تاریخ انتشار : یکشنبه ۲۹ دی ۱۳۹۲ زمان انتشار : ۰۹:۵۷

شهروندان:
عشایر استان گلستان همه ساله میزان قابل توجهی از فراورده های لبنی و صنایع دستی استان را تولید می کنند و به این ترتیب نقش مهمی در تولید ارزش افزوده اقتصادی استان دارند. اما طی سال های اخیر به علت تحولات اقتصادی و اجتماعی، نسل جدید عشایر با تغییر رویه، سبک زندگی جدیدی را در پیش گرفته اند.

به گزارش مهر، فعالیت های عشایر به ویژه در مناطق ترکمن نشین و مرزیبه عنوان یک اقتصاد پایه محسوب شده و اشتغال اصلی و جنبی زیادی در واحدهای تولیدی،‌ تامین نهاده های دامی و خدمات مرتبط با آن ایجاد کرده است.

اما جامعه عشایری کشور در طی دهه های اخیر به علت تحولات اجتماعی- فرهنگی و اقتصادی،‌ بخشی از جمعیت کوچنده خود را از دست داده و سبک زندگی اقتصادی و اجتماعی نوینی را در پیش گرفته است. با این وجود، جامعه عشایری، حدود ۲ درصد از کل جمعیت ایران را تشکیل می دهد،‌ حدود ۳۰ درصد از دام های کشور را با استفاده از منابع تجدیدشونده نگهداری می کند و فعالیت های اقتصادی آنان سهم مهمی در تولیدات فراورده ای دامپروری در کشور دارد.

کاهش بهره وری در تولید عشایر استان گلستان

یک کارشناس مسایل اجتماعی استان گلستان گفت: جمعیت عشایری به طورعمده در مناطقی از استان گلستان قرار دارند که از مناطق کم توسعه و محروم استان محسوب می شوند، بنابراین عشایر، به دلیل فقر و محرومیت اقتصادی قادر به بکارگیری و استفاده از شیوه ها و ابزارهای مدرن تولید نیستند.

اعظم سلیمانی ادامه داد: همین مسئله خود باعث تداوم کاهش بهره وری در تولید و پیامدهای آن می شود، بنابراین،‌ برنامه ریزی،‌ تدوین و اجرای برنامه های توسعه و سامان دهی فعالیت های تولیدی و فعالیت های وابسته به آن، باعث افزایش درآمد عشایر، افزایش کیفیت زندگی آنان، افزایش درآمد بومی منطقه و توسعه منطقه ای در استان خواهد شد.

وی افزود: شیوه ها و فنون سنتی تولید، باعث پایین بودن بهره وری در فعالیت های تولیدی عشایر شده است به طور که تقریبا جوانان عشایر انگیزه ای برای ادامه این شیوه زندگی ندارند.

سلیمانی توضیح داد: آثار ناشی از رشد جمعیت و گسترش فعالیت های اقتصادی در چند دهه اخیر و توام شدن آن با پدیده های طبیعی نظیر خشکسالی، زندگی عشایر را از جهات مختلف مورد تهدید جدی قرار داده است.

وی گفت: گسترش شهرها و روستاها، توسعه سطح زیر کشت کشاورزی، احداث کارخانجات و صنایع و مراکز نظامی، توسعه شبکه های ارتباطی و جاده های مواصلاتی، احداث و گسترش خطوط لوله نفت و گاز، ضمن این که هر کدام بخشی از مراتع عشایر را در اطراق گاه ها و میان بندها از تصرف آنان خارج کرده، در بسیاری نقاط، راه های عبور و مرور آنها را مسدود ساخته است.

سلیمانی ادامه داد: پدیده های طبیعی مانند خشکسالی پی در پی سالهای اخیر، آب چشمه سارها، رودخانه ها، چاه ها و قنوات را در اغلب مناطق کاهش داده یا به کلی آن ها را خشکانده است. هم چنین علوفه های مراتع که یکی از ضرورت های توسعه دامداری است، از این رهگذر دستخوش تخریب و آسیب دیدگی شده است.

توجه خاص به جامعه عشایری استان گلستان

یک کارشناس جامعه شناسی گفت: در جهت مصاف و مقابله با تهدیدها و پدیده های زیانبار برای جامعه عشایر کشور نگرش ها و دیدگاه های متفاوتی وجود دارد .

اکبر مرادی گفت: برخی از صاحب نظران با نوعی موضع گیری انفعالی بر این عقیده هستند که چنین مشکلات و کمبودها جزو خصیصه های ذاتی زندگی عشیره ای است و عشایر جز تسلیم و سازش و قبول اسکان چاره دیگری ندارند؛ بنابراین آن ها باید به تدریج زندگی کوچه نشینی را رها کرده و به اسکان روی آورند .

وی ادامه داد: برخی دیگر از کسانی که با جامعه عشایری الفتی دارند معتقدند که به ترکیب زندگی عشایر و روند طبیعی این شیوه زندگی نباید کوچکترین خدشه و تغییری وارد ساخت. این گروه تاکید دارند که مردم ایلات و عشایر به مقتضای زمان و به فراخور حال خود از دو شیوه کوچروی و اسکان بالاخره یکی را انتخاب خواهند کرد .

به هر حال چه عشایر گرایش به اسکان داشته یا کوچنده باشند به عنوان جامعه ای آسیب پذیر نیاز به توجه خاصی دارند. عشایر به عنوان جامعه سوم کشورمان با تطابق معیشت خود با شرایط اکولوژیکی مناطق زیست خود و با بهره گیری از منابع تجدیدشونده به تولید گوشت با هزینه ای اندک می پردازند و از منابعی استفاده می کنند که بهره برداری از آن متضمن جابجایی های مداوم سالیانه و تحمل مشقت فراوان است.

مرادی افزود: ساماندهی به وضع عشایر کوچنده استان می تواند منجر به توسعه بسیاری از بخش های اقتصادی استان شود از این رو شناخت ظرفیت ها و تنگناهای اقتصادی این عزیزان و کمک به رفع این مشکلات برای استفاده از توان های آن ها در توسعه به عنوان یک ضرورت جهت استفاده از فرصت های توسعه فراروی مسئولین اجرایی و پژوهشی استان قرار دارد .

وی دلایل اصلی علاقه مندی عشایر کوچنده به اسکان در مناطق ییلاقی را داشتن باغ و مزرعه در منطقه ییلاقی، داشتن مرتع و … داشتن مسکن، استقرار خویشاوندان، قرار داشتن مدفن اموات عشایری، سنخیت فرهنگی – مذهبی با جامعه ساکن نام برد.

مرادی ادامه داد: در منطقه قشلاقی هم عواملی وجود دارند که در انگیزش تمایل به اسکان بی تاثیر نیست، وجود مراتع قشلاقی ممیزی شده، نداشتن مرتع در منطقه ییلاقی برای برخی از عشایر، وجود تاسیسات و مساکن در قشلاق از مهم تریم دلایل است.

خروج عشایر از اقتصاد صرف در نحوه زندگی

کارشناس سازمان مدیریت امور عشایر استان گلستان در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: در استان گلستان ۳۵۰۰ خانوار عشایر وجود دارد که از این تعداد ۱۵۰۰ خانوار ترکمن هستند و یک سری عشایر کرد که از خراسان شمالی و رضوی شامل دو هزار خانوار هستند که فصل قشلاق را در استان ما سپری می کنند. جمعیت کل این عشایر ۲۱ هزار نفر در استان است.

رجب محبی افزود: اسکان این عشایر بیشتر در مراوه تپه و گنبدکاووس است و شغل اصلی آن ها دامداری است و حدودا ۲۰ تا ۲۵ درصد گوشت قرمز استان را با این که جمعیت آن ها یک و نیم درصد جمعیت استان گلستان است تامین می کنند.

محبی خاطرنشان کرد: خدماتی که مدیریت امور عشایر استان گلستان به همراه اتحادیه وحدت که متشکل از ۴ شرکت تعاونی کرد و ترکمن است به چند قسمت تقسیم می شود.

وی گفت: یک سری از این خدمات شامل کارهای زیربنایی است که ساختن سایت اسکان، راه، آب انبار و بند خاکی جزو این کارها است. مثلا به منظور تسهیل در امر خدمات رسانی به عشایر و تسهیل آمد و شد آن ها مدیریت عشایر مبادرت به احداث راه های ارتباطی در مناطق عشایری کرده است.

محبی ادامه داد: چون در این مناطق به شدت درگیر خشکسالی بوده ایم ، آبرسانی سیار را می توان به عنوان تامین آب شرب به این خدمات و پروژه ها افزود.

وی افزود: یک سری از خدمات ما در بخش پشتیبانی است که قسمت عمده آن به تامین علوفه ای که عشایر نیاز دارند اختصاص داده شده است. یک سری دستگاه های دیگر هم براساس آیین نامه ساماندهی عشایر به این جامعه خدمت رسانی می کنند، دامپزشکی، آموزش و پرورش و مرکز بهداشت و… جزو این سازمان ها هستند. هرچند بحث آموزش عشایر برعهده استان خراسان شمالی است و ما بحث حمایتی داریم.

وی در مورد رغبت جوانان عشایر به ادامه این نحوه زندگی خاطر نشان کرد: قبول دارم که در دامداری سنتی عشایری سختی هایی وجود دارد اما این گونه هم نیست که جوانان به ادامه زندگی رغبتی نداشته باشند، در حال حاضر خیلی از جوانان عشایر دررشته های دامداری و کشاورزی تحصیل کرده هستند.

محبی ادامه داد: جوانان عشایر پابه پای خانواده ها در حال تلاش هستند، چرا که اگر خوب کار کنند سود خوبی هم برایشان دارد، این جوانان علی رغم مشکلاتی که وجود دارند با اشتیاق در حال کار هستند.

وی افزود: مجموعه مدیریت امور عشایر استان گلستان در تلاش است عشایر را از تک اقتصادی صرف خارج شود. یعنی عشایر به طور خاص به دامداری نپردازند و در کنارش به پرورش قارچ، زنبورعسل و کشاورزی و… هم مشغول باشند.

به هر حال خواسته یا ناخواسته با توجه به پیشرفت جامعه و تغییر سبک زندگی تغییراتی در نحوه زنگی عشایر در حال رخ دادن است. لذا با توجه به این که بخشی از تولیدات دامی و لبنیاتی استان و کشور توسط قشر تامین می شود مدیران مسول باید تدابیری در نظر بگیرند تا این تغییر سبک زندگی به تولید کشوری آسیبی وارد نکند و از سوی دیگر این رغبت برای نسل جدید عشایر ایجاد شود که حتی در صورت نیاز برای تغییر سبک زندگی از نظر شغلی ادامه دهنده مسیر تولیدی خانواده خود در پیش داشته باشند.