تاریخ انتشار : یکشنبه ۲۷ بهمن ۱۳۹۲ زمان انتشار : ۱۳:۲۵

شهروندان:
سرانه مصرف نمک، قند و شکر در کشور ما 10 تا 15درصد بیش از میزان توصیه شده سازمان جهانی بهداشت است. این یک آمار غیرواقعی یا اغراق آمیز نیست چرا که از سوی وزارت بهداشت ،درمان وآموزش پزشکی نیز تأیید شده است. همین طور یکی از مصوبات جلسه اخیر شورای عالی سلامت، اندیشیدن تمهیداتی برای کاهش مصرف نمک، قند و شکر، نوشابه های گازدار و انواع روغن در جامعه است که این مصوبات در ستاد سیاست‌گذاری وزارت بهداشت در حال پیگیری است.

هنوزهم نمک،قند،شکر،روغن ونوشابه های گازدار جزو مواد غذایی است که به طرز باور نکردنی با سبد خرید خانوارهای ایرانی عجین شده است .مصرفی که شاید چندین برابر بیشتراز حد مجاز و استاندارد آن در سطح جهانی باشد. به معنای دیگراین آمار ها و البته پیگیری های جدی برای کاهش این میزان مصرف در واقع به معنای زنگ خطر جدی است که اگر امروز آژیر خطر آن به گوش مردم نرسد در آینده ای نزدیک جان و سلامت همه را نشانه خواهد گرفت.

در این گزارش  نگاهی داریم به نتایج مخرب مصرف بالای هر کدام از این مواد غذایی و راهکارهای کاهش آن،همراه ما باشید.

آمارهای حیرت آور

مصرف سرانه شکر درایران چیزی نزدیک به چهارکیلوگرم بالاتراز سرانه مصرف جهانی است و ایران دومین وارد کننده شکر در جهان است. همین طور سرانه مصرف روغن در کشور ما بیش از ۱۹کیلوگرم است که تقریبا ۵ کیلوگرم بیشتراز سرانه مصرف جهانی است. در حالی که سرانه مصرف نوشابه گازدار در دنیا ۱۰ لیتر است، هر ایرانی به‌طور متوسط سالانه ۴۲ لیتر نوشابه مصرف می کند. همچنین طبق توصیه سازمان بهداشت جهانی حداکثر مقدار مصرف روزانه نمک پنج گرم است در حالی که میزان مصرف نمک در کشور ما دو تا سه برابر این مقدار برآورد شده است.

بنابراین حتی با نگاهی گذرا به آمارهای موجود خواهیم دید که مصرف سرانه ما در زمینه برخی مواد مصرفی بعضا زیان آور بسیار بالاتر از میزان توصیه شده و استاندارد آن است.این موضوع در حالی است که مثلا مصرف شیر، پروتئین ومیوه وسبزی در رده پایین‌تری قرار دارد.

حتی به گفته دکتر علی اکبر سیاری معاون وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ، ۲۳ درصد مردم کشور کمبود مصرف انرژی و ۷۰ درصد کمبود مصرف آهن و پروتئین دارند.

اما آمارهای جهانی حکایت از این دارد که ۴۰ درصد مردم دنیا ازکمبود مصرف ریز مغذی ها و ۲ میلیارد نفر از کمبود آهن رنج می برند؛ همچنین ‌۷۰ درصد خانوارهای ایرانی کمبود آهن دارند که به این منظور مکمل‌یاری و همچنین برنامه غنی‌سازی آرد را اجرایی کرده‌ایم.

اما در دنیا ۱٫۶ میلیارد نفر با کمبود روی مواجه هستند و این موضوع در کشور ما هم وجود دارد. البته اکنون سیاستی برای آن نداریم اما به دنبال غنی‌سازی و مکمل‌یاری در این زمینه نیز هستیم.

سرانه مصرف روزانه شیر باید ۸۰۰ تا ۱۲۰۰ گرم باشد که متاسفانه روند مصرف فعلی بسیار کم است ؛‌ ۸۰ درصد مردم در سن مدرسه کمبود کلسیم دارند.

تمامی اینها در کنارهم شاید ما را به یک موضوع واحد رهنمود کنند و آن اینکه به راستی ما نیازمند یک بازنگری جدی در عادت های مصرفی مان هستیم .عادت هایی که سالیانه نه تنها هزینه های مازادی را به اقتصاد خانواده تحمیل می کند که در درازمدت هزینه های درمانی بالایی را نیز به نظام سلامت جامعه تحمیل خواهد کرد.درواقع پیشگیری از مصرف بالای موادی همچون نمک ،قند ، شکر ، روغن و نوشیدنی های گازداراهمیت مبرمی دارد که در این سالها باید بیشتر از همیشه به آن توجه شود.

نمک بر زخم فشار خون

شاید به جرات بتوان گفت پزشک یا متخصصی نباشد که بر کاهش مصرف نمک تاکید جدی نداشته باشد. نمک سم سفید خطرناکی است که به راستی برزخم بسیاری از بیماری ها پاشیده می شود.سم سفید مهلکی که جرقه بیماری خطرناک و پر دردسر فشار خون است. اما متاسفانه این سم مهلک همچنان با قدرت سر سفره ایرانی ها حضور پررنگی دارد. مصرف بیش از اندازه نمک عواقب خطرناکی دارد، عواقبی که پنهان و آشکار به تدریج آثار خود را برجسم فرد نمایان خواهد کرد.

الهام احرام پوش کارشناس تغذیه دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی در خصوص مصرف نمک در میان ایرانیان به نکات جالب و قابل توجهی اشاره می کند و  می‌گوید :«‌از میان فاکتورهای تغذیه ای شواهد قوی مبنی بر نقش نمک در بالا رفتن فشارخون وجود دارد که این مسئله در مطالعات گسترده ای که در دنیا روی جوامع انسانی، حیوانات آزمایشگاهی و مطالعات ژنتیک انجام شده و نیز مطالعات بالینی مشخص شده است. متاآنالیز مطالعات بزرگ نشان داده که کاهش حدود ۶ گرم نمک دریافتی روزانه باعث کاهش ۲۴ درصدی سکته مغزی و کاهش ۱۸درصدی بیماری عروق کرونر می شود و سالیانه حدود ۵/۲ میلیون مرگ و میر را کاهش می دهد. مصرف غذاهای پرنمک ، تنقلات وآجیل های شور ، فست فودها مثل سوسیس وکالباس ، پیتزا، غذاهای کنسروی وآماده که حاوی نمک و سدیم زیادی هستند ، انواع شور وترشی ها و رفتارهای نامناسب غذایی مثلا استفاده از نمک‌دان هنگام صرف غذا از دلایل مصرف زیاد نمک در کشور است.”

او در ادامه تصریح می کند :”بر اساس گزارش پیشگیری اولیه از افزایش فشارخون سازمان بهداشت جهانی در سال ۱۹۸۳ و نیز گزارش بررسی تغذیه و رژیم غذایی در بیماری‌های مزمن همین سازمان در سال ۲۰۰۳، نمک دریافتی روزانه باید کمتر از ۵ گرم باشد. بر اساس نظر متخصصین، برآورد میزان نمک دریافتی بر اساس مطالعات بررسی مصرف در بزرگسالان ایرانی ۱۲-۱۰ گرم در روز است.اما در کشور ما قسمت اعظم نمک دریافتی مردم از نوع نمک پنهان در غذا است که از این دسته می‌توان به نمک موجود در مواد غذایی آماده اشاره کرد. بنابراین واضح است که می‌توان با تمرکز بر کاهش نمک در صنایع غذایی، مقدار نمک دریافتی مردم را نیز به میزان زیادی کاهش داد. در این راستا وزارت بهداشت اقدام به بازنگری استانداردهای مواد غذایی در جهت کاهش نمک موجود در غذاها کرده است. از طرف دیگر با توجه به این که در حال حاضر گرایش مردم به استفاده از فست فودها و غذاهای آماده خیلی زیاد شده است واین غذاها حاوی نمک زیادی هستند ، برنامه‌ریزی در جهت آموزش همگانی برای محدود کردن مصرف آنها ضروری به نظر می‌رسد.

این کارشناس تغذیه درباره سایراقدامات اجرایی در این زمینه می گوید :” یکی دیگر از اقداماتی که در چند سال اخیر توسط دفتر بهبود تغذیه جامعه معاونت بهداشت برای کاهش مصرف نمک و در جهت افزایش آگاهی عمومی انجام گرفته، برگزاری هفته‌ی بسیج آموزش همگانی تغذیه است که در ۴ سال گذشته اجرا شده است و در سال جاری نیز هفته ملی بسیج آموزش همگانی تغذیه با تأکید بر کاهش مصرف نمک و روغن با همکاری شورای سیاست‌گذاری سلامت صدا وسیما ،دفتر امور سلامت وتندرستی وزارت آموزش وپرورش و اداره کل سلامت شهرداری و واحد تغذیه درمعاونت‌های بهداشتی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور اجرا شد. به این ترتیب که به مدت یک هفته در تمام استان‌ها و با همکاری سایر سازمان‌های بین بخشی اطلاع رسانی وسیعی به تمام اقشار جامعه در زمینه‌ی کاهش مصرف نمک و خطرات ناشی از افزایش مصرف آن صورت می‌گیرد که البته این روند در تمام طول سال نیز ادامه خواهد داشت. با انجام این برنامه‌ها دیده شده است که سطح آگاهی مردم در این زمینه به میزان زیادی افزایش یافته است.”

راه اندازی سایت آموزش همگانی تغذیه به آدرسhttp://nut.behdasht.gov.ir ، برگزاری دوره‌های آموزش الکترونیک تغذیه با همکاری شبکه آموزش سیما ، تهیه بازی های رایانه ای برای کودکان ونوجوانان در مورد مضرات مصرف نمک زیاد وتدوین برنامه بلند مدت کاهش مصرف نمک، از دیگر اقدامات انجام شده توسط دفتر بهبود تغذیه جامعه برای فرهنگسازی تغذیه صحیح وکاهش مصرف قند ، نمک وچربی و روغن هاست.

کاهش نمک ازخانه‌ها

نمک اضافه شده به غذاها در حین پخت وپز نیز رتبه‌ی دوم را به خود اختصاص داده است که باید در انجام مداخلات کاهش نمک دریافتی به آن توجه کرد،چون کاهش متوسط در میزان نمک دریافتی مردم، می‌تواند تأثیر زیادی بر سلامت عمومی بر جای بگذارد.

کارشناس تغذیه دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی درباره اقداماتی که خانواده‌ها می‌توانند در جهت کاهش مصرف نمک دریافتی انجام دهند می گوید :”هنگام طبخ غذا ، مقدار نمک کمتری اضافه کنید، سرسفره از نمکدان استفاده نکنید،غذاهای کنسرو شده و بسیاری از مواد غذایی بسته بندی شده و آماده دارای مقادیر زیادی نمک هستند، به همین دلیل بهتر است مصرف این گونه مواد غذایی را محدود کنید.برای بهبود طعم غذا و کاهش مصرف نمک در تهیه غذاها به جای نمک از سبزی های تازه، سیر، لیموترش، آب نارنج، آویشن، شوید و … استفاده کنید.مصرف ، انواع شور، ترشی‌ها، ماهی دودی، سوسیس و کالباس که حاوی نمک وسدیم زیادی هستند را کاهش دهید.به جای تنقلات شور وپرنمک مثل چیپس و فرآوردهای غلات حجیم شده (مثل پفک ، چاکلز ، لینا وچی توز و…) از تنقلات سالم‌تر مثل انواع میوه‌ها ، خشکبار ، مغزها ( از نوع بدون نمک ویا کم نمک ) استفاده کنید.

جوش شیرین که برای ورآمدن و پف کردن انواع نان و کیک به کار می رود دارای مقدار زیادی سدیم است. بنابراین در افرادی که به علت بیماری، محدودیت مصرف نمک دارند مصرف جوش شیرین هم باید بسیار محدود شده یا قطع شود.مصرف نمک را کاهش دهید؛ ولی برای استفاده همان مقدار کم به تاریخ مصرف نمک و پروانه ساخت از وزارت بهداشت و قید عبارت “تصفیه شده و یددار” بر روی بسته بندی نمک دقت نمایید.

وجود ناخالصی ها در نمک تصفیه نشده (مانند نمک دریا) خصوصا در افرادی که سابقه بیماریهای گوارشی، کلیوی و کبدی دارند و حتی مصرف مداوم آن در افراد سالم، منجر به بروز ناراحتی های گوارشی، کلیوی، کبدی می شود و باید از مصرف چنین نمک‌هایی خودداری شود.

از مصرف نمک‌های فله‌ای مثل نمک‌هایی که به‌عنوان نمک طبیعی ویا نمک دریا به فروش می‌رسد خودداری کنید. این نمک‌ها ید کافی برای تأمین نیاز بدن را ندارند وعلاوه بر آن به دلیل انواع ناخالصی‌ها به‌خصوص فلزات سنگین و سمی، دراثر تجمع در بدن خطر سرطان زایی را افزایش می دهند.”

اسید های چرب ،مهلک تر از بیماری

گذشته از نمک، مصرف روغن به شکل های مختلف و همچنین غذاهای چرب هم تهدید دیگری است که این روزها خواسته یا ناخواسته در سبد خرید و مصرف خانوارها جا گرفته است. تهدیدی که افزایش آن می تواند تاثیرات غیر قابل جبرانی بر جا گذارد.

فرزانه صادقی قطب آبادی ،کارشناس دفتر بهبود تغذیه جامعه- معاونت بهداشت- وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی در خصوص انواع چربی ها وتاثیرات آن بر سلامت  می‌گوید:”بدن انسان برای انجام فعالیت‌های روزانه به مواد مغذی نیاز دارد که برخی از آنها ریزمغذی مانند انواع ویتامین ها و املاح و برخی دیگر درشت مغذی مانند کربوهیدراتها، پروتئین ها و چربی ها هستند.ازبین درشت مغذی ها چربی ها و روغن های خوراکی در تغذیه انسان تقش ویژه ای دارند اما باید توجه داشت مصرف بی رویه انواع چربی و روغن، باعث بسیاری از بیماری ها می شود.”

وی می گوید: “سازمان جهانی بهداشت کشورها را برای طراحی مداخلات گسترده مبتنی بر جامعه، در زمینه کاهش چربی غذا، افزایش فعالیت بدنی، کاهش استعمال دخانیات و ….متعهد کرده است.همان طور که به دنبال صنعتی شدن و زندگی ماشینی در بسیاری از جوامع ، بتدریج اضافه وزن و چاقی از مشکلات اصلی بهداشتی–‌درمانی کشورها قلمداد می شود. این افراد در معرض خطر ابتلا به بیماریهای متابولیک از جمله پرفشاری خون، دیابت نوع ۲، بیماریهای قلب وعروق، سکته مغزی، بیماری کیسه صفرا و برخی انواع سرطانها هستند. ”

البته او در ادامه از کاهش روند فعلی نیز یاد می کند و می افزاید :”با تدوین سیاست ها وفرهنگ سازی جامعه ایرانی سهمیه روغن یارانه ای برحسب مصرف خانوار از ۹۷درصد روغن جامد و ۳درصد مایع در سال ۱۳۷۴ به ترتیب به ۶۰درصد و ۴۰درصد در سال۱۳۸۶ رسیده است. لازم به ذکر است چربی ها از واحدهای کوچکتری به نام اسیدهای چرب ساخته شده اند که برخی از آنها به نام اسیدهای چرب غیر اشباع برای بدن ضروری و برخی دیگر مانند اسیدهای چرب اشباع و ترانس برای بدن مضرند. میزان اسیدهای چرب ترانس در روغن های خوراکی از ۵۰-۴۲درصد در سال ۱۳۷۷ به ۱۰درصد در سال ۱۳۸۶ طی استاندارد ملی ۹۱۳۱ کاهش یافت. با کاهش اسیدهای چرب ترانس در روغن های نباتی جامد ، روغن نباتی نیمه جامد با کیفیت مناسب تری (ترکیب ۵ درصد اسید چرب ترانس و۳۰ درصد اسید چرب اشباع مطا بق با اصلاحیه استاندارد ملی ۹۱۳۱ تولید شده است که منجر به تولید روغن مایع و نیمه جامد به ترتیب۵۲ درصد و ۴۸درصد در سال۱۳۹۱ شده است.”

این کارشناس تغذیه همچنین تصریح می کند :” مقدار مورد نیاز روزانه بدن به روغنها و چربی ها وابسته به میزان فعالیت روزانه و خصوصیاتی نظیر سن ، وزن و قد است.”

طبق توصیه سازمان جهانی بهداشت، روغن و چربی باید ۱۵- ۳۰ درصد از نیاز انرژی روزانه هر فرد را تامین کند و برای تامین آن باید از روغن های خوراکی و سایر منابع حاوی چربی استفاده کرد.

آخرین گزارش بررسی مصرف مواد غذایی خانوارهای ایرانی در سال ۱۳۸۱ نشان می دهد روغن ها و چربی‌ها حدود ۸/۱۴ درصد انرژی مورد نیاز جمعیت کشور را تامین کرده و سرانه مصرف معادل ۴۵ گرم در روز دارند میزان مصرف نسبت به دهه های قبل کمتر شده و ترکیب روغن‌های مصرفی (نیمه جامد ، مایع و سرخ کردنی) بهتر شده است که نشان دهنده اثر مثبت برنامه های اجرایی سازمانها و دستگاه های مسئول است.

سرانه مصرف برخی اقلام خوراکی نه چندان مفید مانند نمک،قند،شکر،روغن و نوشیدنی های گازداردر کشور ما بسیار بالا است، تا جایی که در سالهای اخیر نگرانی های زیادی را ایجاد کرده است.

بسیاری از این مواد خوراکی در بلند مدت عامل ایجاد و بروز بیماری های خطرناکی است که شاید حتی تا پایان عمر هم به طور کامل بهبود نیابند. بنابراین اتخاذ راه کارهای موثر برای کاهش مصرف این مواد و از طرف دیگر فرهنگ سازی برای حذف آنها از تولیدات کارخانه ها و سبد خانوار، بیشتر از هر زمان دیگری مهم و حیاتی به نظر می رسد.

تغذیه غلط،دستاورد زندگی مدرن

دکتر رسول دیناروند معاون وزیر بهداشت ،درمان و آموزش پزشکی و رئیس سازمان غذا و داروی کشور در این خصوص می‌گوید: ” البته نمی توان با چنین قطعیتی گفت که وضعیت تغذیه‌ای ما خیلی متفاوت با سایر کشورهای اطراف است.متاسفانه در این بین دلایل زیادی وجود دارد از جمله رواج روزافزون شیوه زندگی مدرن که باعث شده مردم بیشتر از همیشه به غذاهای آماده روی بیاورند.غذاهایی که به لحاظ ارزش تغذیه خیلی در رتبه بالایی قرار ندارند. از طرف دیگر ماشینی شدن زندگی موجب شده تا از تحرکات روزمره نیز به شدت کاسته شود. از طرف دیگر برخی مظاهرتوسعه یافتگی نیز با مشکلات عدیده ای همچون مشکلات زیست محیطی همراه است، مانند آلودگی هوا وبسیاری از معضلات زندگی مدرن که از تمامی این معضلات می توان چنین نتیجه گیری کرد که این شیوه زندگی ما است که باعث تغییر در عادت های غذایی شده است .”

او در ادامه با اشاره به افزایش مصرف غذاهای آماده در جامعه کنونی می افزاید: “غذاهای آماده سرشار از افزودنی‌های مضر شیمیایی از جمله نمک بیش ازحد،چربی های غیرمفید و افزودنی های نگهدارنده در سطح بالا است. اما به دلیل تغییر در سبک زندگی این غذاها آماربالایی از مصرف را به خود اختصاص داده اند.”

وی به برنامه های وزارتخانه متبوع خود اشاره می کند و می گوید: ” در این بین وزارت بهداشت ،درمان و آموزش پزشکی کشور برنامه های متعددی در خصوص اصلاح روش زندگی و مواد مصرفی در دست بررسی و اجرا دارد. برنامه‌هایی برای کنترل و نظارت روی فرآورده های تولیدی در کارخانه ها و رستوران ها و تلاش زیادی به خصوص در خود سازمان غذا و دارو صورت می گیرد برای نظارت بر این مواد غذایی و مخصوصا کاهش هرچه بیشترچربی های اشباع و شکر،هم در مواد غذایی و هم در عادت های مصرفی.”

وی ادامه می دهد: “تلاش ما این است که سیاست‌هایی که دراین زمینه اتخاذ می کنیم سلامت محور باشد.مثلا نظارت بر فعالیت مراکز تولیدی و عرضه مواد غذایی سالم با راهکارهایی مثل نظارت بر مقررات فنی و یا تغییر در پروانه ساخت و … باید توجه داشته باشیم که هدف نهایی ما از طریق روش های مستقیم یا غیر مستقیم پایین آوردن سطح مصرف نمک ،شکر ،روغن و چربی های اشباع و اسید‌های چرب ترانس در شیوه عادت های مصرفی است.”

سن بیماری هر روز پایین تر از دیروز

مصرف بالای این مواد مضر از یک سو و پایین آمدن سن بیماری از سوی دیگرمسئولان ومردم را به چاره اندیشی واداشته است. به راستی نگاهی به آمار شیوع بیماری های ناشی از مصرف این مواد، در کشورمان گویای واقعیت خطرناکی در این خصوص است.

دکتر پریسا ترابی کارشناس اداره بهبود تغذیه وزارت بهداشت  این آمارها را این طور اعلام می کند:”بیماریهای غیرواگیر مسئول ۵۲درصد همه مرگ و میرها و ۴۷درصد این بیماریها در سال ۲۰۰۵ میلادی بودند که احتمال می رود به ۶۰درصد در سال ۲۰۲۰ هم برسد. در گزارش منتشر شده سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۰۵ در جمعیت منطقه خاور میانه شرقی، در جمعیت ۲۰ سال به بالاشیوع دیابت ۱۱درصد، فشار خون بالا ۲۶درصد، اضافه وزن و چاقی ۶۵درصد و فعالیت بدنی ناکافی ۷۷درصد اعلام شده است. در کشور ما شیوع این بیماریها در گروه سنی ۱۵ تا ۶۴ سال به ترتیب دیابت ۱۰درصد، فشار خون بالا ۱۶درصد، اضافه وزن و چاقی ۴۴درصد و فعالیت بدنی ناکافی ۶۱درصد می باشد.”

وی می افزاید: “در گروه سنی ۱۵ سال به بالا در ۱۶ کشور منطقه بالاترین سطح اضافه وزن در کشور کویت، مصر، امارات متحده عربی، عربستان سعودی، اردن و بحرین از ۷۴درصد تا ۸۶درصد در زنان و از ۶۹درصد تا ۷۷درصد در مردان گزارش شده است. شیوع عوامل خطر بیماریهای قلبی عروقی دربیشترکشورهای منطقه بالاست و۵۸درصد جمعیت ۱۵تا ۶۵ سال مبتلا به اضافه وزن و چاقی می باشند.اضافه وزن و چاقی، مهم‌ترین عامل خطر بالقوه برای بیماریهای قلبی عروقی بوده و با مرگ های زود هنگام مرتبط است.”

او در خصوص روند رو به رشد مصرف غذاها و تنقلات شور در دنیا هشدار می دهد و می گوید:” در ایران نیز با توجه به رویکرد جامعه به مصرف غذاهای آماده همچون فست فودها و کنسروی، و بر اساس گزارش‌های واصله از تولیدکنندگان نمک تخمین زده می شود مصرف ایرانیان از نمک درحدود ۲ تا ۳ درصد میزان توصیه شده (۵ گرم در روز ) می باشد.بنابراین به خوبی می توان این طور استناد کرد که تغییر در عادات غذایی ما می تواند گام موثری برای کاهش این بیماری ها باشد.رژیم غذایی سنتی مثل خرما، شیر، میوه و سبزی تازه، نان کامل و ماهی جای خود را به غذاهای جدید و حاوی انرژی بالا، چربی و شکر و فقیر از کربوهیدراتهای پیچیده داده اند. مصرف قند و شکربسیار بالاست. در ایران سرانه مصرف مطلوب پیشنهادی ۴۰گرم در روز در سال ۹۱ بوده که این رقم در سال۱۳۸۸ بر اساس ترازنامه غذایی ۶۸ گرم در روز گزارش شده است.”

کارشناس اداره بهبود تغذیه وزارت بهداشت تصریح می کند: “در دنیا به طور متوسط میزان دریافت انرژی از ۱۰درصد به ۱۵درصد در حال افزایش است. این رویه مصرف در مورد چربی های نباتی و حیوانی با متوسط مصرف ۲۰کیلوگرم سرانه مصرف فرد در سال که بیش از ۳۰درصد از کل انرژی مصرف شده را تشکیل می دهد نیز وجود دارد. در ایران سرانه مصرف مطلوب پیشنهادی روغن های نباتی ۳۵ گرم در روز در سال ۹۱ بوده که این رقم در سال۱۳۸۸ بر اساس ترازنامه غذایی ۶۵ گرم در روز گزارش شده است.کشور های کم درآمد و یا بحران زده، وابسته به یارانه‌های غذایی و کمکهای غذایی می باشند و عمده ترین منبع تامین انرژی آنان غلات است.کالری دریافتی روزانه آنها حدود ۲۰۰۰ تا ۲۳۰۰ کیلو کالری است، غلات ۶۰ تا ۸۰درصد کل انرژی آنان را تامین می کند. ”

اما در خصوص کاهش این شیوه مصرفی راه حل های ساده ای نیز وجود دارد همان طور که خانم دکتر ترابی می‌گوید:”غذاهایی با انرژی بالا چاقی را افزایش می دهند. این غذاها از نظر مردم خوشمزه تر و لذیذتر می باشند.مصرف میوه ها و سبزی ها و دیگر غذاهای پرفیبر که در کشور ما تنها ۱۲درصد جمعیت کشور به میزان کافی میوه و سبزی مصرف می کنند باید افزایش بیشتری یابد.

مصرف نوشیدنی های شیرین شده با شکر باید کاهش یابد.جای گزینی آشامیدنی های سالم مثل آب، دوغ، شیر و آب میوه های تازه با نوشابه های گازدار، آب میوه های آماده و پودر شربت های آماده.همین طورجدی گرفتن صرف صبحانه، تعداد وعده های غذایی و میان وعده غذایی و دفعات مصرف تنقلات نیز می تواند در این بین موثر واقع شود.”

گازدارهای خوشمزه یا مرگ آور؟

هرچند ایرانی ها در تولید برخی مواد خوراکی مثل زعفران حرف اول را درجهان می زنند که اتفاقا دارای منافع اقتصادی زیادی برای کشور است اما در عوض ، بزرگ‌ترین مصرف کننده نوشابه در جهان نیز هستیم که این سؤال را ایجاد می کند که چرا ایرانی ها اینقدر نوشابه می خورند و آیا از مضرات نامطلوب آن بر سلامتی و هزینه مالی آن بر سبد خانوار اطلاع دارند؟

اخیرا بسیاری از مسوولان نظام سلامت کشور و پزشکان و متخصصان مختلف نسبت به مصرف افراط گونه نوشابه در کشور هشدار داده اند. زیرا براساس آمارهای منتشر شده رسمی، هم اکنون مصرف نوشابه های گازدار در ایران بالاترین میزان را در سطح جهان به خود اختصاص داده است .اگرچه دکتر دیناروند این آمارها را غیر واقعی عنوان می کند .

او به نشر آمارهای غلط و بعضا نادرست هم درخصوص وضعیت سلامت و تغذیه نیز اشاره می کند و می افزاید: “گاهی اوقات در این خصوص آمارهای غلطی هم داده می‌شود که نباید مبنای برنامه ریزی ها و استنادات ما قرار بگیرد.مثلا اینکه می گویند مصرف نوشابه ما از خیلی کشورهای دیگر بالاتر است حقیقتا صحت ندارد.در واقع ایران جزو کشورهایی با مصرف بالای نوشابه نیست و حتی سرانه مصرف نوشابه ما از بسیاری کشورهای دیگرچه در منطقه و چه کشورهای توسعه یافته هم پایین تراست.به نظر من در خصوص بحث سلامت و عادت های مصرفی برای رسیدن به یک راهکار جامع و برنامه ریزی های موثر نباید به آمارهای غیرواقعی متوسل شد.”

اما با وجود، این تحقیقات همچنان مصرف بالای نوشابه در میان ایرانیان را نشان می دهد، در حالی که سرانه مصرف نوشابه گازدار در دنیا ۱۰ لیتر است، ایرانی‌ها سالانه ۴۲ لیتر نوشابه مصرف می کنند و این در حالی است که ۹۰درصد خانواده های ایرانی کمبود کلسیم دارند و نوشابه مانع جذب کلسیم به بدن می شود و این به معنای آن است که ایرانی ها بیش از چهار برابر میانگین جهانی نوشابه مصرف می کنند.نوشابه اگرچه برای خیلی از ما نوشیدنی شیرین وخوش گواری است که سفره های غذایمان بدون آن معنا ندارد اما واقعیت این است که پشت این جرعه های شیرین سم مهلکی نهفته است. درهر لیوان نوشابه ۳۵ تا ۵۵ میلی گرم کافئین وجود دارد؛ این ماده تعادل طبیعی بدن را از بین برده و موجب بیخوابی، بیقراری و افزایش تپش قلب در افراد می شود. کودکان و نوجوانانی که بطور مداوم نوشابه مصرف می کنند دچار بیقراری و اختلال در خواب می‌شوند.همین طورنوشابه زنگ خطری برای پوکی استخوان است. مصرف کم لبنیات و وجود اسید در نوشابه باعث جذب نشدن کلسیم در بدن و تشدید پوکی استخوان می شود.

ازشعار سلامتی تا وعده های اجرایی

گذشته از بحث تبلیغات وآموزش و فرهنگ‌سازی،گاهی روش های اجرایی نیز در عمل می تواند تا اندازه‌ای به افزایش معیارهای مصرف سالم در جامعه کمک کند.

مثلا درسالهای قبل دولت طی طرحی ازتوزیع قند ونوشابه‌های گازدار در ادارات جلوگیری کرد که این موضوع تا اندازه ای در کاهش مصرف روزانه قند و شکر ونوشابه های گازدارمفید بود. اما به راستی حجم چنین اقدامات عملی با توجه به آمار مصرفی کافی به نظر می رسد؟ یا چرا طرح هایی از این دست بعد ازمدت زمان عمدتا کوتاهی به دست فراموشی سپرده می شود؟ رئیس سازمان غذا و دارو اما برخی از این اقدامات را بیشتر از اینکه راهگشا وموثر بداند، از آنها به عنوان حرکات سمبلیک یاد می کند.

اومی گوید: “برخی از این حرکات بیشتر از اینکه موثر باشند سمبلیک هستند.واقعا قند و شکر و نوشابه با ممنوعیت توزیع در برخی ادارات از فرهنگ مصرفی مردم جامعه خارج نخواهد شد. شاید علت اینکه بسیاری از این طرح‌ها ماندگار نیستند همین موضوع باشد.ما باید به فکر اتخاذ تصمیماتی باشیم که علاوه بر اثر گذاری ماندگار باشند وتقویت کننده سیاست های قبلی هم باشند.”

فرزانه صادقی،کارشناس دفتر بهبود تغذیه جامعه- معاونت بهداشت- وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی نیز در خصوص تصمیمات اتخاذ شده کنونی می گوید:” در حال حاضر وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی در راستای سیاست های خود برای اصلاح الگوی مصرف روغن از یک سو شرکت‌های تولیدی روغن نباتی کشور را به تولید روغن هایی با خواص تغذیه ای سالم تر، حداقل اسیدهای چرب اشباع و بدون اسید چرب ترانس تشویق می کند و از سوی دیگر از سایر صنایع غذایی مصرف کننده روغن نظیر تولید کنندگان کیک و کلوچه، بیسکویت، شکلات، بستنی، چیپس ، پفک و … می‌خواهد که فرمولاسیون فرآورده های خود را بازنگری کنند و از انواعی از روغن که اسیدهای چرب اشباع و ترانس کمتری دارند استفاده کنند تا بدین ترتیب در جهت ارتقای کیفیت و خواص تغذیه ای محصولات خود و در نهایت سلامت جامعه گام بردارند.

برای رسیدن به هدف فوق فرهنگ سازی ترویج مصرف و سرمایه گذاری در راستای تولید روغن با کیفیت مطلوب و کاربرد مناسب و حمایت از تولید کنندگان امری لازم و ضروری است.”او در ادامه تصریح می کند :”همچنین در برنامه های آموزشی و فرهنگ سازی مصرف بهینه روغن‌ها و چربی ها، لازم است موارد زیر به خانوارهای ایرانی اطلاع رسانی شود. از آن جایی که انواع روغن های مایع گیاهی ویژگی های تغذیه ای خاص خود دارند، بنابراین توصیه می‌شود بسته به کاربرد آنها ( پخت و پز، سالاد و سرخ‌کردنی ) مصرف شود. تمامی روغن های خوراکی مایع مانند روغن‌های زیتون، کنجد، کلزا، ذرت، آفتابگردان و سویا برای پخت غذا مناسب هستند.

برخی روغن ها به دلیل پایین بودن مقاومت در برابر اکسیداسیون (مانند روغن هسته انگور)، برای سرخ کردن مناسب نمی باشند. با توجه به نوع پخت غذاهای سنتی و استفاده از حرارت بالا و زمان طولانی پخت، مصرف روغن مایع معمولی جهت سالاد، خورشت و روی برنج مناسب می باشد. در سایر مصارف روغن نیمه جامد با اسید چرب کم ترانس و برای سرخ کردن روغن های مخصوص سرخ‌کردنی توصیه می گردد. روغن زیتون تصفیه شده برای سرخ کردن به شرط آنکه حرارت اجاق کم و زمان سرخ کردن کوتاه باشد ، قابل استفاده است. توصیه می‌شود از روغن مخصوص سرخ کردن برای مصارف دیگر نظیر پخت و پز و سالاد و روی برنج کمتر استفاده شود زیرا اسیدهای چرب ضروری در روغن مخصوص سرخ کردن ناچیزاست .”

 کیهان