تاریخ انتشار : یکشنبه ۷ اردیبهشت ۱۳۹۳ زمان انتشار : ۱۸:۳۱

شهروندان:
پرداخت مالیات، یکی از راه‌های برقراری عدالت اجتماعی بخصوص در نظام‌های اسلامی است. مالیات یکی از مهمترین منابع درآمدی دولت‌ها به شمار می‌رود اما یک سوی دیگر این منبع درآمد، اشخاص حقیقی و حقوقی هستند که چنانچه به وظیفه خود در پرداخت مالیات به خوبی عمل نکنند کشور دچار مشکلات اقتصادی شده و طرح‌های زیربنایی برای توسعه اقتصادی با مانع روبه‌رو خواهد شد.

متأسفانه در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران، گروهی از افراد بنا به دلایل مختلف سعی دارند تا از زیر بار پرداخت مالیات شانه خالی کنند و از آنجا که به‌طور معمول دولت در کسب اطلاعات مربوط به درآمد اشخاص، تولید، تجارت، ارث و… دچار مشکل است برخی افراد نیز با سوءاستفاده از این اطلاعات نادرست از پرداخت مالیات فرار می‌کنند.

از سوی دیگر مردم به علت ناآشنایی با فرهنگ مالیاتی و این‌که پرداخت مالیات را به نوعی ضرر و زیان مالی برای خود تلقی می‌کنند سعی دارند تا به هر نحوی شده از این کار خودداری کنند یا با ارائه اطلاعات نادرست، میزان واقعی مالیات را نپردازند.

با وجود این در برخی کشورهای کمتر توسعه‌ یافته یا توسعه نیافته مردم مالیات را تضییع‌کننده حقوق شهروندی می‌دانند و همین طرز فکر اشتباه می‌تواند علت سوق پیدا کردن عموم مردم به سمت فرار مالیاتی باشد. کشور ما نیز در برخی مواقع از این قاعده غلط مستثنی نبوده و شماری از مردم همواره در جست‌و‌جوی راهی برای فرار از مالیات هستند.

اما باید توجه داشت که پرداخت نکردن مالیات یا همان فرار مالیاتی از سوی شهروندان سبب می‌شود اقتصاد کشور نیز روند نزولی پیدا کند.

فرار مالیاتی در یک جمله به معنای هر نوع اقدام خلاف قانون در راستای پرداخت ننمودن مالیات‌ است که در نهایت منجر به اقتصاد زیرزمینی، رانت‌ خواری، قاچاق و گسترش فساد مالی و حتی اداری می‌شود.

 لزوم ارتقای فرهنگ پرداخت مالیات

محمد حسنی حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری با اشاره به این‌که سهم مالیات از کل درآمدهای عمومی در میان کشورها متفاوت است می‌گوید:«در بیشتر کشورها، بخش عمده‌ای از منابع دولت از طریق مالیات تأمین می‌شود. اما میزان سهم مالیات از کل درآمدهای عمومی در کشورهای مختلف بستگی به سهم توسعه و ساختار اقتصادی آن دارد. در این میان فرار مالیاتی باعث شده درآمدهای مالیاتی همواره از آنچه برآورد می‌شوند کمتر باشند و این امر دولت‌ها را با چالش مواجه نموده است.»

وی می‌افزاید: «فرار مالیاتی که تلاش غیرقانونی و حتی گریز قانونی که اجتناب مالیاتی تلقی می‌شود منبعث از در اختیار قرار ندادن اطلاعات لازم در مورد عواید و منافع مشمول مالیات به مقام مسئول است. این امر در خصوص انواع مالیات نیز یکسان است و در واقع عوامل اقتصادی با استفاده از روزنه‌های قانون مالیات و بازبینی در تصمیم‌های اقتصادی خود تلاش می‌کنند تا بدهی مالیاتی را کاهش دهند.»

 اجتناب مالیاتی، سوء‌استفاده رسمی از قوانین

به گفته این حقوقدان اجتناب مالیاتی که نوع دیگری از سوء‌استفاده رسمی از قوانین مالیاتی است نیز فرار مالیاتی تلقی می‌گردد و تفاوت آن فقط در غیرقانونی بودن و قانونی بودن است؛ زیرا در فرار مالیاتی همواره عملکرد شخص غیرقانونی است و یک مؤدی مالیاتی از ارائه گزارش درست در مورد درآمدهای حاصل از کار یا سرمایه خود که مشمول پرداخت مالیات می‌شود امتناع می‌کند. همچنین با عمل غیررسمی شمول مالیاتی، خود را از چشم مقام‌های دولتی و مالیاتی دور نگاه می‌دارد، ولی در اجتناب مالیاتی شخص از روزنه‌ها و خلأهای قانونی بهره جسته و به کاهش میزان مالیات قابل پرداخت دامن می‌زند و متأسفانه هیچ نگرانی از افشا شدن اقدامش ندارد.

وکیل حسنی درباره علت پیدایش فرار مالیاتی نیز می‌گوید: « شایع‌ترین دلیل فرار مالیاتی گسترش نیافتن فرهنگ مالیاتی، وجود معافیت‌های وسیع و متنوع، شناسایی نکردن کامل مؤدیان و مستند نبودن میزان درآمد آنهاست. از این رو باید در کنار رفع این موارد به توسعه و تعالی اخلاق مالیاتی نیز پرداخته شود. همان‌طور که خوش اخلاقی ضرورت و لازمه یک جامعه سالم است در سازمان امور مالیاتی نیز با توجه به این‌که اعضای این حرفه در تعامل زیاد با افراد یک جامعه هستند رعایت نکردن اصول و آیین‌های اخلاقی مرتبط با حرفه مالیات می‌تواند بر کاهش روند توسعه و رشد نظام مالیاتی تأثیر بسزایی داشته و عملکرد این حرفه را با چالش مواجه نماید.»

به گفته این وکیل دادگستری، یکی از راه‌های پیشگیری از فرار مالیاتی و افزایش درآمدهای دولت از این طریق افزایش تمکین مالیاتی است که در گرو آشنایی مالیات دهندگان با وظایف و تعهدات آنهاست، به همین خاطر بسترسازی مناسب برای افزایش اعتماد و فرهنگ‌سازی پرداخت داوطلبانه و تمکین مؤدیان از طریق وب سایت‌های مشخص، نهادینه کردن پرداخت مالیات از طریق رسانه‌ها و تبیین وظایف مؤدیان و دولت‌ها در ارتباط با موضوع مالیات می‌تواند در پذیرش مثبت بودن پرداخت مالیات توسط مؤدیان تأثیر شایسته گذاشته و موجب رشد نظام مالیاتی شود.

وی با تأکید بر این که فرار مالیاتی و ارائه نکردن اظهارنامه مالیاتی از ناحیه مکلفین و تسلیم آن جرم محسوب می‌شود، تصریح می‌کند: « مطابق ماده ۱۴۵ قانون مالیات‌های مستقیم مصوب سال ۱۳۴۵ و ماده ۲۰۱ همان قانون مصوب سال ۱۳۶۶ از طریق محاکم عمومی و حبس تعزیری متخلفان از سه ماه تا دو سال محکوم می‌شوند. در همین خصوص ماده ۲۰۱ اصلاحی قانون مصوب سال ۱۳۸۰ محرومیت از معافیت مالیاتی نیز از طریق مرجع ذیربط اداره مالیات اعمال می‌شود.»

 فرار حدود ۷۰ درصد صاحبان مشاغل از پرداخت مالیات

ابوالحسن لارجانی، کارشناس مالی – مالیاتی سازمان امور مالیاتی کشور نیز مهمترین عامل پدیده فرار مالیاتی را نبود اعتماد مؤدیان به نظام مالیاتی دانسته و بیان می‌دارد: « برای بالا بردن فرهنگ پرداخت مالیات لازم است مشوق‌های مالیاتی از جمله بخشودگی جرایم در صورت خوش حسابی مؤدی افزایش پیدا کرده و اطلاع‌رسانی در زمینه این‌که دریافت مبالغ حاصل از مالیات در چه مواردی هزینه می‌گردد تأثیرگذار است.»

به گفته وی، افزایش تکالیف مؤدیان همانند ارائه اظهارنامه ارزش افزوده و ارائه فهرست سه ماهه خرید و فروش و خدمات و اظهارنامه عملکرد سالانه سبب شده تا به میزان قابل توجهی از فرار مالیاتی کاسته شود. گفتنی است کنترل و نظارت بیشتر بر فعالان اقتصادی زیرزمینی و قرار گرفتن مؤدیان متخلف در فهرست سیاه و همچنین حذف مؤدیان فاقد اعتبار در نظام مالیاتی نیز از جمله عواملی هستند که از شمار تخلفات مربوط به مالیات کاسته‌اند.

«لارجانی» در پاسخ به این پرسش ما که آیا بخشودگی مالیاتی شامل افراد متخلف نیز خواهد شد یا از برخورداری از این تسهیلات محروم می‌شوند نیز گفت: « تمامی مؤدیانی که تکالیف قانونی خود را انجام داده باشند شامل بخشودگی مالیاتی می‌شوند اما در غیر این صورت مشمول بخشودگی مالیاتی نیستند.»

به گفته وی به‌طور میانگین حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد از مشاغل در حوزه‌های مختلف از پرداخت مالیات طفره می‌روند.

 رابطه اعتماد مردم به دولت با پرداخت مالیات

لطفعلی بخشی عضو هیأت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی – نیز در زمینه آثار منفی پدیده فرار مالیاتی به «ایران» می‌گوید: « هنگامی که درآمدهای مالیاتی دولت کاهش یابد، به‌طور طبیعی دولت نمی‌تواند به وعده هایش جامه عمل بپوشاند و خدمات لازم را به همه آحاد جامعه ارائه دهد، این امر نیز در وهله نخست زمینه آشفتگی را فراهم کرده و مشکلات فراوانی در جامعه به وجود خواهد آورد، از سویی دیگر آن دسته از فعالان اقتصادی که مالیات پرداخت می‌کنند دچار سرخوردگی خواهند شد زیرا بخشی از درآمدشان به دولت پرداخت می‌شود. اما در عین حال گروهی از همتایانشان از پرداخت مالیات به راحتی سرباز می‌زنند، همانند آن دسته از افرادی که درآمدهای بادآورده شان به نفع اقتصاد جامعه نبوده و در مسیرهای نادرستی همچون خرید کالاها، خودروهای لوکس، آپارتمان‌ها و ویلاهایی در داخل و خارج از کشور هزینه می‌شود.»

به گفته این اقتصاددان، احساس نبود عدالت در جامعه موجب سخت‌تر شدن دریافت مالیات از شهروندان خواهد شد. با کاهش درآمد دولت به همان نسبت نیز هزینه‌های دولت برای وصول مالیات افزایش پیدا خواهد کرد، حال آن‌که اعتماد مردم به دولتمردان سبب ارتقای فرهنگ مالیات خواهد شد. در این میان یکی از عواملی که این اعتماد را در شهروندان بالا می‌برد نبود فساد اقتصادی در جامعه است و در نتیجه بالا رفتن انگیزه مردم برای پرداخت مالیات، وصول مالیات نیز برای دولتمردان راحت‌تر خواهد شد.

مهسا قوی‌قلب

ایران