مجوزهای یک‌شبه و صندلی‌های خالی دانشگاهی
شهروندان:
سال‌ها پیش فراوانی متقاضیان کنکور آنقدر زیاد بود که همه داوطلبان یک آرزو داشتند: ورود به دانشگاه. اما در این سال‌ها آنقدر دانشگاه‌های غیرانتفاعی افزایش داشته که حالا برای صاحبان این دانشگاه‌ها ورود دانشجو به دانشگاه‌ها یک آرزو شده است.
این آرزو البته بی‌ربط با آمارهای وزارت علوم هم نیست، چرا که براساس اعلام مسئولان آموزش عالی کشور، ۹۰ درصد صندلی‌های دانشگاه‌های غیرانتفاعی خالی است.
این امر هم فقط به لطف مجوزهای پی در پی است که سال‌های نه چندان دور از سوی مسئولان آموزشی وقت داده می‌شد. مجوزهایی که بدون هیچ ضابطه‌ای صادر شد تا بتواند ورود آسان داوطلبان به دانشگاه‌ها را محقق کند. البته این مجوزها تنها منحصر به دانشگاه غیرانتفاعی نبود.
کدام علمی؟ کدام کاربردی؟
دانشگاه علمی کاربردی مجوز دوره‌های پودمانی به وزارتخانه‌های مختلف ارائه کرد و تقریباً هر وزارتخانه‌ای برای خودش دانشگاه تأسیس کرد. همین وضعیت موجب شد تا بسیاری از دانشگاه‌های خوب غیرانتفاعی با کمبود دانشجو مواجه شود آنقدر که برخی از همین دانشگاه‌ها در آستانه ورشکستگی قرار گیرد. صدور مجوزهای گوناگون برای تأسیس دانشگاه، بی‌کیفیتی این دانشگاه‌ها را در پی داشت.
به اعتقاد بسیاری از کارشناسان آموزش عالی، برخی از مؤسسات غیرانتفاعی با رانت فرهنگی تأسیس شدند و با کمترین امکانات آموزشی در طول این چند سال دانشجو پذیرش کردند. حالا مسئولان دانشگاه‌های برتر غیرانتفاعی از وزارت علوم این توقع را دارند که در برابر این دانشگاه‌ها – که به اعتقاد کارشناسان آموزشی لطمات جدی به سطح آموزش کشور وارد و در نهایت به ترویج مدرک‌گرایی کمک کرد- به طور شفاف عمل کند. تصور کنید، در یک مؤسسه آموزشی که زیر نظر یکی از همین وزارتخانه‌هاست، با دو یا نهایت سه دانشجو کلاس تشکیل می‌شود. کلاس‌هایی غیراستاندارد که دانشجو فقط برای گرفتن مدرک در آن‌ها حاضر می‌شود.
این یعنی نه آن دانشگاه، دانشگاه است نه استادش استادی که با چندین دانشجو در ارتباط باشد. از طرفی، وقتی در یک کدرشته محل، مثل کاردانی چرم و پوست، فقط یک یا دو نفر ثبت‌نام می‌کنند، بدیهی است که دانشگاه غیرانتفاعی نمی‌تواند برای دو نفر، کلاس برگزار کند. همچنین براساس اعلام وزارت علوم، رشته کاردانی کامپیوتر دانشگاه‌های غیرانتفاعی از بین ۱۰۰ نفر ظرفیت، کمتر از ۱۰ نفر متقاضی داشته و به طور میانگین در کشور، ظرفیت کاردانی کامپیوتر ۹۰ درصد خالی مانده است.
این بدان معناست که کاردانی دانشگاه‌های غیرانتفاعی متقاضی ندارد. علی عباسپور تهرانی، کارشناس آموزش عالی در این باره معتقد است: «متأسفانه وزارت علوم در سال‌های گذشته بدون فکر اقدام به دادن مجوز در دوره‌های مختلف کرده است. در برخی مواقع ما شاهد بودیم که این دانشگاه‌ها حداقل استاندارد لازم را هم نداشتند و شخصی که مجوز را دریافت می‌کرد ابتدا با چند اتاق اقدام به پذیرش دانشجو می‌کرد و بعد که شهریه‌ها از سوی دانشجویان واریز می‌شد، تعداد کلاس‌ها را بیشتر می‌کرد یا حتی در برخی مواقع، فضای آموزشی را تغییر می‌داد.
این در حالی است که دادن مجوز آموزشی به این سادگی‌ها نیست و طبق دستور شورای عالی انقلاب فرهنگی، تهران و چند شهر کلان دیگر نمی‌توانند دانشگاه غیرانتفاعی تأسیس کنند و اگر هم دانشگاه غیرانتفاعی تأسیس شود باید زیر ساخت‌های آن فراهم شود، یعنی ابتدا باید فضای آموزشی تأمین شود و بعد از بررسی‌های لازم مجوز داده شود. متأسفانه وزارت علوم در دولت قبل به این موضوع هیچ توجهی نداشت و فقط در نظر داشت که تعداد ورودی‌هایش را افزایش دهد اما با کدام امکانات آموزشی؟ برایش فرقی نمی‌کرد.»
وی تأکید می‌کند: «سال‌ها پیش با نظارت جدی وزارت علوم، وزارتخانه‌ها دانشگاه‌هایی تأسیس کردند تا بتوانند به طور تخصصی نیرو تربیت کنند اما در برنامه پنجم توسعه این تربیت نیرو به وزارت علوم داده شد تا دانشگاه‌ها بتوانند زیر نظر وزارت علوم دانشجو تربیت کنند اما متأسفانه در سال‌های قبل این برنامه اجرایی نشد همچنین در کنار وزارت علوم، دانشگاه جامع علمی کاربردی نیز بدون برنامه به وزارتخانه‌های مختلف برای تأسیس دانشگاه مجوز داد. مشکل فقط دانشگاه‌های جامع علمی کاربردی نیست. متأسفانه در دوره قبل یک نابسامانی شدید در وزارت علوم داشتیم و این بی‌برنامگی به کل دانشگاه‌ها سرایت کرد.»
معضلی به نام رانت فرهنگی
خیلی از کارشناسان آموزشی بر این باورند در بسیاری از شهرها بدون نیاز، دانشگاه غیرانتفاعی تأسیس شده است و وزارت علوم هم در سال‌های گذشته به این موضوع توجه نداشته است. به اعتقاد عباسپور در این سال‌ها با نوعی رانت فرهنگی مواجه بودیم: «به دلیل افزایش واحدهای آموزشی در برخی از استان‌های کشور مانند تهران و البرز، صدور مجوز برای تأسیس این مراکز غیرضروری به نظر می‌رسد. کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس، زمانی نسبت به این موضوع واکنش نشان داد و معتقد بود که در بعضی از استان‌ها تا حد زیادی تأسیس واحدهای آموزشی افزایش یافته و به عنوان مثال در شهری کوچک شاهد ۱۰ واحد دانشگاه غیرانتفاعی هستیم. آن زمان در کمیسیون آموزش این موضوع را پیگیری کرده و به این نتیجه رسیدم که آقایان در دولت قبل یک شبه مجوز دانشگاه می‌دادند.»
با این حال برخی اعضای کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی بر این باورند اگر اسامی هیأت مؤسس اکثر دانشگاه‌های غیرانتفاعی را درآوریم به اسم افرادی می‌رسیم که به وسیله قدرت زیاد خود مجوز تأسیس این دانشگاه‌ها را کسب کردند.
عبدالوحید فیاضی عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس دراین‌باره می‌گوید: «این را باید پذیرفت که مجموعه کسانی که تاکنون توانستند دانشگاه غیرانتفاعی تأسیس کنند افراد صاحب قدرتی بودند که عمدتاً با رانت فرهنگی موفق به اخذ مجوز شده‌اند. به طورحتم افراد خاص امکان کسب مجوز را برای تأسیس این دانشگاه به دست آوردند و به واقع باید گفت که بوی رانت و قدرت را می‌توان در دانشگاه غیرانتفاعی استشمام کرد. در خیلی از موارد این کیفیت پایین منجر به تعطیلی برخی دانشگاه‌های غیرانتفاعی شده است.»
صندلی‌های بدون دانشجو
یک دهه پیش حتی یک صندلی دانشگاهی هم در مقطع کارشناسی خالی نمی‌ماند، تأسیس دانشگاه‌های غیرانتفاعی توانست بخش زیادی از کمبود ظرفیت نظام آموزش عالی را حل کند، اما حالا با وجود هزاران صندلی خالی در مقطع کاردانی و کارشناسی، به نظر می‌رسد که دیگر وزارت علوم نیاز چندانی به این دانشگاه حس نمی‌کند. کارشناسان بر این باورند که حالا باید سیاست وزارت علوم در موضوع دانشگاه‌های غیرانتفاعی شفاف باشد و نسبت به دانشگاه‌های غیرانتفاعی بی‌کیفیت مسئولانه‌تر عمل کند و موضع قاطعی بگیرد.
در برخی از تصمیم گیری‌ها نیز با تجمیع دانشگاه‌های غیرانتفاعی و پرداخت خسارت به دانشگاه‌های تعطیل شده، بخشی از خسارت وارد شده به این دانشگاه‌ها را تقبل کند یا این که با کمک مالی به دانشگاه‌های غیرانتفاعی در شرف ورشکستگی، به ادامه حیات آموزشی این مراکز آموزش عالی کمک کند. مدیر یکی از همین مراکز غیرانتفاعی معتقد است: «زمانی که ما درخواست مجوز برای گرفتن دوره‌های کاردانی کردیم افراد زیادی پشت نوبت بودند. خود ما سال‌ها پشت نوبت گرفتن دانشگاه بودیم اما در این سال‌ها خیلی بی‌نظم به هر شخصی مجوز دانشگاه داده شد و هیچ نظارتی هم روی مکان آموزشی نبود، حالا ما مانده‌ایم و استقبال کمی که از این مرکز آموزشی می‌شود. در حقیقت آنقدر تنوع رشته‌های کارشناسی در دانشگاه دولتی افزایش پیدا کرده است که دیگر داوطلبان کمتر تمایل دارند به دانشگاه پولی مراجعه کنند.»
وی می‌گوید: «وقتی دانشگاه آزاد بدون کنکور در مقطع کارشناسی رشته‌های مهندسی دارد دیگر کسی سراغ رشته‌های کاردانی نمی‌آید.» البته علی آهون منش رئیس اتحادیه دانشگاه‌های غیرانتفاعی کشور در مورد افزایش تعداد مؤسسات غیرانتفاعی و خالی ماندن صندلی این دانشگاه‌ها بر این باور است: «دانشگاه‌های آزاد، علمی کاربردی و پیام نور برای نخستین بار بدون کنکور اقدام به پذیرش دانشجو در مقطع کارشناسی کرده‌اند. بنابراین رشد بالای تعداد مؤسسات موجب بروز چنین مشکلاتی یعنی خالی بودن صندلی‌ها شده است. چرا که سختگیری‌های ما از همان ابتدا برای جلوگیری از بروز و کنترل رشد بیش از حد مؤسسات غیرانتفاعی بود با این حال در سال‌های پیش بیش از حد مجوز داده شد.»
حالا فکر کنید، اگر در یک دانشگاه غیرانتفاعی، چند رشته دانشگاهی به همین وضع دچار شود، در نتیجه دانشگاه در آن شرایط خواه ناخواه تعطیل می‌شود. این اتفاق حالا در دانشگاه‌های غیرانتفاعی افتاده است. یعنی مراکزی در وزارتخانه‌ها یا شهرهای مختلف راه‌اندازی شده است که در سال‌های گذشته کمترین نظارتی بر آن‌ها وجود نداشت و حالا همین مراکز تقریباً در حال تعطیلی هستند. فکر تأسیس این مؤسسات زمانی بوجود آمد که با افزایش ورود به دانشگاه مواجه بودیم. در حقیقت پشت کنکوری‌ها آنقدر زیاد بود که مسئولان آموزشی دانشگاه غیرانتفاعی را راه‌اندازی کردند. مؤسساتی که تقریباً از هر دانشجو ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار تومان به طور میانگین شهریه دریافت می‌کردند تا ادامه حیات دهند اما حالا باید پرسید آیا این میزان شهریه کفاف ادامه بقای آن‌ها را می‌دهد. مدیر یک مرکز غیرانتفاعی معتقد است: «خیلی از مراکز غیرانتفاعی در حال تعطیل شدن هستند چرا که هزینه‌ها و درآمدها با هم برابری ندارد.»
مطابق آمارهایی که خود سازمان سنجش ارائه کرده است، پس از انتخاب رشته کنکور ۹۲ نزدیک به دو سوم از ظرفیت پذیرش دانشجو در دانشگاه‌های غیرانتفاعی خالی مانده است البته خالی ماندن صندلی‌های دانشگاه فقط مختص دانشگاه غیرانتفاعی نیست. در کنکور ۹۲ بیش از ۲۱۶ هزار ظرفیت پذیرش در مقطع کاردانی و کارشناسی خالی مانده است. اوضاع صندلی‌های خالی در مقطع کاردانی دانشگاه‌های غیرانتفاعی وخیم‌تر از دوره‌های کارشناسی است. یعنی دیگر علاقه‌مندان روی خوشی به صندلی‌های کاردانی نشان نمی‌دهند. در حقیقت دادن مجوزهای تأسیس دانشگاه به هر وزارتخانه‌ای موجب شده حالا با کلاس‌های درسی مواجه باشیم که هیچ کارایی برای داوطلبان ندارد.
هدی هاشمی
ایران
