تاریخ انتشار : سه شنبه ۲۱ آبان ۱۳۹۲ زمان انتشار : ۰۸:۳۱

شهروندان:
ترافیک و آلودگی هوا همزادهای جدا نشدنی هستند که عوامل اجتناب ناپذیر مانند باد و باران و کوتاهی روز در نیمه دوم سال و اجتناب پذیر چون تنظیم ساعات کاری و کیفیت سوخت خودروها شرایط محیطی و زیستی شهروندان را تحت تاثیر قرار می دهد.

مقایسه زمان بروز آلودگی هوا در دو سال گذشته نسبت به امسال نشان می دهد که امسال پدیده وارونگی، زودتر آسمان تهران را تیره ساخت. امری که منجر به تعطیلی اجباری مهدهای کودک، مدارس پیش دبستانی و ابتدایی شد.

گزارش ایستگاه های سنجش آلودگی هوا نشان می دهد که از ابتدای سال تاکنون بویژه با سرد شدن هوا، بیشتر روزهای تهران در شرایط ناسالم قرار داشته که این افزایش روزهای ناسالم می تواند دلایل متعدد جوی و محیطی داشته باشد.

به نظر می رسد یکی از عمده ترین عوامل محیطی، تغییر ساعات کاری پس از دو سال است. در واقع این افزایش ساعت کاری در تهران موجب بروز نوعی اختلال در تردد و آمد و شد در ساعات اولیه صبح و عصرگاهی شده است.

در سال ۹۰ برای کاهش آلودگی هوای تهران دو تصمیم گرفته شد:

۱- کاهش ساعت کاری ادارات دولتی در سال ۹۰ در دولت تصویب، ابلاغ و اجرا شد.

۲- در همان زمان مدارس تهران در روزهای پنجشنبه تعطیل شد که این دو تصمیم تا حد زیادی موجب کاهش بار ترافیکی در کلان شهر تهران شد.

اکنون افزایش ساعت کاری ادارات موجب بروز ترافیک و گره ترافیکی در صبح و عصر در سطح شهر شده است.

تعدادی از شهروندان تهرانی در گفت و گو با خبرنگار گروه علمی ایرنا ، افزایش ساعت کاری ادارات را از جمله عوامل تشدید وضعیت آلودگی هوای شهر دانستند.

استدلال این شهروندان قابل توجه است: زمان بندی جدید موجب حرکت همزمان صدها هزار خودرو در معابر عمومی، کندی حرکت آن ها و تراکم ترافیک موجب تشدید آلودگی هوا شده است.

براساس برخی گزارش ها حدود پنج میلیون دستگاه خودرو در تهران تردد دارد.

در کنار گلایه مندی و دل پر شهروندان عادی از تراکم ترافیک و آلودگی هوا، اهل فن هم با زبان تخصصی و با آمار و ارقام سخن می گویند. هر چند که ممکن است آنان هم در شناسایی عوامل موثر بر آلودگی هوا، تفاوت نظر داشته باشند.

ˈپرویز رضازادهˈ مشاور پیش بینی رییس سازمان هواشناسی به خبرنگار ایرنا می گوید: در فصل های پاییز و زمستان، مدت زمان تخلیه خیابان ها از خودروها نسبت به فصل بهار و تابستان بویژه در ساعات بعد از ظهر کاهش می یابد که این ویژگی می تواند به عنوان یک دلیل محیطی، به آلودگی هوا بیافزاید.

اما ˈیوسف رشیدیˈ مدیر عامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران نظر دیگری دارد: افزایش ساعت کاری در حد کمی می تواند بر افزایش آلودگی هوا تاثیر بگذارد و نمی تواند ما را از یک شرایط خوب به وضعیت بد برساند.

البته رشیدی نیز توزیع مناسب تر ساعات آمد و شد شهری در طول روز را از عوامل مهم بهبود ترافیک و به تبع آن کاهش آلودگی هوا می داند.

وی معتقد است: اگر بتوان به گونه ای ساعات کاری را تنظیم کرد که ترافیک در خیایان ها در ساعات روز توزیع شود، مانع تراکم ترافیک در ساعات خاصی از روز در شهر شده و بنابراین وضعیت ترافیک و آلودگی هوا به صورت متوازن بهتر خواهد شد.

صرف نظر از بحث های کلی و عمومی در مورد آلودگی هوا در فصل پاییز و زمستان، هوای تهران در روزهای اخیر در شرایط اضطراری قرار گرفته است.

دیروز، امروز و فردا (یکشنبه، دوشنبه و سه شنبه) هوای تهران در شرایط ناسالم قرار داشته، دارد و خواهد داشت.

نگاهی به مدیریت بهبود این وضعیت توسط مسئولان نیز به نوعی تایید کننده نظر کارشناسان در مورد عوامل تشدید کننده آلودگی هوای کلان شهر تهران است. نقطه تمرکز این تصمیمات بر دو محور تعطیلی مدارس و کاهش ساعات کاری سازمان ها و اداره های مختلف است:

کمیته اضطرار آلودگی هوا شنبه شب و یکشنبه صبح هفته جاری با برگزاری جلساتی فوق العاده در استانداری تهران، مهدهای کودک، مدارس پیش دبستانی و ابتدایی استان تهران به جز دماوند و فیروزکوه را تا روز سه شنبه ۲۱ آبان ماه تعطیل اعلام کرد.

همچنین براساس تصمیم این کمیته ساعت کاری ادارات از ۱۶:۳۰ به ۱۴:۳۰ کاهش یافته و طرح محدودیت حرکت خودروها بر اساس زوج و فرد تا اطلاع ثانوی از در منازل اجرا شد.

بنابراین کاهش ساعت کاری ادارات خود اذعان به این واقعیت است که اضافه شدن ساعات کاری از جمله عوامل بروز ترافیک و آلودگی هوای پایتخت است.

ˈپرویز رضا زادهˈ مشاور پیش بینی رییس سازمان هواشناسی همچنین دراین زمینه می گوید: در فصل پاییز و زمستان زمان تخلیه خیابان ها از خودروها کاهش می یابد. ترافیک تهران تا اندازه زیادی تابع طول روز (روشنایی هوا) است، یعنی مدت زمان طلوع تا غروب خورشید در بار ترافیکی تهران تاثیر زیادی دارد.

این کارشناس هواشناسی افزود: از ۱۵ مهرتا ۱۵ آبان ماه به مدت ۳۰ روز، روزانه ۲ دقیقه از طول روز کم می شود و شهروندان زمان کمتری برای رفتن به محل کار و برگشت به منازل خود دارند. بنابراین هرچه طول روز کوتاه تر شود، امکان زمان بندی برای آمد و شد در این دو مسیر کمتر و متراکمتر خواهد بود.

رضا زاده ادامه داد: به محض اینکه هوا رو به تاریکی می گذارد، شهروندان قصد رفتن به منازل را می کنند. این بازه زمانی در فصل پاییز و زمستان به علت کوتاه بودن روز بطور طبیعی کاهش می یابد. از این رو بار ترافیکی خیابان ها به ناگهان و در ساعات مشخصی زیاد می شود. این تراکم، ابزارهای مدیریتی ترافیک را در زمان اوج آن بسیار ضعیف می سازد.

وی افزود: اما از پایان آذرماه به طول روز کم کم اضافه می شود، از این رو زمان برای تخلیه بار ترافیکی هم افزایش می یابد، مثلا در پاییز مدت زمان تخلیه بار ترافیکی یک تا دو ساعت است، در حالی که در تابستان این مدت به چهار تا پنج ساعت افزایش می یابد.

رضا زاده نتیجه گیری کرد: بنابراین محدود شدن زمان تخلیه ترافیک در فصول پاییز و زمستان بار ترافیکی را افزایش می دهد. حال اگر خودروها و سوخت آنها نیز استاندارد نباشد، عوامل آلوده ساز هوا بسیار تشدید می شود. از این رو هر نوع مدیریت زمان در وضعیت کاهش یا افزایش ترافیک بویژه در نیمه دوم سال بسیار تاثیر گذار است.

مشاور پیش بینی رییس سازمان هواشناسی ادامه داد: در ایام پاییز بطور تخمینی هوا از ساعت ۰۶:۳۰ روشن می شود. در حالی که این روشنایی در تابستان از حدود ساعت ۰۵:۰۰ شروع می شود، بنابراین شهروندان زمان بیشتری برای جابجایی دارند؛ با توجه به اینکه در فصل پاییز و زمستان مدارس و دانشگاه ها هم فعال هستند، بار ترافیکی شهر سنگین تر می شود.

براساس یک آمار امسال بیش از یک میلیون دانش آموز در شهر تهران در حال تردد هستند. طبق این آمار بیشتر ۴٫۵ میلیون دانشجوی سراسر کشور نیز در دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی استان تهران مشغول به تحصیل هستند.

وی همچنین به بروز پدیده وارونگی دما در فصول سرد اشاره کرد و گفت: فصل پاییز و زمستان به علت سرد بودن هوا و طولانی بودن شب، پدیده وارونگی دما با شدت و کمیت بیشتری بروز می کند. در حالی که این پدیده در تابستان هم وجود دارد. اما چون روزها طولانی است و شدت تابش خورشید زیاد است، وارونگی سریع می شکند و از بین می رود.

به گفته این کارشناس هواشناسی در فصل سرد دو موضوع طبیعی و محیطی دست به دست هم می دهند تا شرایط آلودگی هوا در کلان شهرهایی مانند تهران نمودار صعودی پیدا کند. بروز پدیده واورنگی +کاهش زمان تخلیه خیابان ها.

رضا زاده گفت: بنابراین رابطه معکوسی میان ساعت کار و زمان تخلیه ترافیک در نیمه دوم سال وجود دارد. به عبارت دیگر افزایش ساعت کار برابر با کاهش زمان و فرصت تخلیه بار ترافیکی از سطح معابر تهران خواهد بود و برعکس.

وی از محاسبه آماری تمثیلی برای استدلال این موضوع استفاده کرد و گفت: به عنوان مثال ممکن است یک بزرگراه گنجایش تردد هزار خودرو را در مدت ۱۰ دقیقه داشته باشد، اگر این تعداد خودرو به دو هزار دستگاه برسد دیگر زمان تخلیه ۲۰ دقیقه یعنی دو برابر نمی شود، بلکه ۳۰ دقیقه می شود، که این امر موجب افزایش ترافیک می شود.

همچنین ˈیوسف رشیدیˈ مدیر عامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در این زمینه به خبرنگار علمی ایرنا گفت: با توجه به اینکه تولید آلودگی در کلان شهرها بویژه تهران بالاست، از این رو به محض اینکه شرایط سکون نسبی در جو ایجاد شود، انباشت آلودگی سرعت می گیرد.

به گفته کارشناسان سالانه حدود یک میلیون تن آلودگی از منابع آلاینده مختلف وارد هوای شهر تهران می شود. یعنی سهم سالانه دریافتی هر یک از ۱۰ میلیون شهروند تهرانی از این میزان آلودگی ۱۰۰ کیلوگرم است.

رشیدی ضروری می داند که تولید آلودگی را باید با اجرای راهکارهایی مانند تولید خودرو و سوخت مناسب، توسعه حمل و نقل عمومی و ارزان و گسترش معاینه فنی خودرو، کاهش داد.

به گفته وی شرایط جغرافیایی تهران که تقریبا این شهر را به نوعی محصور در کوهها ساخته است، قابلیت پاکسازی ورود حجم زیاد آلاینده ساز به هوا را ندارد.

رشیدی گفت: اکنون هوای تهران از لحاظ آلاینده ذرات معلق کمتر از ۲٫۵ میکرون ناسالم است که بزرگترین منبع آلاینده ساز آن خودروها، سوخت و احتراق نامناسب آنها است.

توصیه های رشیدی برای باز کردن گرفتگی آسمان تهران شامل موارد متعددی از جمله تولید خودرو و سوخت مناسب، جلوگیری از تردد خودروهای پرآلاینده، کاهش تقاضای سفر درون شهری، توسعه حمل و نقل عمومی، گسترش معاینه فنی خودروها، توسعه فضای سبز و مدیریت شهری برای سامان دهی ترافیک است.

وی درعین حال با ابراز گلایه مندی از اینکه برخی از این راهکارها در کشور ما اصلا اجرا نمی شود، گفت: برخی از راهکارها هم به صورت ناقص به مرحله اجرا می رسد.

نکته نهایی:

معضل آلودگی هوای کلان شهرهایی مانند تهران سال هاست که بر سینه مردم این شهرها سنگینی می کند.

در پایتخت تاکنون مسئولان متعدد دغدغه های خود را در این زمینه اعلام کرده اند، اما آواهای گوناگون در این زمینه به رغم گذشت بیش از یک دهه تاکنون به یک صدای واحد و عمل کننده ختم نشده است.

به هر صورت مردم در این کلان شهرها تاکنون خسارت های زیادی را برای این پدیده بیماریزا و بیمار ساز متحمل شده اند.

آلودگی هوای تهران در یک فرمول مشترکی از عناصر طبیعی و محیطی قرار دارد. اگرچه در بخش عوامل طبیعی هیچ یک از مردم و مسئولان دخیل نیستند، اما در بخش عوامل محیطی مسئولان و مردم می توانند با همکاری مانع از سیاه شدن آبی آسمان تهران، بروز باران های اسیدی و مشکلات متعدد جسمی و روحی و … شوند.

بی شک مسئولان حوزه های مختلف شهر بزرگی مانند تهران با اتخاذ راهکارها و تصمیم های همسو و مناسب می توانند مانع از قدرت یافتن عوامل تهدید کننده سلامت هوا و تاثیر گذاری سوء آن بر سلامت شهروندان شوند.

به نظر می رسد علل ایجاد و تشدید کننده آلودگی هوای تهران در یک فرمول مشخص پیش روی همگان قرار دارد. این عوامل که شاید بتوان به آن موارد دیگری را نیز افزود، در دو نیمه اول و دوم سال بدون در نظر گرفتن عامل نظارت و مدیریت این پدیده، به چند عامل مهم باز می گردد که بازخوانی آن ها خالی از لطف نیست.

۱- نیمه اول سال:

عوامل طبیعی + خودرو+ سوخت + معاینه فنی+ وضعیت حمل و نقل عمومی + میزان تردد شهری

۲- نیمه دوم سال:

عوامل شدت یافته طبیعی+ خودرو+ سوخت+ معاینه فنی+ کاهش مدت زمان تخلیه بار ترافیکی معابر ناشی از کاهش طول روز

کیمیا عبدالله پور و مریم شفیعی – ایرنا