زنگ خطر ۷۶ هزار هکتار بافت فرسوده کی به صدا درمی‌آید؟
شهروندان – زهرا تالانی:
ایران کشور قدیمی است که قدمت برخی شهرهای آن به هزاران سال پیش باز می‌گردد. در دورهای مختلف پادشاهی و حضور اقوام مختلف نگاهی که به معماری در شهرها وجود داشت متفاوت بود.
گاهی یک شهر مانند تبریز یا اصفهان پایتخت می شد و ساخت و سازها هم در آنجا جریان می یافت.اما در طول این سالها بسیاری از سکونتگاه‌ها دیگر پایدار سابق را ندارند و نیاز به نوسازی دارند. از این رو سرعت تخریب و نوسازی بافتهای فرسوده در طول این سالها سرعت چشمگیری یافته است.
چرا نوسازی؟
هرگاه حادثه‌ای از جمله زمین لرزه رخ می‌دهد، مسئولان می‌گویند آماده‌ایم اما آیا به صرف وجود اکیپ‌های آماده هلال احمر، تیم‌های پزشکی، بالگرد و سایر تجهیزات می‌توان گفت که حجت را تمام کرده‌ایم؟ مسلم است که این اقدامات تنها برای رویارویی با بازخوردهای وضعی حادثه است و باید چند گام به عقب تر برگشت و به مقوله‌ای اساسی به نام زیرساخت ها و ساخت و سازه‌ها بر مبنای اصول مهندسی و فنی با درجه ای از مقاومت و ایستادگی اندیشید.
وجود بیش از ۷۶ هزار هکتار بافت فرسوده در کشور زنگ خطری است که در صورت عدم نوسازی در صورت بروز حوادث غیرمترقبه خسارات جبران ناپذیری را برای ساکنان آن به همراه خواهد داشت. اهمیت توجه به وضعیت بافتهای شهری و ارزیابی مقاومت، عمر و ظاهر آنها، از آن جهت اهمیت دارد که با اعطای حق بهره‌مندی از مسکن مناسب به همه اقشار جامعه، آنها را از خطرات احتمالی ناشی از حوادثی همچون زلزله و یا سیل مصون می‌دارد.
بررسی سیاستهای نوسازی در کشور
سیاستها و برنامه‌های بهسازی و نوسازی شهری در سه دهه گذشته روند تکاملی را پیموده است. در این میان دولت و شهرداریها هر یک نقش ویژه‌ای در تکامل این فرایند داشته و برنامه‌های متعددی را مدیریت و اجرا کرده‌اند. روند تکاملی این اقدامات منجر به گستردگی جغرافیایی، تشکیل نهادهای مدیریتی ویژه این بافتها، تهیه طرح و برنامه‌های گسترده برای محدوده‌ها و محلات هدف وبرگزاری نشست‌های تخصصی بوده است.
تحولات و سیاستها برای نوسازی بافتهای فرسوده در طول دوران قبل و بعد از انقلاب بدین شرح است:
پیش از انقلاب: دوران نوگرایی با وابستگی شدید به الگوهای غربی و سنت ستیزی و تلاش برای تجدید ساختار بافتهای شهر است. در این دوره دولت مرکزی متولی است و نوسازی با بودجه عمومی دولت انجام می شده است.
۱۳۵۸- ۱۳۶۸: دوره احیای ارزشهای فرهنگی- مذهبی و توجه به بافت های قدیمی و ساکنان آنها است. متولی آن دولت مرکزی-شهرداریها با مشارکتهای محدود محلی است در واقع دوره جدیدی از توجه به آثار و ابنیه تاریخی به ویژه مذهبی است که با بودجه کم دولت و شهرداری انجام می‌شده است.
۱۳۶۹-۱۳۷۲: توجه عمده به بازسازی شهرهای آسیب دیده از جنگ با بودجه دولت و شهرداری است. تشویق مالکان و ساکنان، توسعه تعاونیهای مسکن برای گروه‌های درآمدی متوسط و پایین از راه‌هایی است که در ای دوره اهمیت زیادی پیدا می‌کند.
۱۳۷۳- ۱۳۷۵: در این دوره دولت مرکزی با مشارکت شهرداریها و نهادهای ذی‌نفع از طریق تشکیل شرکتهای دولتی سعی در بازسازی گسترده محلات قدیمی از طریق تملک و پاکسازی اراضی دارد.
۱۳۷۶- ۱۳۸۳: جهت‌گیری عمده در این سالها، تبیین و ترویج سیاست توسعه درونی، جلوگیری از گسترش بی‌رویه شهرها و نهادسازی و تدوین فوانین عمران و بهسازی است. این اهداف با دولت مرکزی با مشارکت شهرداریها، میراث فرهنگی، بانکها و سایر دستگاه‌های دولتی و خصوصی انجام می‌شود.
۱۳۸۴ تا کنون: در این سالها تداوم راهبردها و تکامل رویکردهای دوره قبل و احیاء و نوسازی بافتهای قدیمی و فرسوده و ناکارآمد شهری، مقاوم سازی و ایمن‌سازی انجام شد. این فعالیتها با بخش خصوصی، بانکها، فروش اوراق مشارکت و بودجه عمومی دولت انجام شد.
میزان بهسازی یا بازسازی بافتهای فرسوده بعد از انقلاب:
بنابر آمار وزارت راه و شهرسازی، از مجموع ۷۶ هزار هکتار که در ۴۹۵ شهر شنایایی شدند، تا کنون ۷ درصد بازسازی شدند. البته این آمار را وزارت راه تا قبل از دولت دهم اعلام می‌کند. قرا بود دولت در برنامه پنجم، ۲۶ درصد از بافتها را بهسازی کند که تا کنون آماری اعلام نشده است.
تاکید بر سیاست نوسازی بافتهای فرسوده
در دوران جدید تلاش وزارت راه و شهرسازی بر نوسازی بافتهای فرسوده در شهرهای کشور است. به طوریکه دکتر عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی در سخنرانی مراسم معارفه خود در وزارت راه و شهرسازی گفت: بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده سیاست اصلی من است. زیرا بافتهای فرسوده از جهت فرهنگی مبین فرهنگ کشور هستند و در جهت سرمایه اجتماعی و اقتصادی و دارا بودن زیرساختها موقعیت مناسبی برای سرمایه‌گذاری دارند.
نوسازی با شهروندان نه برای شهروندان
کارشناسان و بخصوص معماران شهرسازی بر این باورند که بازسازی در حوزه بافتهای فرسوده شهری باید با همیاری و همراهی و دخالت دادن نظر ساکنان باشد نه اینکه اراده‌ای مافوق خواست آنان بخواهد در این باره تصمیم سازی کند.
اعطای تسهیلات ساخت و ساز در بافتهای فرسوده با هدف تشویق و دخالت مستقیم ساکنین این گونه بافتها برای بهسازی و نوسازی به عنوان یکی از مکانیسم‌های ترغیبی دولت، اجرایی شده است. در برنامه دولت، ساکنان خانه‌های واقع در محدوده بافت فرسوده شهری که با نوسازی خانه‌های خود اقدام کنند، می‌توانند به ازای هر واحد مسکونی نیز از تخفیف ویژه ۵۰ درصدی تراکم و عوارض ساخت و ساز شهرداریها و همچنین ۲۰ درصد تخفیف ویژه نظام مهندسی به عنوان اهرم‌های تشویقی نوسازی بهره‌مند شوند.
در این دوره بیشتر تاکید بر حضور شهروندان در این نوسازی است. چون کارشناسان معتقدند که بزرگترین تهدید در احیاء بافتهای فرسوده نادیده گرفتن شهروندان در اجرای کار و پر رنگ کردن حضور دولت است. برای جلوگیری از این مشکل سیاست جدیدی در وزارت راه و شهرسازی در پیش گرفته شده است که طرح “اسکان پایا” با محوریت شهروندان در نوسازی و احیاء بافتهای فرسوده قرار است اجرا شود.
منبع: شرکت مادرتخصصی عمران و بهسازی شهری ایران
