در برخی مناطق دیگر مانند ۹ و ۱۰ با کمبود مضاعف فضای سبز مواجه هستیم.»
اما محمد حقانی، رئیس کمیته فضای سبز شورا نیز در پاسخ به سؤال ایران در مورد سرانجام انتقال پادگانها از شهر تهران و افزایش فضای سبز به ایران می‌گوید: «یکی از راهکارها برای توسعه فضای سبز تهران استفاده از فضاهای باز و پادگان‌های نظامی است؛ مانند پادگان قلعه‌مرغی. یا دیگر مراکز نظامی که در تهران مستقر هستند.»
این عضو شورای شهر پایتخت به بحث میزان توسعه فضاهای سبز شهر تهران در برنامه پنجساله دوم شهرداری هم اشاره می‌کند: «در این برنامه پیش‌بینی کرده‌ایم که ۱۲هزار هکتار به کمربند سبز شهر تهران اضافه شود.»
ضعف‌ها و نواقص قانونی
محمدمهدی تندگویان، سخنگوی کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران هم در این باره می‌گوید: «حفظ باغ‌ها در پایتخت از چند زاویه قابل بررسی است.» وی که نماینده شورا در کمیسیون باغ‌ها نیز هست عنوان می‌کند که این موضوع را به‌دقت در دست بررسی دارد.
به اعتقاد تندگویان، ضعف‌های قانونی و حقوقی زیادی در این حوزه وجود دارد و به‌همین خاطر در بعضی قسمت‌ها به شهروندان اجحاف می‌شود. البته آنطور که تندگویان می‌گوید در برخی مناطق اصلاً فضای سبز موجود نیست و شهرداری در این مناطق به‌ناچار زمینی را که سال‌ها بدون‌کاربری افتاده و دارای مالک مشخصی نیست به فضای سبز تبدیل می‌کند. همین موضوع ممکن است بعدها خودش معضلی را به‌وجود آورد و باید این مسأله ساماندهی شود. نکته‌ای که تندگویان بیان می‌کند این است که قبل از این‌که در زمین بدون‌مالکی فضای سبز ایجاد شود شهرداری با پیگیری از طریق کمیسیون باغ‌ها موضوع تملک آن را مشخص کند تا بعداً مجبور به تغییر کاربری آن از فضای سبز به کاربری دیگر نشود.
وی این مشکل را مربوط به چند وقت اخیر نمی‌داند ومی‌گوید: «قدمت مشکل قانونی موجود به بیش از ۳۰ سال قبل بازمی‌گردد.»
زهره رجب‌نیا
ایران
