نوروز دیرسال و بزرگداشت جهانی آن
شهروندان – علی اصغر شعردوست*:
بهار آمد، بهارآمد، چمن شد پرگل و ریحان / نگار آمد، نگار آمد، دو عالم شد در او حیران / بهار آمد، بهارآمد، روان را تازه کن ای دل / نگار آمد، نگار آمد، به جانان زنده شو ای دل / مفاتیح جنان آمد، نعیم جاودان آمد / نسیم جان جان آمد، زسوی روضه رضوان
سلام به نخستین روز زمین، سلام به نخستین روز هستی، روزی که ازل نامیدنش و به نام انسان مانوسش کردند. روزی که انسان تا چشم گرداند خدا را دید، روزی که فقط یکی بود و خدا خواسته بود انسان باشد. خدا خواسته بود که انسان بهارینه‌ترین آفریده‌اش باشد. آفریده عشق و محبت.
نوروز آغاز تحول است، از این رو است که در پیشانی هر سال بر سفره‌یی که به سبزه و آینه و آب زینت داده شده دعا می‌خوانیم و از حضرت حق می‌خواهیم که حیات ما را در معرض تحول قرار دهد؛ تحولی ژرف و عمیق. تحولی در مسیر اعتلا…
فرخندگی نوروز، فرخندگی حیات است نزد آدمی. از همین رو است که ما در این جشن بزرگ با تمام توان می‌کوشیم به زندگی خود صورتی تازه بدهیم. غبار کدورت‌ها با درآمدن خورشید بهاری و جاری شدن آب‌ها در ریزش باران شسته می‌شود، قلب‌ها پاک و باطراوت می‌شود و دشمنی‌ها و تیره دلی‌ها بدل به صلح و آشتی می‌شود، چرا که نوروز، جشن طراوت و پاکی است. دلمان را در چشمه نور می‌شوییم و زنگار کدورت را به زلال بیکران محبت می‌زداییم. زندگی روشنی می‌یابد و ما به توانی تازه به جشن میلاد هستی بر کره خاک قدم می‌نهیم. از سخاوتمندی طبیعت بهاری، گشاده دستی و بزرگواری و کرامت می‌آموزیم و از زبان درختانی که همچون آدمیان از بسیط خاک دست بر کرده‌اند و با زبان راز و دست دراز، از ضمیر خاک راز می‌گویند، گوهر زندگی را در می‌یابیم.
بیایید دامان از اندوه و حسرت برکشیم و نگاه خود را در تلاقی نگاه مشتاق بهار روشن کنیم. زمین به آغازگاه می‌رسد، آن خاطره خوشایند ازلی دل‌ها را می‌فشارد و ما از خود می‌پرسیم آن بهار جاودانه کی خواهد رسید، از کدام راه؟ از کدام سوی؟ بهار می‌آید و پنجره‌های آینده را فرارویمان می‌گشاید، در هیئتی که بازش نمی‌شناسی، از راه می‌رسد. آنکه هنوز در انتظارش نیستی…
نوروز همواره آیینی جاودانه در فرهنگ ایران زمین بوده است. این گاه شمار دقیق و زیبا نشان از کمال ذوق ایرانی است که جشن حیات طبیعت را با شالوده‌های فرهنگ اسلامی خویش پیوند ناگسستنی زده و ایران و نوروز چون دو نام خویشاوند بر صحیفه تاریخ بشری ثبت و ضبط شده‌اند. گرچه سابقه نوروز به قبل از اسلام بر‌می‌گردد اما پس از اسلام نیز این جشن فرخنده به واسطه حسنات خود مورد قبول مسلمانان واقع شده و حتی به گونه‌یی جشن طبیعت را با جشن باورها و اعتقادات خویش پیوند زده‌اند. در این روز کشتی نوح نبی از پس بارانی شگفت به سرمنزل مقصود آرامش گرفت و جهان از پلیدی‌ها پاک و پیراسته همچون نوروز شد. در نوروز بودکه حضرت ابراهیم یک تنه معبد شرک را ویران کرد و بت‌ها را شکست…
نوروز نزد شیعیان نیز منزلتی شایسته دارد چرا که در این روز بود که دستان توانمند علی(ع) به سنت جدش ابراهیم، آلودگی بت‌ها را از خانه کعبه زدود و کعبه پیراسته از پلیدی و روشن همچون نوروز شد و در این روز بود که مولا علی(ع) به جانشینی رسول وحی برگزیده شد تا سیاهی‌ها و تباهی‌های روزگار نتواند گزندی به بنیاد عظیم شریعت محمدی (ص) برساند.
نو شدن سال همراه خود کوشش و عشق به حیات را نیز به همراه می‌آورد. ایرانیان با هوشمندی در ادوار مختلف تاریخ با بهار که رمز زندگی است پیوند داشته‌اند و همواره حلول بهار را نیکو تلقی کرده‌اند و تحول طبیعت را با تحول زندگی همراه ساخته‌اند. امسال نیز با اتکال به خداوند بزرگ می‌آغازیم به این امید که در باروری فرهنگ و تمدن اسلامی ایران زمین سهمی شایسته داشته باشیم و غبار، کدورت، سستی و رخوت را از چهره جانمان بزداییم و در سال جدید نهال به بار نشسته کوشش‌هایمان را به گلستانی پررنگ و بو بدل کنیم تا رایحه دل‌انگیز آن دوستداران معرفت را سرمست کند.
امروز در حالی نوروز را بار دیگر در کنار هم جشن می‌گیریم که جهانیان بر ارزش تاریخی و قدمت دیرین نوروز به عنوان میراث مشترک فرهنگی صحه گذاشته‌اند و این واقعه ثبت جهانی یافته است. پس از ثبت نوروز در یونسکو، قطعنامه «روز بین‌المللی نوروز» نیز با تلاش ایران و دیگر کشورهای دوست منطقه با اکثریت آرا در مجمع عمومی به تصویب اکثریت کشورهای سازمان ملل رسید. تاجیکستان، ترکیه، آذربایجان، افغانستان، قزاقستان، ترکمنستان و قرقیزستان در کنار ایران از بانیان اصلی این قطعنامه بودند و در مرحله بعد هند، آلبانی و مقدونیه نیز به آن پیوستند.
بزرگداشت نوروز در واقع تجسم یکی از اهداف متعالی سازمان ملل یعنی تقویت صلح جهانی از طریق احترام به فرهنگ‌های ملی، میراث فرهنگی جهانی و تنوع فرهنگی است. نوروز تنها روزی در تقویم‌ها نیست، نوروز فرهنگی عمیق و ریشه‌دار است که با تمامی آداب و سنن خود هر سال امید، صلح و خوشبختی را برای میلیون‌ها انسان در سراسر کره خاکی به ارمغان می‌آورد. نوروز نخستین‌بار در سرزمین پارس پایه‌گذاری شد و در سراسر این قرن‌های طولانی که این سرزمین خاستگاه اقوام وتمدن‌های گوناگون بوده است، نوروز به صورت زبان مشترک میلیون‌ها انسان در آسیا، شبه قاره هند، آسیای مرکزی، خاورمیانه، قفقاز، بالکان، حوزه دریای سیاه و بسیاری از نقاط دیگر جهان درآمده است. امروز بیش از ۳۰۰ میلیون نفر نوروز را در سراسر جهان گرامی می‌دارند. بزرگداشت نوروز بزرگداشت ریشه‌ها، تاریخ و ارزش‌های تمدن‌های درخشان بشری است که در طول قرن‌ها ارزش‌های انسانی را منتقل ساخته‌اند. ترویج و پیشبرد فرهنگ زندگی سازگار با طبیعت یکی دیگر از جنبه‌های نوروز است که مورد تاکید سازمان ملل قرار گرفت.
این قطعنامه دارای ۱۷ بند مقدماتی و ۵ بند اجرایی است که در مهم‌ترین آن روز اول فروردین در گاه‌شمار ایرانی برابر با ۲۱ مارس در تقویم میلادی، به عنوان نوروز و آغاز بهار به رسمیت شناخته شده است. جا دارد از حمایت کشورهایی که ایران را در این موفقیت عظیم همراهی کردند، تشکر و قدردانی کنیم. پس از تصویب قطعنامه کشورهای حوزه نوروز با هم و در کنار هم این عید باستانی را جشن می‌گیرند که ایران و تاجیکستان ارکان اصلی آن هستند. در این چند سال شاهد پیشرفت‌های چشمگیری در مناسبات دوستانه ایران و تاجیکستان بوده ایم. مردمان ما و تاجیکان در سال‌های اخیر بیش از پیش به هم نزدیک شده و با شناخت بیشتر از عمق مشترکات فرهنگی و تاریخی، به سوی ایفای نقشی پررنگتر در ارتقای صلح، دوستی، عدالتخواهی و آرامش مردم منطقه و دنیا قدم بر می‌دارند. امیدواریم در سال پیش رو شاهد استمرار و تعمیق دوستی‌ها و توسعه و تحکیم روابط برادرانه ایران و تاجیکستان با تمام کشورهای منطقه با هدف رسیدن به فردایی بهتر برای مردمان خود باشیم.
پس از تصویب جهانی نوروز برگزاری متوالی دو سال این مناسبت جهانی در ایران و پس از آن در کشور فارسی زبان تاجیکستان و بالاخره در کشور همسایه و هم آیین افغانستان حکایت از نفوذ این سنت زیبا در بین مردمان کشورهای دارای مشترک است و بی‌جهت نیست که طبق قوانین موضوعه کشورمان، کشورهای دارای تمدن جهانی نوروز به عنوان یک واحد سیاسی در فرهنگ ژئوپولتیک منطقه شناخته می‌شوند. مروری بر چگونگی حیات نوروز در تاجیکستان یادآور سوختن ققنوسی است که پس از هر سوختنی دیگر بار زنده و بانشاط از خاکستر خود به درمی‌آید.
گرچه در زمان حاکمیت کمونیسم بر اتحاد جماهیر شوروی هنوز تجلیل از نوروز ممنوع بود، اما با نرمش سیاست‌های رژیم، در دوران گورباچف شاعران تاجیک به موضوع نوروز به عنوان عنصر نخست هویت ملی خویش رو آوردند. روانشاد لایق شیرعلی می‌گوید:
نوروز رسید، یار دیروزی من
یک روز بیا برای دلسوزی من
غم‌های تو کهنه‌اند، اما امروز
خوش‌تر ز غم تو نیست نوروزی من
گلرخسار، بانوی شعر تاجیک، از دیگر چامه‌سرایان این خطه است که به موضوع بهار و نوروز توجه ویژه دارد. شعر «نبض بهار» بیانگر ناسازگاری روزگار شاعر با نوروز است:
چو زندانی آزادی خویشم
بهارا، بنده‌ام کن، بنده‌ام کن
به مثل خاک و باد و آب و آتش
بهارا، زنده‌ام کن، زنده‌ام کن
گفتنی است که ارتقای مقام نوروز به عنوان جشن ملی و تجلیل باشکوه از آن، در کنار مسائل سیاسی و اجتماعی دیگر، از درخواست‌های جنبش آزادیخواهی تاجیکان در دهه ???? و اوایل دهه ???? میلادی بود.
بهار برای فرزانه خجندی، بانوی شعر نو تاجیک، همچون دیگر شاعران، فصل عشق، رهایی از غم و فرصتی برای آغاز زندگی شاداب و سرشار از محبت است. او می‌گوید:
بریز نور مبارک، ریز
از آفتاب نوازنده
که پر شود ز طلوع سیب
فضای باغ شکرخنده
چه لذتی است ز عطر گل
نفس کشیدن و بالیدن
وجود زه زده خود را
در آفتاب بپالیدن…
با رها شدن از زندان ایدئولوژی کمونیستی، تاجیک‌ها بدون هیچ مانعی به پیشواز جشن باشکوه ملی خویش، نوروز می‌روند. به قول اقبال لاهوری،«آنچه بودست و نباید ز میان خواهد رفت / آنچه بایست و نبودست همان خواهد بود».
رستم وهاب، شاعر تاجیک، درباره مانایی و پایداری نوروز چنین می‌سراید:
بر این خاک کهن تا آسمان برپاست
تا خورشید می‌تابد
زر ناب دری جاری است چون دریا
ز نور روی انسان آیینه سرشار می‌گردد
موذن با صدای بلبلان بیدار می‌گردد
هلال ماه در هر چشمه‌یی چون ماهی طلاست
شکر نم می‌تراود از نسیم شکر در شبگیر
سحر خواب تو با بشکفتن گل می‌شود تعبیر
در اینجا سرمه شب روشنی دیده روز است
به هر آیین که خواهی
تاجیکستان
میهن جاوید نوروز است
در پایان فرارسیدن نوروز فرخنده را بر منتظران و دیده در راهان بهار جاودان از صمیم قلب تبریک و شادباش می‌گویم و از درگاه ایزد یکتا سالی پرخیر و برکت، همراه با سلامتی و موفقیت، بهروزی و سعادت و سرشار از معنویت را مسالت دارم.
*سفیر سابق ایران در تاجیکستان
اعتماد
