نبض اقتصاد موسیقی در دست کیست؟
شهروندان:
تئاتری‌ها می‌گویند اگر تهیه‌کننده خصوصی داشتیم می‌توانستیم تمرکزگرایی صحنه را از چهارراه ولیعصر به سمت دیگر نقاط شهر ببریم؛ سینمایی‌ها می‌دانند که تهیه‌کننده از صبحانه گروه تا فهرست قراردادها را بر عهده می‌گیرد و بقای سینما بسته به تهیه‌کننده است، حالا جریان تهیه‌کنندگان موسیقی هم در سالن‌ها به راه افتاده است و نقش آفرینی می کند.
تهیه‌کنندگان در جریان موسیقی چه نقشی را ایفا می‌کنند؟ در چرخه مالی این هنر چه تأثیری دارند؟ چگونه می‌توانند اقشار کم‌درآمد و متوسط جامعه را به استفاده از محصولات فرهنگی دعوت کنند؟
برخی تهیه‌کنندگان می‌گویند هزینه‌های بالای یک کنسرت باعث می‌شود راهکاری برای کاهش قیمت بلیت‌ها نداشته باشیم و نتوانیم قشرهای مختلف را به سالن بیاوریم. عده‌ای گفته‌اند سالن‌دار نیمی از هزینه کنسرت را به خود اختصاص می دهد. بعضی هم می‌گویند هنرمندان با دستمزدهای بالا بار سنگینی را بر دوش تهیه‌کنندگان می‌گذارند تا قیمت‌ها را بالا ببرند.
جای تأسف دارد که نه سالن‌دار، نه هنرمند و نه تهیه‌کننده هیچ کدام خود را مقصر نمی‌دانند که بخواهند در برابر فرهنگ و هنر جامعه احساس مسئولیت کنند. سالن‌دار از مخارج و هزینه‌های بالارونده سالن و امکانات نور و صدا و صندلی می‌گوید. هنرمند آسودگی خاطر و نداشتن دغدغه مالی را برای ارائه یک هنر مطلوب و ماندگار ضروری می‌داند. تهیه‌کننده هم تبلیغات و مسائل جانبی را هزینه‌بر عنوان می‌کند که برای تأمین آن‌ها و حفظ حیات گروه و مؤسسه و ادامه راه به آن نیاز دارد و نمی‌توان با بلیت ارزان‌تر این هزینه‌ها را تأمین کرد.
در این میان همه یک عامل را فراموش کرده‌اند و آن این‌که منبع تأمین این هزینه‌های مالی مردم هستند، مردمی که در معادلات سالن‌دار، تهیه‌کننده و هنرمند دیده نمی‌شوند. هواداران و مخاطبان حرفه‌ای یک کنسرت، اجرایی متفاوت و باکیفیت را از هنرمند محبوب خود می‌طلبند و انتظار دارند آنچه در برابر قیمت زیاد بلیت دریافت می‌کنند، مطلوب و در عین حال جذاب باشد و با صحنه، نور و ترانه‌های متنوع از کنسرت‌های یکسان و یکنواخت یک هنرمند در طول سال رهایی یابد.
تهیه‌کننده که به عنوان حلقه اتصال، مدیریت روابط و تأمین خواسته‌های فرهنگی و اقتصادی این سه را بر عهده دارد گاه تنها چون یک منشی صحنه منفعل عمل کرده، زمان، مکان و هزینه‌ها را هماهنگ می‌کند و گاه نیز در قامت کارگردان، فعالانه عوامل را به سوی یک هدف مشخص هدایت و تمام جنبه‌های هنری، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی را در برنامه‌ها و ایده‌هایش دنبال می‌کند. اهمیت حضور تهیه‌کننده در پیشبرد اقتصاد هنر انکارناپذیر است و اوست که در جایگاه حقیقی‌اش باید خواننده، نوازنده، ترانه سرا، سالن، تبلیغات و همه عوامل دیگر را در ترکیبی هنرمندانه و تأثیرگذار کنار یکدیگر قرار داده و با ایده‌های نو و مبتکرانه جنبه اقتصادی هنر را بارور سازد و هنر را نیز رونق بخشد.
تهیه‌کننده باید خلاق باشد
فریبرز سفردوست، مدیرعامل مؤسسه شکوه موسیقی ایرانیان با تأکید بر اهمیت جایگاه تهیه‌کننده در فعالیت‌های یک گروه هنری معتقد است: تهیه‌کننده باید وضعیت آلبوم و اجرای گروه‌های طرف قراردادش را رصد کند و با توجه به داده و اطلاعات به دست آمده راهکارهایی را برای رونق بخشیدن به فعالیت هنرمند و استقبال مردم از وی در نظر بگیرد.
باشگاهی برای دوستداران موسیقی
سفردوست «راه‌اندازی باشگاه تماشاچیان ایرانیان» را راهکاری برای دعوت همه قشرها از هر گوشه و کنار عنوان می‌کند و می‌گوید: در این باشگاه، همه قشرها جامعه از جمله کارمند، دانش‌آموز، دانشجو و حتی دانشجویان رشته موسیقی را در نظر گرفته‌ایم. نحوه حمایت از مخاطبان در این سامانه به این شکل است که مراجعان به سامانه ۶۲۳۴ برای خرید بلیت کنسرت، کدی را دریافت می‌کنند و پس از ورود به سایت خرید بلیت با وارد کردن کد، از درصد تخفیف پیش‌بینی شده، مطلع و از آن استفاده می‌کنند.
البته درصد تخفیف برای گروه‌های مختلف اجتماعی متفاوت است، به این صورت که برای دانشجو تخفیف بیشتری در نظر گرفته شده، کارمند تخفیف کمتری دارد و دانش‌آموز تخفیف بینابینی، تا به این صورت همه برای حضور در کنسرت‌های موسیقی تشویق شوند.
سفردوست از حضور طیف متفاوتی از خوانندگان در این برنامه خبر می‌دهد و اضافه می‌کند: خوانندگان تازه نفس و کهنه‌کار در کنسرت‌های باشگاه تماشاچیان شرکت می‌کنند و متناسب با محبوبیت خواننده درصد تخفیف متفاوت خواهد بود. اغلب مردم برای داشتن ساعاتی شاد به کنسرت می‌آیند و دید مسئولان هم به این برنامه صرفاً از وجه سرگرمی است و شاید به همین دلیل کمتر در دایره توجه‌شان قرار می‌گیرد.
از این رو مسأله‌ای که در برنامه‌های آتی این باشگاه طراحی شده پررنگ کردن وجه فرهنگی یک کنسرت هنری است، به این معنا که در نظر داریم مخاطبانی که قوانین موجود در سایت یا برگه بلیت یا حضور بموقع در محل سالن را رعایت کنند در همان کنسرت از سوی خواننده مورد علاقه‌شان تقدیر شوند و بلیت رایگان برنامه بعدی آن هنرمند به وی هدیه می‌شود. این برنامه مخاطب را علاقه‌مند، فعال و هدفمند می‌کند و ویژگی فرهنگی آن را بر جنبه تفریحی‌اش برتر می‌داند.
کنسرت‌های تلفیقی و مخاطب‌محور
وی برگزاری کنسرت‌های تلفیقی و طراحی در کنسرت را از دیگر عواملی می‌داند که می‌تواند مخاطبان را به سالن‌ها بیاورد و عنوان می‌کند: تهیه‌کننده می‌تواند با به دست گرفتن ابتکار عمل به کنسرت‌هایش جذابیت بدهد و گام‌های مثبتی در مسیر اهداف فرهنگی و اقتصادی هنر بردارد. مسأله‌ای که امکان آشنایی مخاطبان هر ژانر را با ژانر دیگر فراهم می‌سازد و نگاه غیرمنصفانه به هر یک را از بین می‌برد. متأسفانه در موسیقی ایران روندی شکل گرفته بود که طی آن موسیقی پاپ از شعاع توجه مسئولان خارج می‌شد و تمام توجه آنان را به سوی موسیقی سنتی جلب کرده بود که هدفمند کردن این ژانر می‌تواند پایان خوشی برایش رقم بزند.
پیش از این همه موسیقی پاپ را ژانری برای بیان مسائل عاشقانه می‌دانستند که با دعوت از آنان در کنسرت‌هایی چون «خلیج فارس» و «عشق من، ایران من» وجه دیگر این سبک را به مردم و مسئولان معرفی کردیم تا با برداشتن کلیشه‌ها، امکان ماندگاری آن را در اذهان و آرشیوها فراهم کنیم. این فعال عرصه هنر، تئاتر را از برنامه‌های آینده این باشگاه برشمرد و گفت: در ادامه طراحی کنسرت‌های موسیقی، ۳ طرح نورآهنگ (به کار بردن نورپردازی‌های متنوع و زیبا در صحنه)، نماهنگ (تلفیق نمایش و فیلم انیمیشن با موسیقی) و رنگ آهنگ (که در این طرح نقاش روی سن قرار می‌گیرد و هر احساسی را که از موسیقی دریافت کند روی بوم به تصویر می‌آورد) را خواهیم داشت تا بتوانیم با افزودن جذابیت‌های بصری مخاطب را تا لحظه‌های آخر کنسرت در سالن داشته باشیم.
تهیه‌کننده یا تماشاچی
تهیه‌کننده به عنوان یکی از عوامل مؤثر در تولید آلبوم و کنسرت نقش مؤثری در شکل‌گیری اقتصاد هنر دارد و می‌تواند با برنامه‌ها و طرح‌های نو و بدیع سود خالص را افزایش داده و از حاشیه‌های زیانش بکاهد. تهیه‌کنندگی در موسیقی ایران به معنای واقعی‌اش شناخته شده نیست و برخی با ایفای نقش‌های منفعلانه دست خود را برای ابتکار عمل بسته‌اند. همه چیز را در صدا و دست هنرمندان خلاصه می‌کنند و خود جز در تبلیغ و اطلاع‌رسانی از کنار به تماشا می‌ایستند. سیدعلی نیکونیا، مدیر روابط عمومی یک مؤسسه فرهنگی هنری معتقد است: سود خالصی که تهیه‌کننده‌های پاپ از اجرای کنسرت‌ها به دست می‌آورند تنها می‌تواند سبب تداوم اجراهای گروه شود و فرصت اندیشیدن به تغییر شرایط و گسترش فعالیت‌ها را
از وی می‌گیرد.
با بالا رفتن قیمت، هواداران کمتر می‌آیند
وی با اشاره به این‌که در برابر این پیشنهاد هنرمندان، سالن‌دارها هیچ اقدامی صورت نمی‌دهند، توضیح داد: متأسفانه نگاه سالن‌دارها به مقوله کنسرت، بعضاً غیرفرهنگی است و سالن‌ها را منبع درآمدی چون تالار عروسی و رستوران می‌بینند که قیمت آن‌ها را در تعطیلات پایان هفته بالا می‌برند. در این صورت تهیه‌کننده هم برای تأمین هزینه‌ها و متضرر نشدن خود و گروهش به اجبار قیمت بلیت را از ۸۰ به ۹۵ هزار تومان می‌رساند، در حالی که همین تفاوت اندک هم تأثیر بسیاری بر ریزش مخاطبان دارد، ضمن این‌که با بالا رفتن قیمت، هواداران جای خود را به جامعه مرفهان می‌دهند، یعنی قشری که برای تفریح به کنسرت می‌رود و پس از خروج از سالن به پیگیری کارهای بعدی خواننده نمی‌اندیشد. این روند در بلندمدت به ضرر هنرمند می‌انجامد و تهیه‌کننده هم از آن خشنود نمی‌شود.
نیکونیا معتقد است: با وجود هزینه‌های بالای سالن، تبلیغات، نور، صدا و… برای یک کنسرت ۱۵۰۰ نفره جایی برای تخفیف به دانشجویان، دارندگان کارت منزلت و سایر اقشار جامعه باقی نمی‌ماند و کاهش قیمت بلیت از عهده تهیه‌کننده خارج است. نکته دیگر در خصوص این سالن‌ها، این است که در سال‌های ۸۵ تا ۸۷ قیمت سالن‌ها پایین‌تر و در نتیجه قیمت تمام شده بلیت نیز کمتر بود، اما در سال‌های بعد در حالی که کیفیت امکانات و خدمات ارائه شده بالا نرفته، اجاره سالن‌ها به بهانه‌های کاذب افزایش یافته است. البته تهیه‌کنندگان برای همراهی با مردم و حفظ مخاطبانش، در برابر افزایش ۱۰درصدی قیمت سالن، قیمت بلیت را تنها ۳ درصد بالا برده است. وی تنها راهکار بیرون آمدن کنسرت‌ها را از بن‌بست تغییر نگاه حمایتی مسئولان به موسیقی پاپ می‌داند و می‌گوید: تهیه‌کنندگان نمی‌توانند برای کاهش قیمت‌ها اقدام عملی داشته باشند و بخش دولتی یعنی سالن‌دارها باید با بررسی وضعیت حاکم بر فضای موسیقی کشور راهکار تأثیرگذاری در نظر بگیرند.
عامل اصلی در تعیین نرخ بلیت‌ها سالن‌داران هستند و همان‌ها هستند که می‌توانند امور را ساماندهی کنند. تا اینجا دو نگاه متفاوت حاکم بر تهیه‌کنندگان را که هدایت بخش اقتصاد کنسرت را در دست دارند، بررسی کردیم، نگاهی که تهیه‌کننده را در شکل‌گیری اقتصاد موسیقی و پیشبرد برنامه‌های یک هنرمند مؤثر می‌داند، به‌طوری که با طرح‌های تازه، رنگ و بوی دیگری به کنسرت‌ها و انگیزه بالایی به مردم برای حضور در این برنامه فرهنگی و هنری می‌دهد. نگاه دیگر تهیه‌کننده را متأثر از شرایط می‌داند که تنها می‌تواند به ساماندهی و برقراری تعادل میان بخش‌های مختلف بپردازد. در نگاه بعدی نیز تهیه‌کننده به فرهنگ شنیداری و رفتار اقتصادی مخاطبان توجه دارد و با تکیه بر آن، رفتارهای اقتصادی‌اش را شکل می‌دهد.
کپی‌کردن آلبوم، بلیت کنسرت را گران می‌کند
محمد حاتم‌پور، مدیرعامل مؤسسه آوای فروهر نگاه متفاوتی به مسأله افزایش قیمت بلیت کنسرت‌ها دارد و می‌گوید: مهمترین عامل این افزایش، عدم حمایت مشتری از ماست. هزینه تولید یک آلبوم با کیفیت برای یک خواننده درجه یک حدود ۳۰۰ میلیون تومان است که متأسفانه به دلیل فرهنگ پایین برخی افراد و کپی آلبوم‌ها به جای خریدن نسخه اصلی، در ۲ سال اخیر هیچ آلبومی برای هنرمند و تهیه‌کننده آن سود نداشته و مبلغی بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیون تومان ضرر به بار داشته است.
از سوی دیگر خواننده برای اجرای کنسرت ابتدا باید آلبوم منتشر کند تا سالن کنسرت‌هایش خالی نماند. بنابراین در حالی که تنها منبع درآمد خواننده و نوازنده، آلبوم و کنسرت است و آلبوم‌ها ضرر می‌دهند، هنرمند مجبور است درآمدش را از کنسرت‌ها تأمین کند. مدیرعامل مؤسسه آوای فروهر در خصوص هزینه‌های جاری یک کنسرت هم می‌گوید: در امریکا تهیه‌کننده سالن ۵۰ هزار نفری اجاره می‌کند و هزینه‌های نور، صدا، تبلیغات و… را یک بار پرداخت می‌کند در حالی که در ایران به دلیل نبود سالن مناسب تهیه‌کننده مجبور است ۱۰ بار کنسرت بگذارد و ۱۰ بار این هزینه‌ها را پرداخت کند. از سوی دیگر ۱۰ آگهی در روزنامه مبلغی حدود ۲۰ تا ۲۵ میلیون تومان بار مالی دارد.
هزینه‌های تبلیغ در سایت‌ها، پوستر، پیامک و… نیز بر این مبالغ افزوده می‌شود. با این حال اگر هزینه سالن، تبلیغات، استودیوهای تمرین و ابزارآلات موسیقی کاهش یابد و کپی و دانلود آلبوم‌ها از بین برود به گونه‌ای که آلبوم‌ها هم منبع درآمدی برای تولید‌کننده اثر باشد به یقین تهیه‌کننده و هنرمند نیز قیمت بلیت‌ها را کاهش می‌دهند تا مخاطبان بیشتری داشته باشد. باید باور داشت زمانی که حمایتی از تهیه‌کننده سینما، تئاتر و موسیقی صورت نگیرد نتایج منفی آن در هنر و فرهنگ مردم نمودار می‌شود.
مردم به دنبال کیفیت هستند
وی بلیت ۱۰۰ هزار تومانی کنسرت را با توجه به این هزینه‌ها مناسب می‌داند و اظهار می‌دارد: وقتی یک پیراهن عادی مردانه بالای ۱۰۰ هزار تومان است، به نظر می‌رسد این قیمت برای کنسرت منصفانه باشد، ضمن این‌که برخی قسمت‌های سالن ارزان‌تر است و بلیت ۲۵ هزار تومانی هم داریم. همه مجبور نیستند در مکان خوب سالن بنشینند، البته باید یادآور شوم که بلیت‌های گران‌تر زودتر به فروش می‌رسد.
یک تهیه‌کننده دیگر معتقد است سوددهی ۶۰ میلیونی هر کنسرت باعث شده برخی تهیه‌کنندگان انواع قراردادهای سالانه و غیره را با تعدادی از خوانندگان و هنرمندان بنام منعقد کنند و اغلب سالن‌ها و بازار موسیقی را در دست بگیرند و آن‌ها در مجموع شرایطی را ایجاد می‌کنند که از یک سو خوانندگان نوظهور فرصت پیشرفت کمتری پیدا می‌کنند و از سوی دیگر، سهم کمتری از بازار برای سایر تهیه‌کنندگان باقی می‌ماند. روایت‌های مختلف از نقش تهیه‌کننده در تولید یک آلبوم و کنسرت این پرسش را ایجاد می‌کند که براستی در شرایط فرهنگی و اقتصادی ایران می‌توان برای ایجاد تحول و گشایش در اقتصاد موسیقی به تهیه‌کننده دل بست؟ نهادهای حاکمیتی چه نقشی در این زمینه دارند؟ مسلم آن است که تنوع طلبی و رنگارنگ بودن فضاهای هنری مخاطب را به سالن، سینما و گالری می‌کشاند و آن‌که با ساختارشکنی‌ها در ایجاد این تفاوت‌ها پیشگام می‌شود به یقین روزهای مطلوب‌تری را برای هنرمند، مخاطب و بویژه هنر رقم می‌زند.
ایران
