آثار زیانبار دروغ
شهروندان:
در تعلیمات اسلام در مورد مبارزه با کذب و دروغ فوق‌العاده تاکید شده تا آنجا که دروغگویان را همردیف کافران و دروغ را کلید تمام گناهان می‌شمرد و تصریح می‌کند که انسان تا دروغ را به هر شکل و به هر صورت ترک نگوید طعم ایمان را نخواهد چشید.
در اینجا به چند آیه پیرامون مذموم بودن دروغ اشاره می‌کنیم اما به دلیل طولانی شدن بحث از آوردن تفسیر آیات خودداری می‌کنیم. برای مطالعه بیشتر رجوع کنید به کتاب اخلاق در قرآن/ج۳٫
۱- انّما یفترى الکذب الّذین لایؤ منون بآیات اللّه. (نحل – ۱۰۵) ۲- انّ اللّه لایهدى من هو کاذب کفّار. (زمر – ۳) ۳- انّ اللّه لایهدى من هو مسرف کذّاب. (غافر – ۲۸) ۴- قل انّ الّذین یفترون على اللّه الکذب لایفلحون. (یونس – ۶۹) ترجمه۱- تنها کسانى دروغ مى بندند که به آیات خدا ایمان ندارند (آرى ) دروغگویان واقعى آنها هستند! ۲-…خداوند آن کس را که دروغگو و کفران کننده است هرگز هدایت نمى کند. ۳-…خداوند کسى را که اسرافکار و بسیار دروغگوست هدایت نمى کند.۴- بگو (آنها که به خدا دروغ مى بندند (هرگز) رستگار نمى شوند).
در روایات اسلامى تعبیرهاى تکان دهنده اى درباره زشتى دروغ است که گلچینى از آن را ذیلا مطالعه مى کنید: ۱- از بعضى از روایات استفاده مى شود که دروغ کلید گناهان است. در حدیثى از امام باقر علیه‌السّلام مى خوانیم: انّ اللّه عزّوجلّ جعل للشّر اءقفالا و جعل مفاتیح تلک الاقفال الشَّراب، و الکذب شَّر من الشّراب؛ خداوند متعال براى شرّ قفل هایى قرار داده است، و کلید آن قفل‌‌ها شراب است چرا که مانع اصلى زشتى‌‌ها عقل است و شراب عقل را از کار مى اندازد و دروغ از شراب هم بدتر است. ۲- در تعبیر دیگرى از امام حسن عسکرى علیه‌السّلام مى خوانیم: جعلت الخبائث کلّها فى بیت و جُعل مفتاحه اءلکذب؛ تمامى پلیدى‌‌ها در اتاقى قرار داده شده و کلید آن اتاق، دروغ است. دلیل آن این است که انسان هاى گنهکار هنگامى که خود را در معرض رسوایى مى بینند با دروغ گناهان خود را مى پوشانند، و به تعبیر دیگر دروغ به آنها اجازه مى دهد که انواع گناهان را مرتکب شوند، بى آنکه از رسوایى بترسند، در حالى که انسان راستگو ناچار است گناهان دیگر را ترک کند چرا که راستگویى به او اجازه انکار گناه را نمى دهد و ترس از رسوایى‌‌ها او را به ترک گناه دعوت مى کند.حدیث معروف مردى که نزد پیامبر صلىّ اللّه علیه وآله و سلّم آمد و آلوده انواع گناهان بود و پیامبر صلىّ اللّه علیه وآله و سلّم فقط از او پیمان گرفت که دروغ نگوید و همین سبب شد که تمام گناهان را ترک کند شاهد گویاى این مدّعا است. ۳- از احادیث دیگرى استفاده مى شود که دروغ با ایمان سازگار نیست، در حدیثى چنین مى خوانیم: سئل رسول اللّه صلىّ اللّه علیه وآله و سلّم یکون المؤ من جبانا؟ قال: نعم؛ قیل و یکون بخیلا؟ قال: نعم. قیل یکون کذّابا قال: لا؛ از پیامبر اکرم صلىّ اللّه علیه وآله و سلّم پرسیدند آیا انسان مؤمن ممکن است احیانا ترسو باشد؟ فرمود: آرى. باز پرسیدند آیا ممکن است بخیل باشد؟ فرمود: آرى. پرسیدند آیا ممکن است دروغگو باشد؟ فرمود: نه. همین مضمون به صورت دیگرى از امیرمؤ منان على علیه‌السّلام نقل شده است آنجا که فرمود: لایجد العبد طعم الایمان حتّى یترک الکذب هزله وجدّه؛ انسان هیچ گاه طعم ایمان را نمى چشد تا دروغ را ترک بگوید خواه شوخى باشد یا جدى. چرا دروغ با ایمان سازگار نیست ؟ زیرا دروغ یا به‌خاطر آن است که انسان به منفعتى برسد یا از مشکلى رهایى یابد چنان که ایمان انسان قوى باشد مى داند که خیر و شر به‌دست خدا است او است که مى تواند گره کور مشکلات را بگشاید و او است که مى تواند در برابر ناملایمات از انسان دفاع کند، و اگر انسان به این امر که شاخه اى از شاخه هاى توحید افعالى است اعتقاد داشته باشد چنین نیازى دارد که به دروغ متوسل گردد. ۴- در حدیث دیگرى از امیرمؤ منان على علیه‌السّلام مى خوانیم که فرمود: و شرّ القول اءلکذب؛ بدترین سخن، دروغ است. زیرا آثار مرگبار آن از هر سخن بدى بدتر است. ۵- باز در حدیث دیگرى از على علیه‌السّلام دروغ به‌عنوان بدترین گناهان معرفى شده مى فرماید: اءعظم الخطایا عنداللّه اءللسان الکذوب و شرّ النّدامة ندامة یوم القیامة؛ بدترین گناهان نزد خدا گناه زبان دروغگو است، و بدترین پشیمانى روز قیامت است. ۶- در حدیث دیگرى، دروغ سرچشمه فجور، سبب ورود در دوزخ شمرده شده است، پیامبر گرامى اسلام صلىّ اللّه علیه وآله و سلّم مى فرماید: ایّاکم و الکذب فانّ الکذب یهدى الى الفجور و انّ الفجور یهدى الى النّار؛ از دوزخ بپرهیز چرا که دروغ به فجور دعوت مى کند، و فجور به آتش دوزخ. ۷- دروغ با عقل سازگار نیست، همان گونه که در حدیثى از امام کاظم علیه‌السّلام مى خوانیم: انّ العاقل لایکذب و ان کان فیه هواه؛ انسان عاقل دروغ نمى گوید هر چند به آن تمایل داشته باشد. ۸- دروغ فرشتگان رحمت را از انسان دور مى کند، در حدیثى از پیامبر اکرم مى خوانیم: اذا کذب العبد کذبة تباعد الملک منه مسیرة میل من نتن ماجاءبه؛ هنگامى که یکى از بندگان دروغى بگوید فرشته به‌خاطر بوى تعفّن که از آن دروغ برمى‌خیزد به اندازه یک میل از او دور مى شود میل از یک کیلومتر بیشتر و از دو کیلومتر کمتر است.
گذشت و بخشش
در صحنه زندگی اجتماعی بشر، کمتر کسی را می‌توان یافت که از عیب پاک بوده و از لغزش مصون باشد. اگر هم چنین افرادی پیدا شوند، بسیار نادرند؛ زیرا انسان همواره گرفتار کشمکش غرایز حیوانی و تمایلات عالی انسانی خویش است و هر کاری هم که از او سر می‌زند، فرایند نزاع این دو نیروست. پس به‌طور طبیعی، نمی‌توان انتظار داشت همه کارهای یک فرد درست و پسندیده باشد.
هر کس به مقتضای حال خود کم و بیش لغزش‌هایی دارد. زیان ناشی از این لغزشها، همیشه منحصر به خود انسان نمی‌شود، بلکه در مواردی گریبان دیگران را نیز می‌گیرد و موجودیّت و منافع آنان را به خطر می‌اندازد. به نظر شما با این گونه لغزشها که گهگاه از این و آن سر می‌زند چه باید کرد؟ اگر قرار باشد همه خطاکاران با هر وضعیّتی که دارند مجازات شوند و هر کس بخواهد آزار و اذیّت دیگری را تلافی کند و دیر یا زود از او انتقام بگیرد، چه پیش خواهد آمد و صحنه زندگی بشر را چه جهنّم سوزانی از خشم، کینه و نفرت فرا خواهد گرفت؟
اینجاست که سخن از مکارم اخلاقی و فضایل عالی انسانی به میان می‌آید و ارزش والای آنها مشخص می‌شود. عفو و گذشت یکی از این مکارم والا و بلکه به قول امام علی ـ علیه‌السلام ـ تاجی زینت‌بخش بر سر همه آنهاست: «العفوُ تاجُ المکارِمِِ»گذشت زینت بزرگواریهاست. این خوی پسندیده، پرتوی از مسرّت واقعی و موجی از عواطف و احساسات انساندوستانه را در دلها ایجاد می‌کند.
کینه‌‌ها و دشمنی‌‌ها را از آن می‌زداید و موجب می‌شود که خصم دست از خصومت برداشته و طرح دوستی و محبّت بریزد. بررسی منابع نشان می‌دهد که «گذشت» یکی از اصول اساسی در برخورد با لغزش افراد است. قرآن کریم، حتی در همان آیاتی که کیفر و مجازات را برای مجرمان و گناهکاران تشریع می‌کند و مؤمنان را از خطر و زیان آنان برحذر می‌دارد، گذشت و چشم پوشی از خطایشان را نیز به‌عنوان یک ارزش برتر مطرح می‌سازد.
