رابطه امید و تلاش برای زندگی
شهروندان – فاطمه زین الدینی:
از ویژگی‌های شاخص انسان که خود وسیله‌ای است برای نیل به خواسته‌ها و اهداف زندگی، امید می‌باشد. امید به آینده در هر برهه‌ای از زندگی بشر، عامل تحرک و نشاط و موفقیت بوده است و انسان بدون آن، نمی‌تواند گام‌های تعیین‌کننده‌ای در حیات فردی و اجتماعی بردارد.
در قرآن کریم در آیات فراوان خطاب به انسانها آنها را به امیدوار بودن دعوت می‌نماید و آنها را از یأس و نومیدی بر حذر می‌دارد چنانکه حضرت یعقوب به فرزندانش می‌فرماید: (یَا بَنِیَّ اذْهَبُوا فَتَحَسَّسُوا مِنْ یُوسُفَ وَ أَخِیهِ وَ لا تَیْأَسُوا) ترجمه:ای پسران من، بروید و از یوسف و برادرش جست‌وجو کنید و از رحمت خدا نومید مباشید.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله سلم)درباره امید می‌فرماید:«الْأَمَلُ رَحْمَةٌ لِأُمَّتِی وَ لَوْ لَا الْأَمَلُ مَا رَضَعَتْ وَالِدَةٌ وَلَدَهَا وَ لَا غَرَسَ غَارِسٌ شَجَراً.» ترجمه: امید و آرزو برای امت من رحمت است و اگر آرزو نبود هیچ مادری فرزندش را شیر نمی‌داد؛ هیچ فردی درختی را نمی‌کاشت.امید و آرزو مایه تلاش انسان و حرکت اوست. این توانمندی از نعمت‌های پربرکت الهی است که در سایه آن، شکست‌های انسان به عرصه تجربه برای موفقیّت آینده تبدیل میشود. باید دقت کرد که عامل امید راهی برای کوشش و تحرّک بیشتر است وگرنه امید به آینده، به تنهایی و بدون بهره‌گیری از فرصت نوعی حماقت است.
امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید:«لَا تَکُنْ مِمَّنْ یَرْجُو لِنَفْسِهِ بِأَکْثَرَ مِنْ عَمَلِه» ترجمه: از کسانی مباش که بیش از کار و عمل خود امید دارند.اعمال و رفتار انسان در حقیقت، بر اساس امید انسان ساخته میشود و به عبارت دیگر، بافته‌های ذهنی، به وجود آورنده ساخته‌های عملی است و هرچه امید قوی‌تر باشد، عزم و اراده عمل بیشتر می‌گردد و عاملی میشود که انسانها همه کمبودهای زندگی خویش را با تلاش بیشتری جبران کنند. امید انسان به هر سمت و سویی جهت بگیرد اعمال آدمی نیز در همان جهت واقع میشود.
برای مثال برای تبیین جهت‌دهی برای امیدوار کردن انسانها مطلبی را نقل می‌کنیم.امام سجاد (علیه‌السلام) پس از اینکه فرزندان خویش و فرزندان برادرش را پیش خواند، به ایشان فرمود:«إِنَّکُمْ صِغَارُ قَوْمٍ وَ یُوشِکُ أَنْ تَکُونُوا کِبَارَ قَوْمٍ آخَرِینَ فَتَعَلَّمُوا الْعِلْمَ فَمَنْ لَمْ یَسْتَطِعْ مِنْکُمْ أَنْ یَحْفَظَهُ فَلْیَکْتُبْهُ وَ لْیَضَعْهُ فِی بَیْتِه.»ترجمه: شما که فرزندان کوچک اجتماعید در آینده نزدیک، بزرگ اجتماع دیگری می‌شوید. پس دانش بیاموزید و هر کدامتان نمی‌تواند حفظ کند، بنویسد و در خانه نگهدارد.همانطور که می‌بینیم امام سجاد (علیه‌السلام) با ایجاد امید به زندگی و پیشرفت، فرزندانش را به کسب دانش فرامی‌خواند. بسیار واضح است که انسانها با تشویق بهتر به دنبال دانش می‌روند و چون از منافع آن بی‌خبرند بهترین تشویق برای آنان ایجاد امید واقعی به آینده است. تنها شرط آن است که این عنصر نیروبخش به افراط نگراید و به محال تعلّق نیابد، انسان باید این موهبت الهی را در خود تعدیل کند و در مسیر صحیح و معقول قرار دهد.
اگر این عامل حرکت و حیات، از حد بگذرد و به صورت آرزوی دور و دراز درآید، از بدترین عوامل انحراف و سقوط آدمی است. آرزوهای کشنده که عامل بی‌خبری از خدا و حقیقت بوده، چنان آدمی را به خود مشغول می‌دارد و غرق در عالم تخیّلات می‌سازد که از زندگی و هدف نهایی‌اش کاملاً دور و بیگانه می‌گردد. آرزوهای فریبنده‌ای که پیوسته انسان را به رنج و سختی وامی‌دارد و غالباً در حسرت آنها سر به دیار عدم می‌نهد. خداوند می‌فرماید: (ذَرْهُمْ یَأْکُلُوا وَ یَتَمَتَّعُوا وَ یُلْهِهِمُ الْأَمَلُ فَسَوْفَ یَعْلَمُونَ) ترجمه: بگذارشان تا بخورند و برخوردار شوند و آرزو[ها] سرگرمشان کند، پس به زودی خواهند دانست.
امام علی علیه‌السلام در پاسخ به مردی که از آن حضرت تقاضای پند و اندرز کرد می‌فرماید:(لَاتَکُنْ مِمَّنْ یَرْجُو الْآخِرَةَ بِغَیْرِ عَمَلٍ وَ یُرَجِّی التَّوْبَةَ بِطُولِ الْأَمَلِ یَقُولُ فِی الدُّنْیَا بِقَوْلِ الزَّاهِدِینَ وَ یَعْمَلُ فِیهَا بِعَمَلِ الرَّاغِبِین)از آنان مباش که به آخرت امیدوار است بی‌آنکه کاری سازد، و به آرزوی دراز توبه را واپس اندازد. درباره دنیا چون زاهدان سخن گوید، و در کار دنیا راه جویندگان دنیا را پوید و همینطور آن حضرت درباره امید عبث می‌فرماید:«من أمّل ما لا یمکن طال ترقّبه» ترجمه: آن که محال را آرزو کند انتظارش به درازا کشد.آرزوهای منطقی و معقول آن است که به مقدار نیاز انسان و در حدّ قدرت و توان او باشد و او را به گونه‌ای مشغول نکند که از اهداف اصلی حیات بماند.
اسلام هرگز با برنامه‌ریزی برای آینده مخالف نیست، به‌خصوص برای کارهای اجتماعی که مایه سربلندی جامعه مسلمانان و عدم وابستگی آنها به دشمنان اسلام است. چنین کاری نه تنها مذموم نیست، که نوعی عبادت محسوب میشود. در زندگی فردی نیز عاقبت اندیشی کار مقبولی است و همان چیزی است که در روایات به «حزم» تعبیر شده است.آنچه در اسلام مذموم شده در واقع یک چیز است و آن، این است که انسان چنان غرق آرزوها شود که آخرت را به فراموشی بسپارد و تمام توان و نیروی خود را در آرزوهایی که هرگز به آن نمی‌رسد، صرف کند.
