تاریخ انتشار : شنبه ۵ مهر ۱۳۹۳ زمان انتشار : ۰۹:۰۱

شهروندان:
“سواد گردشگری در ایران پایین است.” این جمله نخستین رئیس سازمان میراث فرهنگی در دولت یازدهم بود که با نقد کارشناسان این حوزه روبرو شد. محمدعلی نجفی گفته بود: “باید آموزشها را بالا ببریم، سواد گردشگری از سطح بین‌المللی در کشور ما بسیار پایین‌تر است و حداقل‌های مهمان‌دوستی در یک مجموعه اقامتی وجود ندارد. ‬”

این انتقادها در حالی مطرح شد که طی ۱۰ سال گذشته، مدیریت گردشگری کشور به دست افرادی سپرده شده که آمادگی لازم را برای تعقیب اهداف بخش گردشگری در سند چشم‌انداز بیست ساله ایران نداشته‌اند.

به گزارش مهر، طبق سند چشم انداز، صنعت گردشگری کشور باید در افق ۱۴۰۴ به جایگاهی برسد که “سهم ایران از شمار گردشگران جهانی از ۹ صدم درصد در سال ۸۳ به ۱٫۵ درصد در سال ۱۴۰۴ افزایش یابد. یعنی حدود ۲۰ میلیون گردشگر و سهم ایران از درآمد گردشگری جهانی از ۷ صدم درصد در سال ۸۳ به ۲ درصد در سال ۱۴۰۴ رشد یابد، به گونه‌ای که ایران در سال ۱۴۰۴ سالانه قریب به ۲۵ میلیارد دلار از محل گردشگر ورودی درآمد کسب کند.”

در سالیان اخیر تحریم اقتصادی و کاهش درآمدهای نفتی موجب شده که توسعه گردشگری به عنوان صنعتی اشتغال‌زا، زود بازده و سودآور مورد توجه دولتمردان قرار گیرد. همچنین، بهبود روابط خارجی کشور در یک سال گذشته و رشد ورود گردشگران خارجی، نوید بخش رونق گردشگری در سالهای آتی است اما پرسش اینجاست که سکان مدیریت گردشگری ایران در دست چه کسانی است و این افراد با چه درجه‌ای از دانش و تجربه، عهده‌دار این مسئولیت شده‌اند.

ملاحظه سوابق علمی و اجرایی معاونان گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور از سال ۱۳۸۳ که دو سازمان “میراث فرهنگی” و “ایرانگردی و جهانگردی” با یکدیگر ادغام شدند، نشان می‌دهد که این عده فاقد دانش و تجربه در حوزه تحت تصدی خود بوده‌اند. اگر چه معمولا این وضعیت به خصوصیات دولتهای نهم و دهم نسبت داده می‌شود اما در دوره دولت اصلاحات نیز، معاون گردشگری سازمان، سابقه‌‌ای در حوزه گردشگری نداشت و در دولت فعلی نیز معاون گردشگری با تحصیلاتی غیرمرتبط و از حوزه‌ای نه چندان مرتبط به این معاونت آمده است.

جدول شماره ۱، تحصیلات و مهمترین سوابق شغلی معاونان گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور از سال ۱۳۸۴ (دوره ریاست حسین مرعشی) تا سال ۱۳۹۳ (دوره ریاست مسعود سلطانی‌فر) را نشان می‌دهد.

جدول شماره ۱: تحصیلات و سوابق شغلی معاونان گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از سال ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۳

از مشاهده جدول شماره ۱ نتایج زیر بدست می‌آید:

۱- در ۱۰ سال گذشته بی‌ثباتی زیادی در معاونت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور حاکم بوده است. به گونه‌ای که در این مدت، ۱۰ نفر به عنوان معاون یا سرپرست در رأس این معاونت قرار گرفته‌اند که متوسط یک سال برای هر نفر را نشان می‌دهد. کوتاهترین زمان مدیریت در معاونت گردشگری ۲ ماه بوده و بیشترین زمان مدیریت متعلق به محمد شریف ملک زاده به مدت ۴ سال بوده اما پس از سال ۸۸ بیشترین دوره معاونت هیچ گاه از دو سال فراتر نرفته است.

۲- تحصیلات هیچ‌کدام از معاونان گردشگری یا سرپرستان این معاونت مرتبط با حوزه گردشگری نیست. اگرچه دو تن از این افراد (محمدشریف ملک‌زاده و حامد دهقانان) در رشته مدیریت تحصیل کرده‌اند اما با توجه به گستره شاخه‌های مدیریت و عدم سابقه آنان در حوزه گردشگری، چنین به نظر می رسد که تحصیلات آنان ربط مستقیمی به حوزه گردشگری نداشته است. ­­

۳- نیمی از معاونان گردشگری ( از جمله مرتضی رحمانی موحد، معاون فعلی گردشگری) پیش از تصدی این سمت، هیچ سابقه‌ای در این سازمان نداشته‌اند. بقیه نیز به مدت کوتاه یا نسبتا کوتاهی در سازمان مشغول فعالیت بوده‌اند. در این میان، تنها یک نفر (منوچهر جهانیان) پیش از ورود به سازمان، در جهاد دانشگاهی مسؤولیتی مرتبط با حوزه گردشگری داشته است.

۴- سوابق و پایه تحصیلی برخی معاونان مشخص نیست؛ به این علت که یا هنگام انتصاب آن‌ها به این مقام، اعلام نشده است؛ یا این افراد به قدری در حوزه گردشگری ناآشنا هستند که دستیابی به سوابقشان به راحتی ممکن نیست. بی‌شک اگر این تحصیلات مرتبط با حوزه گردشگری بود، به عنوان یک مزیت ویکی از علل انتخاب آنان اعلام می‌شد.

اگرچه ممکن است، بی‌توجهی به دانش و تجربه در انتخاب مدیران، موضوعی فراگیر در سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور دانسته شود، اما ملاحظه سوابق تحصیلی و شغلی معاونان میراث فرهنگی این سازمان طی ۱۰ سال گذشته (حتی در دولتهای نهم و دهم) وضعیت کاملا متفاوتی را نمودار می‌سازد و نشان می‌دهد که مشکل معاونت گردشگری در سایر معاونتهای سازمان از جمله معاونت میراث فرهنگی بدین شکل فراگیر وجود ندارد.

جدول شماره ۲ ، تحصیلات و مهمترین سوابق شغلی معاونان میراث فرهنگی از سال ۱۳۸۴ تا کنون را نشان می‌دهد. با این توضیح که در سالهای آغازین تشکیل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، از معاونت میراث فرهنگی با عنوان معاونت حفظ و احیاء و بعدها معاونت حفاظت فنی نام برده می‌شد.

جدول شماره ۲: تحصیلات و سوابق شغلی معاونان میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از سال ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۳

۱- معاونت میراث فرهنگی نسبت به معاونت گردشگری از ثبات بیشتری برخوردار بوده و متوسط دوره مدیریت در این معاونت ۲۰ ماه، یعنی بیش از یک و نیم برابر معاونت گردشگری است.

۲- به جز یک نفر، تحصیلات همه معاونان میراث فرهنگی در رشته‌های مرتبط با این حوزه است. تنها استثناء، سیف‌الله امینیان است که گرچه در رشته مکانیک تحصیل کرده اما پیش از انتصاب به عنوان معاون میراث فرهنگی، دارای حدود ۳۰ سال سابقه اجرایی و مدیریتی در سازمان بوده است.

۳- همه معاونان میراث فرهنگی، پیش از قرار گرفتن در این جایگاه، دارای سوابق مدیریتی طولانی یا نسبتا طولانی در سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بوده‌اند.

۴- برخلاف برخی معاونان گردشگری، تحصیلات و سوابق اجرایی همه معاونان میراث فرهنگی در زمان انتصاب اعلام شده و این به سبب ارتباط پیشینه آنان با مسؤولیتی بوده که عهده‌دار آن شده‌اند؛ چندان که در مورد برخی افراد، این پیشینه با صفاتی چون “درخشان” و “افتخارآمیز” توصیف می‌شود.

در جمع‌بندی نهایی و با مقایسه جدولهای ۱ و ۲ می‌توان گفت:

۱- در سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، موضوع گردشگری، موضوعی غیرتخصصی تلقی می‌شود که گویا از نظر رؤسای این سازمان می‌توان مسؤولیت آن را به هر کسی با هر سوابقی سپرد.

۲- حداقل بخشی از ضعف بنیه کارشناسی سازمان در حوزه گردشگری، مرتبط با وضعیت مدیران معاونت گردشگری است، زیرا نباید انتظار داشت مدیرانی که خود فاقد حداقل‌های لازم در این حوزه هستند، افرادی را که از هرلحاظ بر آنان برتری دارند، در مسند امور قرار دهند و یا در طرف مقابل، متخصصان حاضر به قبول دعوت و همکاری با چنین افرادی باشند.

۳- در وضعیت کنونی، کارشناسان و فعالان صنوف مختلف صنعت گردشگری نمی‌توانند به سیاست‌های سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اطمینان داشته باشند، زیرا از یک‌سو، مرجع تدوین و ابلاغ این سیاست‌ها فاقد صلاحیت لازم برای چنین کاری است؛ و از سوی دیگر، بی‌ثباتی شدید در معاونت گردشگری، چشم‌انداز ثبات و پی‌گیری سیاست‌های اعلام شده را تیره می‌سازد.

۴- در صورتی که سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نهادی تأثیرگذار در حوزه گردشگری تلقی شود، ناگزیر باید بخش مهمی از نابه‌سامانی‌های موجود را به بی‌ثباتی و فقدان تجربه و تخصص در معاونت گردشگری نسبت داد. در عین حال، ربط دادن موفقیت‌ها و پیشرفت‌های صنعت گردشگری به این معاونت، مستلزم این پیش فرض نادرست است که دانش و تجربه هیچ تأثیری در نحوه مدیریت ندارد.

۵- در طول ۱۰ سال گذشته، همواره بر سر موضوعاتی از قبیل چگونگی بهره‌برداری از آثار و اماکن تاریخی در حوزه گردشگری، چالش‌ها و تنش‌هایی میان مدیران دو بخش میراث فرهنگی و گردشگری پدیدار شده است؛ به گونه‌ای که گاه برخی کارشناسان و مدیران میراث فرهنگی، ادغام گردشگری در سازمان میراث فرهنگی را از اساس نادرست ارزیابی کرده‌اند. اکنون با مقایسه سوابق هریک از این دو گروه، روشن می‌شود که برخلاف ظواهر امر، این تضاد میان بخش میراث فرهنگی و بخش گردشگری نیست، بلکه تضادی است میان متخصصان حوزه میراث فرهنگی با عده‌ای از مدیران الحاق شده به صنعت گردشگری کشور که نه در حوزه میراث فرهنگی و نه در حوزه گردشگری هیچگونه تخصصی ندارند.