تاریخ انتشار : پنجشنبه ۷ آذر ۱۳۹۲ زمان انتشار : ۱۳:۱۲

شهروندان – سید ایمان محمدیان*:

بسیاری از افراد شاغل از نظر قانون کار، کارگر محسوب می شوند و هنگامی که به علت قطع همکاری از سوی کارفرما یا پایان قرارداد بیکار می شوند با این سوال رو به رو هستند که آیا بیمه بیکاری به آنها تعلق می گیرد یا خیر؟ و در مواردی که پاسخ مثبت است چه فرآیندی را پیش رو دارند؟در این مقاله با توجه به مقررات مربوط، با در نظر گرفتن شرایط مختلف کارگران به پاسخ این سوال خواهیم پرداخت.

کارگر: بر طبق تعریف ماده ۲ قانون کار، کارگر کسی است که به هر عنوان در مقابل دریافت حق السعی (مزد) به درخواست کارفرما کار می کند. با تعریف مذکور شمول کلمه کارگر از نظر قانون بر مصادیقی بیش از معنای عرفی آن است. در نظر عرف کسی که منشی یک شرکت است کارگر شناخته نمی شود اما از نظر قانونی کارگر محسوب و زیر چتر حمایتی قانون کار است. شایان ذکر است بر اساس ماده ۱۸۸ قانون کار برخی از افراد از شمول قانون مذکور و تسری احکام مربوط به کارگران، مستثنی هستند که عبارتند از اشخاص مشمول قانون استخدام کشوری (قانون مدیریت خدمات کشوری) یا سایر قوانین و مقررات خاص استخدامی و نیز کارگران کارگاه های خانوادگی که انجام کار آنها منحصرا توسط صاحب کار و همسر و خویشاوندان نسبی درجه یک از طبقه اول وی انجام می شود.

قرارداد کار: بر اساس تعریف ماده ۷ قانون کار، قرارداد کار عبارت است از قرارداد کتبی یا شفاهی که به موجب آن کارگر در قبال دریافت حق السعی، کاری را برای مدت موقت یا غیرموقت برای کارفرما انجام می دهد. در کارهایی که طبیعت آنها جنبه مستمر دارد مثل منشی شرکت، در صورتی که مدتی در قرارداد ذکر نشود قرارداد دایم تلقی می شود.

بیکار: طبق تعریف ماده ۲ قانون بیمه بیکاری، بیکار بیمه شده یی است که بدون میل و اراده بیکار شده و آماده به کار است.

بیمه بیکاری: یکی از حمایت های تامین اجتماعی است که سازمان تامین اجتماعی مکلف است با دریافت حق بیمه مقرر به بیمه شدگانی که طبق مقررات قانون بیمه بیکاری، بیکار می شوند مقرری بیمه بیکاری پرداخت کند.

حق بیمه بیکاری: درصدی از مزد بیمه شده است که توسط کارفرما تامین و پرداخت خواهد شد.

از جمله نکات مهم و کلیدی در فرآیند دریافت بیمه بیکاری، تفاوت موجود بین کارگران دارای قرارداد دایم، کارگران دارای قرارداد موقت و کارگران شاغل در پروژه ها یا کارگران فصلی است. بنابراین موضوع به شرح ذیل در سه بخش بررسی می شود:

۱- کارگران دارای قرارداد دائم: نحوه دریافت بیمه بیکاری این کارگران دقیقا منطبق با نصوص قانونی قانون بیمه بیکاری است یعنی بیمه شده، حداقل سابقه پرداخت شش ماه حق بیمه نزد سازمان تامین اجتماعی را دارا بوده و مراتب بیکاری خارج از اراده وی به تایید واحد تعاون، کار و رفاه اجتماعی محل اشتغال وی رسیده باشد. این افراد جهت دریافت بیمه بیکاری از تاریخ وقوع بیکاری ظرف ۳۰ روز مهلت دارند تا به اداره کار محل اشتغال خود مراجعه و با تقدیم دادخواست به خواسته بازگشت به کار (که در واقع به نوعی اعلام آمادگی به کار وفق ماده ۲ قانون بیمه بیکاری است) اقدام به طرح دعوا به طرفیت کارفرمای خود کنند.

در این رابطه اصولاپرونده مقدمتا در شورای سازش مورد رسیدگی واقع و چنانچه در آن جلسه نتیجه یی حاصل نشود جهت سیر مراحل قانونی به مراجع حل اختلاف قانون کار راهنمایی می شوند. بدیهی است این دسته از کارگران چنانچه قبل از تشکیل جلسه رسیدگی، اقدام به تسویه حساب با کارفرمای خود کنند، این امر به منزله قبول اخراج از سوی کارگر تلقی شده و بیکاری وی غیرارادی محسوب نمی شود و در این حالت کارگر مشمول بیمه بیکاری نمی شود.

۲- کارگران دارای قرارداد موقت: نظر به رای هیات عمومی دیوان عدالت اداری به شماره ه/۸۱/۲۲۷-۲۵/۰۱/۱۳۸۳ انقضای مدت قرارداد در قراردادهای مدت موقت از مصادیق بیکاری بدون میل و اراده موضوع ماده ۲ قانون بیمه بیکاری تلقی نمی شود و این دسته از کارگران از دریافت بیمه بیکاری محرومند. به عبارت دیگر مدت قرارداد از جمله شرایط کار کارگر تلقی شده و کارگر با علم به اینکه قرارداد وی در تاریخ تعیین شده به اتمام می رسد اقدام به عقد قرارداد می کند پس علم او مانع غیرارادی تلقی شدن بیکاری وی در پایان قرارداد می شود. رای هیات عمومی دیوان عدالت اداری منطبق با اوضاع و احوال جامعه نبود و موجبات اعتراض جامعه کارگران را فراهم آورد، تا اینکه در سال ۱۳۸۴ تفاهمنامه یی بین وزارت کار و امور اجتماعی و سازمان تامین اجتماعی منعقد شد که به موجب بند یک آن کارگران دارای قرارداد موقت از بیمه بیکاری با شرایطی برخوردار می شوند. اما این شرایط چیست؟ الف) ماهیت کار کارگر یا به عبارتی کارگاه دایمی باشد ب) سابقه کار کارگر در آخرین کارگاه محل فعالیت وی حداقل یکسال باشد. به تعبیر دیگر کارگر با آخرین کد کارگاه دارای ۳۶۵ روز سابقه پرداخت حق بیمه باشد. این دسته از کارگران می توانند از تاریخ اتمام قرارداد کار، ظرف مدت سی روز با در دست داشتن نسخه قرارداد کار (اصل یا کپی که مهر کارفرما به صورت اصل روی آن حک شده باشد) و نامه عدم نیاز کارفرما بدون تقدیم دادخواست به مراجع حل اختلاف قانون کار مستقیما به واحد بیمه بیکاری مراجعه کنند. مراجعه بعد از ۳۰ روز با عذر موجه و با تشخیص هیات حل اختلاف تا سه ماه نیز امکان پذیر است. چنانچه این دسته از کارگران در پایان قرارداد اقدام به تسویه حساب با کارفرمای خود کنند این امر هیچ خللی به بیمه بیکاری آنان وارد نمی آورد. بدیهی است چنانچه کارگری در اثنای قرارداد موقت از سوی کارفرما اخراج شود، باید با استناد به مواد ۲۷ و ۱۶۵ قانون کار اقدام به تقدیم دادخواست به خواسته بازگشت به کار کرده و تا پایان قرارداد طبق رای مراجع حل احتلاف قانون کار، بازگشت به کار وی صورت پذیرد، در نتیجه کارگری که قرارداد یکساله داشته اما کارفرما پس از پایان مدت او را به کار گرفته ولو اینکه به طور کتبی یا شفاهی توافقی نکرده باشند به منزله تمدید ضمنی قرارداد به مدت قبلی است و مثلااگر کارگری با قرارداد یکساله، یکسال و سه ماه کار کرده و قطع همکاری شده باید پروسه طرح دعوا به طرفیت کارفرما با خواسته بازگشت به کار را طی کند.

۳- کارگران شاغل در کارهای دارای ماهیت غیرمستمر (پروژه یی) و کارگران فصلی: بر طبق تفاهمنامه یاد شده این قبیل کارگران از دریافت بیمه بیکاری محرومند به لحاظ اینکه اصولاماهیت کار آنان به گونه یی است که در تاریخی به پایان می رسد و کارگر با علم به غیردایم بودن، شروع به همکاری با کارفرما می کند. تنها استثنایی که در این رابطه وجود دارد مربوط به این موضوع است که چنانچه این قبیل کارگران در اثنای کار (اثنای پروژه یا اثنای فصل) اخراج شوند این امر به منزله اخراج خارج از اراده کارگر تلقی شده و کارگر محق دریافت مزایای بیمه بیکاری می شود.

وکیل پایه یک دادگستری*

اعتماد