چطور می‌توان دانش‌آموزان منتقد و شهروندمدار تربیت کرد؟
شهروندان:
معاون آموزش متوسطه وزیر آموزش و پرورش گفت: سند تحول بنیادین آموزش و پرورش زمینه مناسبی را فراهم کرده است که مبحث تفکر به عنوان یکی از مبانی برنامه درسی ملی مدنظر قرار گیرد.
در ارتباط با تربیت دانش آموز منتقد، نحوه اجرای منشور حقوق شهروندی در مدارس و برخی دیگر از طرح‌هایی که برای اولین بار قرار است در مدارس به اجرا درآید، به گفت و گوی مبسوط با علی زرافشان پرداخته‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
- چگونه دانش آموز منتقد تربیت کنیم؟
پیشنهاد رییس جمهوری با تاکید بر تربیت دانش آموز منتقد یک ضرورت در تعلیم و تربیت کشور محسوب شده و در ادبیات آموزش و پرورش از گذشته بحث تربیت تفکر نقاد یکی از اهداف نظام تعلیم و تربیت بوده است.
در آموزش و پرورش کمتر به این حوزه توجه شده، حرکت های کوتاه مدتی انجام و مجددا متوقف شده است البته برخی اقدامات نیز هنوز استمرار دارد. در دوره گذشته در آموزش و پرورش برای شکل گیری این نوع تفکر اقداماتی انجام دادیم که از جمله آنها تشکیل مجلس دانش آموزی بود که در آن دانش آموزان دورهم جمع می شدند و آموزش و پرورش را نقد می کردند ، انتقادات آنها هم برای این وزارتخانه شنیدنی بود به گونه ای که حتی مسئولان آموزش و پرورش در جمع دانش آموزان شرکت کرده و موضوعات مختلف را دریافت می کردند.
این حرکت که در دولت هفتم و هشتم در آموزش و پرورش شروع شد وبنیان خوبی برای این موضوع قرار داد اکنون قوت گرفته است، درهمان دوران یک سلسله نشست های نقد برگزار می شد که دانش آموزان در این نشست ها شرکت می کردند و به نقد موضوعات مختلف می پرداختند ، مسئولان حوزه تعلیم و تربیت هم شرکت می کردند.
اکنون سند تحول بنیادین آموزش و پرورش زمینه مناسبی را فراهم کرده است که مبحث ˈتفکرˈ به عنوان یکی از مبانی برنامه درسی ملی مدنظر قرار گیرد و این موضوع در برنامه درسی و در کتاب های دوره ابتدایی و راهنمایی تحت عنوان تفکر و پژوهش در پایه ششم ابتدایی و تفکر و سبک زندگی در پایه هفتم خودنمایی کرده است.
این حرکت بستر مناسبی است تا بتوانیم خواسته های رییس جمهوری را در زمینه تربیت دانش آموز منتقد و نحوه فکر کردن، نقد ، انتخاب و گفت و گو را در مدارس عینیت ببخشیم.
از آنجا که لازمه تفکر انتقادی، یاد گرفتن، خوب گوش کردن و خوب سخن گفتن است، دانش آموزان با ایجاد فضای نقد این مسایل را تمرین می کنند. توجه به فرمایش رییس جمهوری درباره فراهم کردن امکان نقد سازنده در مدارس، زمینه را برای گفت و گوهای انتقادی در بین دانش آموزان مهیا می سازد.
برگزاری نشست های نقد مورد تاکید رییس جمهوری برای اینکه دانش آموزان نقد کردن منصفانه را بیاموزند و یاد بگیرند چگونه حرف رقیب یا دوست خود را بشنوند و برای موضوعات مختلف پاسخ مناسبی ارایه کنند، مواردی است که در معاونت پرورشی وزارت آموزش و پرورش با تشکیل یک کارگروه و عضویت سایر معاونان این وزارتخانه پی گیری می شود.
در این کارگروه قرار بر این شد که نشست های نقد مجددا احیا شود تا دانش آموزان در یک سلسله بحث های منظم به نقد و بررسی مسایل بپردازند. باید توجه داشت که مقدمه نقد کردن، آموزش چگونه گفت و گو کردن است چون اگر بچه ها گفت و گو کردن را یاد نگیرند در نقد به آن چیزی که مورد نظر ریاست جمهوری مبنی بر نقد منصفانه و مشفقانه و منجر به نتیجه و نه جدل است، نخواهیم رسید مگر اینکه آداب گفت و گو را بیاموزیم.
در برنامه درسی دوران گذشته، بیشتر بر تک گویی ها تاکید می کردیم اما تحقق نقد در با هم سخن گفتن و گفت و گوی دو طرفه استوار است که آموزش و پرورش باید این مساله را در برنامه کاری خود بگنجاند.
در کتاب های فارسی دوره اول تغییر چهار مهارت زبان آموزی گوش کردن، سخن گفتن و نوشتن و خواندن را جزو مهارت های آموزش زبان فارسی قرار دادیم، در حالی که ما در گذشته بیشتر بر نوشتن و خواندن تاکید می کردیم در این دوره به دو مهارت اول یعنی خوب گوش کردن و خوب سخن گفتن توجه داریم.
لازمه نتیجه بخش بودن این طرح آن است که برنامه هایی برای بچه ها به منظور فراگرفتن نحوه چگونه سخن گفتن با یکدیگر و با معلم ترتیب دهیم تا دانش آموزان آداب، شیوه ها و مهارت های گفت و گو کردن را بیاموزند.
به نظر می رسد اگر در یک برنامه منظم از گفت وگو کردن و مهارت گفت و گو کردن آغاز کنیم و به مهارت تفکر و انتقاد برسیم موفق تر خواهیم بود به این معنا که در دوره ابتدایی و راهنمایی به دو مهارت اول بپردازیم و در دوره متوسطه به مهارت های نقد کردن بیشتر توجه کنیم تا بچه ها یک سیر تدریجی را در دستیابی به مهارت ها کسب کنند.
- دانش آموزان در مدارس چگونه با منشور حقوق شهروندی آشنا می شوند؟
منشور حقوق شهروندی برای اجرا در تمامی دستگاه های کشور است که پس از نهایی شدن نسخه ای در اختیار سازمان ها برای ابلاغ قرار داده می شود.
در جلسه رییس جمهوری با مدیران کل استان های وزارت آموزش و پرورش، دکتر روحانی گزارشی از فراخوان این منشور و استقبال بی نظیر مردم بیان کرد. این استقبال به حدی بوده که باعث شد مدت نظرخواهی و دریافت نظر از مردم تمدید شود، این منشور بخش های مختلفی دارد که پس از ابلاغ دستگاه های مختلف باید جایگاه خود را در آن پیدا کنند، البته آموزش و پرورش هم باید در برنامه های رسمی، فوق برنامه، دروس اجباری و انتخابی خود فضایی را برای پرداختن به این مسایل فراهم کند تا آنچه در حقوق شهروندی آمده در مدارس اجرا شود.
پیش از این، قانون شهروندی به تصویب مجلس رسیده است، حقوق شهروندی می تواند کامل کننده آن قانون باشد و شهروندان این حق را دارند تا نسبت به حقوق و در عین حال تکالیف خود آشنا شوند.
مبحث حقوق شهروندی یک موضوع درسی رسمی در آموزش و پرورش نیست که برای آن یک ماده درسی تنظیم کنیم و برای اینکه تاثیر خود را بگذارد بهتر است آن گونه هم نباشد و به شکل بین رشته ای و به صورت های مختلف مطرح شود.
اکنون نیز در برخی از کتاب های درسی تا حدودی به حقوق شهروندی اشاره شده است از جمله اینکه درکتاب فارسی ابتدایی، درسی با عنوان من حق دارم برای آشنایی دانش آموزان با حقوق خود ارایه وهمچنین در کتاب اجتماعی نیز مطالبی عنوان شده است. بخش دیگری از پرداختن به مقوله حقوق شهروندی نیز به فعالیت های درون مدرسه همچون فوق برنامه، تربیتی و اردوها باز می گردد و باید درنظر داشت که این موضوع هم درقالب دروس به شکل تلفیقی و هم در قالب فعالیت در مدرسه اتفاق بیفتد تا اثرگذار باشد.
با ابلاغ این منشور از سوی ریاست جمهوری، شورای عالی آموزش وپرورش نیز باید قوانین موجود خود را بر اساس منشور شهروندی بازنگری کند و در بخش هایی که منطبق با منشور شهروندی نیست تجدید نظر و مواد جدید را جایگزین کند.
- توقف طرح تحول نظام آموزشی واقعیت است یا شایعه؟
درآموزش و پرورش وقتی صحبت از طرح تحول به میان می آید منظور همان سند تحول مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی و لازم الاجرا و پرداختن به آن برای آموزش و پرورش یک قانون است. تحول نظام آموزشی از جمله مسایل مورد تاکید مقام معظم رهبری است که باید نقشینه ی راه آن تدوین شود، بیش از یک سال است در این زمینه جهت گیری ها مشخص شده است.
آنچه در برخی رسانه ها مبنی بر توقف طرح تحول نظام آموزشی درج شد، درباره اجرای ساختار ۳-۳-۶ است که این ساختار تحول بنیادین نیست بلکه صرفا تغییر در ساختار آموزشی است و موضوع بسیار فرعی ، حاشیه ای و کم اثر در بخش تحول است.قرار نیست این طرح متوقف شود بلکه صرفا شتاب کار گرفته خواهد شد و وزیر آموزش و پرورش اکنون در حال بررسی موضوع است تا نتیجه نهایی برای اجرا ابلاغ شود.
برای اطمینان از ارتقا کیفیت در تغییرات در آموزش و پرورش طرحی تحت عنوان ˈاجرای آزمایشیˈ داریم به این معنا که مواد آموزشی اعم از کتاب درسی و راهنمای معلم را تهیه کرده و به مدت دوسال دربرخی مدارس اجرا می کنیم تا وقتی کتاب به طور سراسری دراختیار دانش آموزان قرار می گیرد بدون هرگونه اشتباه و غلط باشد.
در اجرای ساختار ۳-۳-۶ مبحث اجرای آزمایشی در نظر گرفته نشد بنابراین کتاب ها با شتاب تدوین شد که با انتقادهای بسیاری در رابطه با غلط های موجود در کتاب ها مواجه شدیم ، افزایش تغییرعناوین نیز بر این مساله دامن زد. بنابراین کارشناسان هم فرصت لازم برای بررسی دقیق این تغییرات پیدا نکردند و همین حجم زیاد عناوین نیز موجب شد تا آموزش های لازم به معلمان داده نشود.
این عوامل موجب شد که نسبت به کیفیت تغییرات کتاب ها اطمینان خاطر نداشته باشیم بر این اساس در برنامه های آموزش و پرورش برای اینکه جلوی شتاب کار در بحث تحول نظام آموزشی گرفته شود ابتدا بنا داریم یک راه کوتاه مدت را در اجرای آزمایشی در پیش بگیریم.در گام بعد سعی داریم وقتی کتاب تولید شد، پیش نویس کتاب را در جمع معلمان با تجربه اعتبار بخشی کنیم که یک اطمینان نسبی در رابطه با اعتبار کتاب به دست آید.
در مرحله بعد کتاب های چاپ شده و در دسترس دانش آموزان را تا پایان آذرماه هر سال مورد بازنگری قرار داده و بار دیگر در جمع معلمان با تجربه اعتبار بخشی می کنیم، صفحه به صفحه کتاب خوانده می شود تا معلمان اظهار نظرهای خود را در خصوص دشواری، مناسب بودن، عدم تناسب و یا حجم کتاب ها ارایه دهند.
در ادامه در چاپ کتاب هایی که در سال دوم اتفاق می افتد اصلاحات ضروری را انجام می دهیم و اصلاحات اساسی هم در چاپ سوم کتاب اتفاق می افتد و در اینجاست که می توان گفت شتاب کار در تحول نظام آموزشی برای کیفیت بخشی هر چه بیشتر گرفته خواهد شد.
همچنین در بخش تعداد عناوین نیز به وزیر آموزش و پرورش مطلبی ارایه داده شده مبنی بر اینکه کاهش تعداد عناوین در پایه چهارم و تغییر برخی عناوین در پایه هشتم ضروری است و اقداماتی از این دست باعث می شود برای آموزش معلمان فرصت بیشتری داشته باشیم.
امید است با این گونه اقدامات و برنامه ها سال آینده شاهد کیفیت بهتر کار خود در دوره ابتدایی و اول متوسطه باشیم.
- برنامه آموزش و پرورش برای کاهش تنوع مدارس چیست؟
شورای عالی آموزش و پرورش در ارتباط با بررسی تنوع مدارس و میزان بازدهی مدارس پژوهشی را سفارش داده که آن پژوهش اکنون مراحل پایانی خود را طی می کند.
در این تحقیق پژوهشگران موظفند انواع مدارس فعال در آموزش و پرورش را شناسایی کنند و مدارسی که وجودشان برای نظام تعلیم و تربیت ایجاد مشکل کرده و آموزش و پرورش را از دستیابی به اهداف کلان دور می سازد، محدود شود.
در این پژوهش همچنین قرار است برای مدارسی که توسعه کمی آنها در چند سال اخیر باعث از دست دادن کیفیت آنها شده تدبیری اندیشیده شود از جمله مدارس تیزهوشان که توسعه کمی قابل توجهی پیدا کردند در حالی که تعداد افراد تیزهوش ما افزایش پیدا نکرده است.
تیزهوش به گروه خاصی از دانش آموزان اطلاق می شود وقتی که دامنه را باز می کنیم به این معنا است که عده ای وارد این مدارس می شوند که از توانایی کمتری برخوردارند بنابراین کیفیت آموزش در مدرسه کاهش می یابد.
تنوع مدارس در برخی مناطق جزء سیاست ها و اهداف آموزش و پرورش است وقتی در سند تحول صحبت از عدالت آموزشی است منظور توجه ویژه به مناطق محروم بوده براین اساس اگر مدارسی را برای اجرای عدالت آموزشی مثل مدارس نمونه دولتی در مناطق محروم تاسیس کردیم به معنای آن است که اهداف ما مطابق با سیاست های آموزش و پرورش است ولی در عین حال شاید توسعه دادن این مدارس به داخل شهرها باعث شود که مدارس دولتی را از دانش آموزان مستعد خالی کنیم و زمینه الگو داشتن برای بچه ها، رقابت کردن و ارتقا کیفیت را از مدارس دولتی کاهش دهیم.
از آنجا که دانش آموزان رتبه های بالای مدارس عادی می توانند به مدارس نمونه دولتی راه یابند، خروج این افراد، آن مدارس را دچار افت کیفیت خواهد کرد آن هم به قیمت اینکه مدارس جدید نمونه دولتی با تجمیع دانش آموزان مستعد قوت بیشتری بگیرد.
تمامی این مسایل در مطالعات و کار پژوهشی بررسی می شود و ممکن است محدودیت فعالیت برای برخی مدارس و توسعه فعالیت در مناطق دیگر در نظر گرفته شود. نتایج این تحقیق تا پایان امسال آماده می شود تا بر اساس آن تصمیم گیری لازم در سطح آموزش و پرورش صورت گیرد.
- سرانه ای شدن مدارس و تاثیر آن را در ارتقا بهره وری چگونه ارزیابی می کنید؟
طرح سرانه ای شدن مدارس یک نوع بسترسازی برای ارتقا بهره وری در سطح مدرسه است در زمان حاضر از آنجا که منابع مالی توسط دولت و به شکل مرکزی تامین می شود ، مکانیزمی در اختیار مدیر برای اینکه از امکانات خود حداکثر بهره وری را داشته باشد، وجود ندارد، سرانه ای شدن کمک بسیار خوبی است تا براساس آن مدیر مدرسه، مطلوب ترین راه را برای هزینه های خود در نظر بگیرد و نحوه فعالیت های آموزشی، پرورشی و جذب نیروی انسانی را مدیریت کند.
اگر ما بتوانیم در یک دوره زمانی مدارس را به این سمت سوق دهیم زمینه های لازم را برای پاسخگویی مدارس و ارتقا بهره وری در استفاده از منابع فراهم خواهیم کرد همانند آن چیزی که در مدارس غیردولتی می بینیم از آنجا که این مدارس درآمد هزینه هستند باید به میزان درآمدی که دارند هزینه کنند پس مجبورند خوب کار کنند و از منابع در جای خود و به اندازه استفاده کنند در غیراین صورت با کم اقبالی اولیا مواجه شده و به تعطیلی کشیده خواهند شد.
این مکانیزم نشان می دهد اگر در مدارس دولتی هم بتوانیم نظام سرانه ای را اعمال کنیم به مصلحت ملی کشور فکر کرده ایم با توجه به اینکه از جهت منابع بویژه در دولت یازدهم کمک زیادی به آموزش و پرورش شده و برغم کاهش عمومی بودجه، اعتبارات این وزارتخانه افزایش یافته است اما باید در نظر داست که این افزایش ها نیز با محدودیت هایی مواجه است و باید نحوه بهره برداری از این بودجه تعیین شود که یکی از آنها اجرای طرح مدارس سرانه ای است.
- برنامه وزارت آموزش و پرورش برای افزایش تعداد پژوهش سراها چیست؟
یکی از برنامه های وزیر آموزش و پرورش ارتقا کیفیت آموزشی و پژوهشی در سطح این وزارتخانه است و اکنون اساسنامه ای که وزیر امضا کرده و به استان ها ابلاغ شده ملاک عمل ما قرار گرفته است.
جهت گیری های کلان و دستاوردهای علمی پژوهشی و رتبه خوبی که کشور در سال های اخیر به دست آورده ناشی از اقدامات موثر در آموزش و پرورش و آموزش عالی است که از جمله آنها می توان به تقویت فعالیت پژوهش سراها و برگزاری جشنواره های خوارزمی و فارابی اشاره کرد.
بنا داریم که تا پایان چهار سال این دوره وزارت فانی تعداد پژوهش سراها را در سطح مناطق آموزش و پرورش گسترش دهیم. اکنون ۳۰۰ پژوهش سرا در سراسر کشور فعالیت دارد که با توجه به ۷۰۰ منطقه آموزش و پرورش در قالب برنامه توسعه پنجم و ششم باید در هر منطقه یک پژوهش سرا داشته باشیم. در مورد توسعه کیفی پژوهش سراها اقداماتی را شروع کرده ایم که از جمله آنها اساسنامه پژوهش سراها بوده که اکنون در حال بازنگری برای تصویب در شورای عالی آموزش و پرورش است.
با تصویب این اساسنامه تمامی فعالیت های علمی دانش آموزی تجمیع می شود و گام بعدی این است که برای پژوهش های دانش آموزی هم یک دستور العمل و چارچوب مشخصی را تعیین کنیم.
همچنین کار تهیه یک کتابچه راهنما برای آشنایی دانش آموزان علاقه مند به پژوهش با روش های تحقیق و ساماندهی پژوهش ها در قالب چارچوب علمی به پژوهشگاه تعلیم و تربیت محول شده است.
با این گونه اقدامات و توسعه کمی و قانون مند شدن پژوهش سراها شاهد ارتقا کیفیت بیشتر پژوهش سراها در سال های آینده خواهیم بود و تا پایان برنامه پنجم توسعه تعداد پژوهش سراها را به بیش از ۴۰۰ پژوهش سرا افزایش می دهیم.
امسال ردیفی در بودجه آموزش و پرورش برای انجام پروژه های کیفیت بخشی دیده شده که یکی از این پروژه ها پژوهش سراها هستند و از مجموع این اعتبارات که حدود ۲۵۰ میلیارد تومان است، پس از بررسی میزان بودجه تخصیصی به پژوهش سراها در سال آینده مشخص خواهد شد.
مریم جلوداران – ایرنا
