«تن تار» نه ثبت ملی شد نه جهانی
شهروندان:
در حالی که امسال دوازدهمین سال از مرگ دلخراش «سیدخلیل عالی‌نژاد»، سازنده سازهای ایرانی، نوازنده، آهنگساز، شاعر و نویسنده می‌گذرد و اهالی هنر، به «صحنه» رفته‌اند تا یاد او را گرامی بدارند؛ اما «تن تار» یکی از سازهای ابداعی وی، نه تنها ثبت جهانی نشده بلکه به ثبت ملی هم نرسیده است.
به گزارش خبرگزاری میراث فرهنگی، ۲۷ آبان‌ماه مصادف با دوازدهمین سال درگذشت عالی‌نژاد، نوازنده سازهای ایرانی از جمله «تنبور» بود. اگرچه بسیاری از هنرمندان به خصوص تنبورنوازان در این روز در «صحنه» محل زندگی «سیدخلیل» در کرمانشاه جمع شده‌اند تا یاد این هنرمند درگذشته را که هیچگاه مسببان مرگش پیدا نشدند گرامی دارند؛ اما به نظر می‌‌رسد به رغم تلاش‌های این هنرمند درگذشته موسیقی نواحی ایران، در اعتلای هنر موسیقی، هیچگاه آنطور که شایسته بود هنر وی شناخته نشد.
«تن تار» ساز ابداعی او، سازی که به رغم داشتن شخصیتی مستقل فضای بین سه‌تار و تنبور را پر می کند هنوز به ثبت ملی نرسیده است؛ ثبتی که قرار بود در اوایل دهه ۸۰ انجام شود و به دنبال آن ثبت جهانی اتفاق بیفتد؛ رویدادی که هیچگاه محقق نشد.
«فریدون حقیقی» سازنده سازهای ایرانی که دوستی دیرینه و نزدیکی با سیدخلیل عالی‌نژاد داشته در حالی به گفت‌وگوی تلفنی پرداخت که در راه رفتن به شهرستان صحنه بود. وی می‌گوید: «سیدخلیل را خیلی‌ها نشناختند؛ اما کسانی که از نزدیک با وی آشنا بودند می‌دانند که او علاوه بر هنر به اخلاق و عرفان تا چه اندازه پایبند بود.» وی درباره قابلیت‌های ساز تن تار گفت: «تن تار، سازی است بین تنبور و سه‌تار با قابلیت‌های خوبی در صدادهی. هرچند نمی‌توان درباره قابلیت‌های این ساز در زمانی کوتاه سخن گفت؛ اما خیلی تلاش کردیم این ساز را به ثبت ملی برسانیم؛ ثبتی که هیچگاه رخ نداد.»
وی ضمن اظهار تاسف از مرگ سیدخلیل می‌گوید: «در دولت‌های قبل و پس از مرگ این هنرمند، زمانی که ابداعات و اختراعات در زمینه موسیقی بسیار مورد توجه بود تلاش کردیم که این ساز را به ثبت ملی برسانیم؛ اما پاسخی که دریافت کردیم این بود که این ساز به هیچ عنوان قابلیت‌های لازم را برای ثبت ملی ندارد.» وی می‌افزاید: «ثبت یک ساز نیاز به حمایت‌های لازم دارد. در طی این مدت ما تنها توانستیم در سازمان میراث فرهنگی این ساز را به ثبت اختراع برسانیم؛ نه از ثبت ملی خبری شد و نه از ثبت جهانی.»
حقیقی که سال‌های پایانی عمر عالی‌نژاد با وی در یک خانه زندگی می‌کرد او را از معدود هنرمندانی می‌داند که جلوه‌های هنری را یکجا در خود جمع داشت. حقیقی در مورد ساز تنبور و چرایی آموزش و نوازندگی این ساز در استان کرمانشاه و گسترش نداشتن این ساز به سایر نقاط معتقد است: «تنبور، سازی است که مربوط به ایران باستان است. این ساز، سازی است که در مراسم عرفانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. شخصی که این ساز را در دست می‌گیرد ابتدا باید خود را تطهیر کند و سپس این ساز را در دست بگیرد و در جمعی که همگی خود را تطهیر کرده‌اند بنوازد.»
وی درباره چرایی دادن نسبت‌های عرفانی به ساز تنبور می‌گوید: «تنبورسازی قدیمی و به اعتقاد عرفا، اولین بار سازی است که به گوش بشر رسید. مولانا نیز در شعر خود به این نکته اشاره کرد. در ظاهر امر نیز بر اساس آموزه‌های عرفانی و دراویشی، در ۸۰۰ سال پیش در منطقه اورامان، شخصی به نام سلطان الحق با جلوه مولا علی با ساز تنبور به صحنه می‌آید و در آنجا ساز تنبور را مورد بررسی قرار می‌دهد و از آن به عنوان سازی مخصوص عرفا یاد می‌کند. از آن زمان تا به حال، تنبور، در خدمت تزکیه نفس قرار گرفت و در مجالس ذکر نواخته می‌شود.»
وی ادامه می‌دهد: «نمی‌توان ساز تنبور را در هر مجلسی به صدا درآورد. نواختن این ساز نیاز به مقدماتی دارد و شاید به همین خاطر است که نوازندگان تنبور، نوازندگان خاصی هستند و بیشتر آن‌ها نیز از منطقه کرمانشاه بلند شده‌اند.»
حقیقی درباره ویژگی‌های شخصیتی عالی‌نژاد می‌گوید: «سیدخلیل به بالاترین هنر، یعنی عشق اعتقاد داشت و بر همان اساس هم عمل می‌کرد. او معتقد بود زمانی که هنر برای عشق به خدا نباشد تبدیل به صنعت می‌شود. او هیچگاه به خاطر نوازندگی تنبور، مبلغی دریافت نکرد. آهنگ‌های ساخته شده توسط او نشان می دهد که همه آثار او نشأت گرفته از عشق هستند. تشعشع آوای او همه را دگرگون می‌کرد.»
