تاریخ انتشار : جمعه ۲۷ دی ۱۳۹۲ زمان انتشار : ۱۷:۵۵

شهروندان:
تبعیض بر پایه سن (ageism) به تبعیضی اطلاق می‏‌شود که بر اساس سن صورت گیرد و ممکن است علیه هر گروه سنی اعمال شود، هرچند که بیشتر در خصوص افراد سالمند صورت می‏‌گیرد. تبعیض بر پایه سن حاکی از اجرای سخت‏گیرانه برخی هنجارها و کلیشه‏‌های اجتماعی است که به گروه‏‌های سنی خاصی ارتباط می‏‌یابد.

بنابراین این مسئله نه تنها شامل باورها و بینش‏ های فرهنگی بلکه شامل اعمال تبعیض‏ آمیز افراد و نهادها نیز می‎‏شود. تبعیض بر پایه سن دارای دو وجه به هم پیوسته است: یک وجه آن یک ایدئولوژی متمایز کننده شامل کلیشه‌‏ها، باورها و بینش‏‌های منفی است و وجه دیگر تبعیضی سنی است که در آن رفتارهای افراد و نهادها باعث محروم کردن برخی اشخاص و قرار دادن آنها در موقعیتی نامساعد نسبت به دیگران بر اساس سن آنها می‌‏شود.

رابرت ن. باتلر (Robert N. Butler) ادعا می‌‏کند که اصطلاح تبعیض بر پایه سن (ageism) را خود وی در سال ۱۹۶۸ برای برجسته کردن کلیشه‏‌های اجتماعی درباره اشخاص سالمند و تبعیض اجتماعی علیه آنها ابداع کرده است. در کتاب وی (تالیف ۱۹۷۵) با عنوان چرایی زنده‏ماندن: سالمندی در آمریکا وی مثال‏های متعددی از رفتارهای منفی ارائه می‌‏دهد. تبعیض بر پایه سن به دید تحقیرآمیز نسبت به یک شخص سالمند صرفا به دلیل سن وی اشاره دارد. مانند تبعیپ نژادی و تبعیض جنسی، تبعیض سنی نیز به تبعیض کلی علیه تمام اعضای یک گروه اجتماعی دلالت دارد، هر چند که این امر غالبا به صورت آشکارا اتفاق نمی‏‌افتد. بخشی از این امر، که عنصری بنیادی و اگرچه ضمنی در تعصب سنی به شمار می‌‏آید، این دیدگاه است که اشخاص سالمند نسبت به سایرین متفاوت هستند و بنابراین دارای تمایلات، نگرانی‏‌ها و ترس‏‌های مشابهی نیستند.

اشخاص سالمند باید با کلیشه‌‏ها و تصورات نادرست متعدد که به ندرت در جهت افزایش درک مثبت آنها از خود و احساس امنیت بیشتر عمل می‏‌کنند نیز دست و پنجه نرم کنند. آنها غالبا با ویژگی‏‌هایی چون کند حرکت کردن، دیر یادگرفتن، تغییرناپذیری و محافظه‏‌کاری تصویر می‏‌شوند. سالمندان همچنین با خصوصیاتی چون نگاه به گذشته به جای آینده، سالمندی به مثابه دوران کودکی دوم، خودخواهی بیش از اندازه و مانند کاریکاتوری از شخصیت دوران جوانی خود بودن، به تصویر کشیده می‏‌شوند. علاوه بر این، این اعتقاد وجود دارد که اشخاص سالمند کج خلق، بد اخلاق و پرحرف بوده و ذهن آنها به صورت بی‏هدف در خاطرات گذشته سرگردان است. آنها غالبا به گونه‏ای تصور می‏شوند که گویی همیشه بیمار بوده، از لحاظ حرکتی مشکل داشته و میل و توانایی رابطه جنسی را ندارند زیرا جسم آنها فرسوده شده و ذهن آنها مانند قبل فعالیت ندارد. با این وجود، حقیقت اینست که سالمندان نسبت به سایر گروه‌‏های سنی بیشترین تنوع شخصیتی را دارا بوده و با افزایش سن این گوناگونی افزایش می‏یابد.

دلیل این امر که تبعیض بر پایه سن به چنین پدیده گسترده‏ای تبدیل شده و به اشکال مختلف در بیشتر کشورهای جهان مشاهده می‏‌شود چیست؟ محققان باور دارند که احتمالا تنها یک فاکتور باعث وقوع این مسئله نمی‏‌شود بلکه گستره‎‏ای از فاکتورهای اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی که از محلی به محل دیگر تفاوت دارد دلیل این امر هستند. با این حال، تبعیض سنی خود دارای تناقضات فراوانی است. به طور مثال، کشورها به طور فزاینده‏ای سعی در افزایش سن بازنشستگی دارند تا بتوانند حقوق بازنشستگی را تامین کنند اما از سوی دیگر سالمندان را به عنوان سرباری برای افراد “فعال” (افرادی که در سن اشتغال هستند) به شمار می‏آورند.

تبعیض بر پایه سن مشکلی است که بیشتر کشورها از آن آگاهند، با این حال کشورها در نحوه برخورد با این مشکل و موفقیتی که در این زمینه به دست می‏‌آورند با یکدیگر متفاوت هستند. برخی راه‌‏حل‏ها ماهیتی قانونی دارند و به تبع آن، تبعیض علیه سالمندان درست مانند تبعیض علیه زنان و اقلیت‎‏های قومی قابل مجازات است.

سایر راه‏‌حل‏ها فرهنگی بوده و به عنوان مثال در جهت ارتقاء آگاهی مردم عمل می‏‌کنند. همچنین می‏توان رفتارهای نهادها را که بر تبعیض علیه برخی گروه‌‏های سنی تاثیرگذار هستند بررسی کرد. به عنوان مثال، انعطاف در فعالیت‏‌های شغلی امری مطلوب است.

والدین و سالمندان باید قادر باشند به صورت پاره‏وقت کار کنند و در سطح کاری، حقوق و مزایای کاری آنها کاهشی صورت نگیرد. بازنشستگی نباید بر اساس سن اجباری باشد و اشتغال در همه سنین باید وابسته به نیرو، توانایی‏‌ها، بازدهی، نیازهای شغلی و تمایلات شخصی باشد. ما به دلیل برداشت‏‌های نادرست خود و این دید که سالمندان بیشتر از اینکه منبعی بالقوه برای حل مشکلات جامعه باشند، خود مشکلی دیگر هستند، به آنها زیان وارد می‏‌کنیم.

بنابراین، به طور خلاصه نگرش‏ها و باورهای منفی در خصوص سالمندان (تبعیض هایی که کل افراد این گروه سنی را مورد تحقیر قرار می‏‌دهند) را تبعیض بر پایه سن مینامیم. چنین نگرش‏‌هایی به ترس از سالمندی و تصورات نادرست از اشخاص سالمند منجر می‎‏شود. این عمل ممکن است اشکال گوناگونی از تبعیض و حتی سوءاستفاده را به دنبال داشته باشد.