من نمی‌دانم ریواس کجا می‌روید!
شهروندان – علی افشار سمیرمی*:
واقعیت این است که انسان امروز کودکی‌اش را از دست داده و صاحب ذهنیتی عافیت‌طلب و عقلی منفعت‌طلب شده است. انسان پس از دوره رنسانس به بهانه رشد دانش خویش، لطمات زیادی را به طبیعت وارد ساخت. تنها در امریکای شمالی، کبوتران مهاجر به افسانه‌ها پیوستند و بوفالوها تقریبا نابود شدند.
زمین سرسبز نیز مورد تهدید قرار گرفت و حتی زیباترین سرزمین‌ها در یورش مواد منفجره، فوران بخار و بارش باران‌های اسیدی، محکوم به نابودی شدند. در راستای اوضاع طبیعی دنیا وضع طبیعت ایران نیز بد شده است اما بیاییم با کمی تامل، از این بدترش نکنیم!
هر سال بهار که می‌آید، خواب به چشم‌تر کوهستان نمی‌آید. از بس که باید زیر پای بوته کنان و علف چینان بلرزد. طبیعت ایران و دو رشته کوه افسانه‌یی آن یعنی زاگرس و البرز، از پوشش گیاهی متنوع و فراوانی برخوردار است. در دامنه قله‌های دماوند، سبلان و دنا، صدها گونه گیاهی می‌رویند که قریب یک سوم آنها را گیاهان دارویی و خوراکی تشکیل داده‌اند.
این روزها در بسیاری از مناطق ایران گیاهان دارویی و خوراکی طبیعی بی‌همتایی نظیر: «ریواس»، «کرفس»، «آنغوزه»، «لیزک»، «زرابی»، «بیلهر»، «تره»، «موسیر»و «جاشیر» در میدان‌ها و خیابان‌های مرکزی شهرها در دست زنان، مردان وکودکانی است که چوب حراج براین ثروت سبز خدادادی می‌زنند.
کسانی که یا فقر و بیکاری آنها را واداشته تا از سفره طبیعت بردارند و بر سفره خود بگذارند یا سودای تجارت بافروش این گیاهان دارند. سودجویانی که سال‌هاست به این کار سرگرمند و چه بسا از این راه، صاحب سودهای کلانی هم شده‌اند. اگرچه طبیعت، بسان دایه‌یی بی‌مزد و منت، دیری است بشر را در دامان پر مهر و نعمت خویش می‌پروراند اما بسیارند افرادی که به واسطه بهره‌مندی از نعمت روابط ضوابط‌کش و با فرار و دور زدن قوانین دست و پا گیر، به آسانی موافقت اصولی برای حضور در طبیعت را اخذ می‌کنند و خیلی زود اقدامات غیراصولی بسیاری در آنجا انجام می‌دهند.
اضافه بر آنها، اغلب مردم کلافه شده از دست ترافیک و تورم و تحریم، فصل بهار را غنیمت می‌شمارند و به نحوی خود را به دامنه کوهستان می‌رسانند تا دمی در سایه آرامش آن بیاسایند و از این رهگذر زباله‌های خویش را نیزبی هیچ شرمی بین طبیعت پخش کنند اما همه اینها تنها به تفرج نیامده‌اند.
بی‌شمارند کسانی که هم به تفرج و هم به تاراج آمده‌اند. تاراج گیاهانی دارویی و خوراکی که بعضی از گونه‌های آن نادر یا در خطر انقراض کاملند. در اکثر اوقات مردم بدون آگاهی از اصول جمع‌آوری گونه‌های گیاهی نظیر؛ برداشت‌های بی‌رویه، برداشت قبل از بذرافشانی وخارج کردن آنها از ریشه اقدام به جمع کردن آنها می‌کنند که همین موجب نابودی آنها می‌شود.
فاجعه وقتی است که می‌بینیم بسیاری از افراد نه برای تفنن و استفاده در یکی، دو وعده غذایی که برای سودجویی و تجارت قدم به کوهستان می‌گذارند. دامنه اقدامات این منفعت‌طلبان بسی بیش از تصورما است. برای مثال چندی پیش در خبرها و از قول مدیرکل منابع طبیعی کهگیلویه و بویراحمد آمده بود: برخی سودجویان اقدام به قاچاق گونه‌های گیاهی این استان به سایر استان‌ها می‌کنند که تاکنون ۲۵ خودرو که قصد قاچاق یک گونه گیاهی کمیاب به نام بیلهر و سایر گیاهان کوهی این استان را داشته‌اند توقیف و ۵۰ نفر در این رابطه دستگیر شده‌اند به طوری که چندی پیش یک خودرو که قصد قاچاق ۱۶ هزار بوته بیلهر را داشت، توقیف و متخلفان به مراجع قضایی معرفی شدند.
بدیهی است که انسان می‌تواند و باید از گیاهان خوراکی و دارویی طبیعت استفاده کند اما درست مصرف کردن و مواظبت از ادامه حیات گونه‌های گیاهی نیز نباید فراموش شود. مضاف بر اینکه با توجه به افزایش جمعیت و وفور موادغذایی در فروشگاه‌ها و وجود انواع مراکز آلاینده و تهدید‌کننده فراروی طبیعت، باید بیش از پیش نگران گیاهان طبیعی بود و‌گرنه با توجه به روند شتاب‌آلودی که چیدن و خرید و فروش تجاری سبزی‌های کوهی و صحرایی پیدا کرده است، باید گفت که این وضع تفاوتی با بریدن و خرید و فروش غیرقانونی درختان جنگلی ندارد و به همان میزان و شاید بیشترموجب فقر پوشش گیاهی و فرسایش خاک می‌شود.
گیاه شناسان هشدار می‌دهند: از حدود ۷۳۰۰ گونه گیاهی شناخته‌شده ایران، حدود ۲۰ درصد در معرض خطر انقراض هستند و چند گونه هم تاکنون منقرض شده‌اند. ما عوامل مخرب را معمولا در؛ چرای بی‌رویه، طرح‌های عمرانی بی‌ملاحظه، سدسازی، جنگل‌‌زدایی، باغکاری، شخم‌زنی و تبدیل چمن‌ها به زمین‌های زراعی می‌جوییم اما برداشت بی‌حساب و کتاب گیاهان خوراکی و دارویی که بیشتر به شکلی غیرعلمی و خودسرانه تجویز می‌شوند نیز، یک عامل مهم انقراض گونه‌یی و آسیب‌رسان به خاک است که تاکنون کمتر به آن توجه شده است.
این گیاهان، معمولا به علت داشتن عطر تند و مواد موثر دیگر، توسط دام چرا نمی‌شود اما هدف چاقو و قیچی سوءاستفاده‌چیان یا دوستداران سبزی‌های طبیعی قرار می‌گیرند البته که سبزی کوهی طعم مطبوعی دارد اما با توجه به این همه سبزی خوراکی که در میوه‌فروشی‌ها وجود دارد، باورکنیم که اگرسبزی کوهی نخریم و نخوریم، نمی‌میریم! قطعا این دست رد زدن به سینه بوته‌کنان و مخربان پوشش گیاهی، به تدریج آنها را از رفتن به دامنه کوهستان و چیدن بی‌رویه گیاهان، ناامید و نا‌توان خواهد ساخت.
شک نیست که این اندازه حفظ و نگهداری گیاهان طبیعی نیز مرهون تلاش و دلسوزی واحدهای تحت پوشش سازمان جنگل‌ها و مراتع و سازمان حفاظت محیط زیست است. با این حال، لازم است که آنها بیش از پیش برسعی و تلاش خویش بیفزایند. همچنین لازم است که شهرداری‌ها و نیروی انتظامی، فروش این گیاهان را در سطح شهرها و در کنار جاده و خیابان‌ها ممنوع کنند. سازمان‌های مردم‌نهاد زیست‌محیطی، گروه‌های کوه‌نوردی، صدا و سیما و رسانه‌ها هم با آگاهی‌رسانی و تذکر دادن به سبزی‌چینان، به جلوگیری از غارت ثروت زیستی و ژنتیکی کشور کمک کنند. این‌طور، شاید به زودی طبیعت شادابی و سرسبزی پیشین خویش را دوباره بازیابد.
*معلم
اعتماد
