تاریخ انتشار : چهارشنبه ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۳ زمان انتشار : ۱۹:۳۳

شهروندان:
شاید خیلی سالهای طولانی نباشد که آرام آرام “ریزگردها” این اصطلاح زیست محیطی برای خیلی از مردم خصوصا آنهایی که به ناچار از نزدیک با آن دست و پنجه نرم کردند معنا پیدا کرد.

هر چند ریزگرد‌ها به معنای واقعی خیلی زمان زیادی نیست که خودشان را به سطر اخبار مهم زیست محیطی کشورمان رساندند اما در همین مدت کوتاه هم اثرات مخرب و غیر قابل انکارشان را بر همگان آشکار کردند.

یعنی اگر تا مدت ‌ها پیش نگرانی از آلودگی هوا به سوخت خودرو‌ها یا دودکش کارخانه‌‌ها مربوط می‌شد این روز‌ها باید مدام نگران افزایش ریزگردهای معلق در هوا هم بود.همان ذرات معلقی که حضور بی وقفه شان در آسمان خیلی از استان ‌ها ،زندگی ساکنان و مردم محلی را با مشکلات زیادی همراه کرده است.

چند سالی است که در بیشتر ایام سال به خصوص فصلهای سرد اخبار هواشناسی خبر از ورود یا افزایش ریزگرد‌ها به برخی مناطق می‌دهد تا مردم با رعایت اصول لازم به کارهای روزمره بپردازند. چرا که این ذرات در صورت تنفس مداوم اثرات سوئی به جا می‌گذارند.

تمام این مسایل در حالی است که دولت‌های پیشین در خصوص برنامه‌ریزی و راه حل‌هایی برای مقابله با این پدیده زیست محیطی وعده‌هایی داده بودند. وعده‌هایی که به دلیل برون مرزی بودن و نیازمندی به همکاری برخی کشورهای همسایه که در گیر این معضل هستند عملا تا کنون آنچنان که باید اجرایی نشده است.

در این گزارش  به چرایی افزایش این پدیده و اقداماتی که تا کنون برای مقابله با آن صورت گرفته است، پرداخته‌ایم.

ریزگرد‌ها در مسیر ایران

می گویند مهم ترین دلیلش خشکسالی‌های اخیر است که دریاچه ‌ها و تالاب ‌ها را به مرز خشکی رسانده است و در نتیجه گرد وغبار ته نشین شده ریزگرد‌ها را معلق در هوا پخش می‌کند.

به بیان ساده‌تر اینکه گرد و غبار یا همان ریزگرد یک فرایند طبیعی در مناطق بیابانی و صحراهاست که در اثر عملکرد بادهای قوی بر سطح خاک اتفاق می‌افتد و باعث معلق شدن ذرات ریز خاک در فضای نزدیک سطح زمین می‌شود.

در سال‌های اخیر، تاثیر عوامل طبیعی همچون خشکسالی‌های مداوم، کاهش بارندگی و رطوبت نسبی محیط به همراه تشدید فاکتورهای محیطی نظیر استفاده بی رویه از منابع آبی مناطق بیابانی، از بین رفتن نیزار‌ها و وقوع جنگ موجب خشک‌شدن تالاب ‌ها و دریاچه‌های بیابان‌های شرق عراق و عرصه‌های جنوبی کشورمان و ُتنُک شدن یا از بین رفتن کامل پوشش گیاهی در این مناطق شده است.

نتیجه چنین وقایعی گسترش شدید گرد و غبار که به نام ریزگرد معروف هستند، در بخش‌های غربی، جنوب غربی و مرکزی ایران بوده و توانسته در کوتاه مدت اثرات نامطلوبی بر محیط زیست، اقتصاد و سلامت ساکنین بیش از ۲۰ استان کشور به ویژه شهرهای مرزی همانند اهواز و کرمانشاه بر جای گذارد.

در اصطلاح علمی ریزگرد (haze) پدیده‌ای است که از ترکیب ذرات ریز گرد و غبار با آلاینده‌های شهری به وجود می‌آید و این ترکیب برای بیماران به خصوص بیماران تنفسی بسیار مضر است.

اما می‌توان گفت منشأاصلی این پدیده که در کشور ما شایع شده است بیشتر خارجی است و در واقع در ایران منشأ اصلی این پدیده کویر‌ها و باتلاق‌های در حال خشک‌شدن عراق است، همین طور سرچشمه اصلی ریزگرد در ایران ،باد شُمال است. این باد که از خرداد تا شهریور فعال است، در شمال خاورمیانه شکل می‌گیرد و با گذر از کوه‌های ترکیه و شمال عراق، مانند قیفی به بیابان‌های عراق و سوریه سرازیر می‌شود و تا خلیج فارس و رسیدن به آب‌های آزاد پیش می‌رود.

جریان‌های خشک هوای عربستان و عدم توجه به محیط زیست و بیابان‌زدایی در عراق باعث خشک‌شدن بسیاری از باتلاق‌های عراق و ایجاد نواحی غبارساز شده‌است.

در گذشته سه کشور ایران، عراق، و عربستان به‌صورت مشترک هزینه‌های مالچ‌پاشی این زمین‌‌ها را تأمین می‌کردند و تمام زمین‌‌ها در فصل خاصی از سال مالچ‌پاشی می‌شدند. مالچ نوعی فرآورده چسبنده نفتی است که برای تثبیت شن‌های روان در بیابان‌‌ها استفاده می‌شود. جنگ عراق و تغییر رویه این دولت‌‌ها در دهه ۲۰۰۰ میلادی باعث فراموشی این کار، و در نتیجه افزایش ریزگرد در خوزستان، غرب ایران، و سرانجام تقریباً در سراسر ایران شد.

توفان اخیر، که به گفته برخی از اهالی بغداد بدترین توفان غبار زندگی شان بوده‌است، سبب بیشترین میزان ریزگرد در سه دهه اخیر ایران شد و ترکیب غبار با آلاینده‌های شهری ریزگرد خطرناکی را تولید کرد که صد‌ها شهروند را به وضعیت اورژانسی و بیمارستان کشاند.

در کل “ریزگرد” یکی از خطرناک ترین تهدیدهای زیست محیطی سالهای اخیر محسوب می‌شود که اگر برای رفع آن چاره‌ای اندیشیده نشود قطعا در مدت زمان نه چندان زیادی هزینه‌های سلامت گزافی را به دولت‌های درگیر این پدیده تحمیل خواهد کرد.

انسان ‌ها هم مقصرند

هر چند درباره علت افزایش ریزگردهای اخیر،همچنان نظر یکسان یا فراگیری وجود ندارد. عده‌ای آن را نتیجه پدیده (شمال یا شمل) می‌دانند، برخی آن را به فرایند بیابان زایی در عراق، به دلیل مرداب زدایی در جنگ آمریکا دانسته و دیگران آن را به شکل گیری پدیده‌های جوی دیگر در خاور میانه نسبت می‌دهند. و از همه مهم تر وجود مواد رادیو اکتیو در ریزگرد همچنان تایید نشده اما شواهد غیر رسمی از آن خبر می‌دهند.این در حالی است که عده زیادی از کارشناسان و فعالان مقابله با این پدیده بدون استثنا معتقدند نقش فعالیت‌های انسانی به صورت مستقیم یا غیر مستقیم در افزایش این پدیده غیر قابل انکار است.

دکتر علی اکبر شمسی پور اقلیم شناس و مدرس دانشگاه تهران در خصوص تاثیرات فعالیت‌های انسانی در پدیده ریزگرد‌ها به گزارشگر ما می‌گوید :” بحث ریز گرد‌ها هم مانند بسیاری از پدیده‌های آب و هوایی دیگر هزینه ‌ها و مشکلات زیادی را به جوامع تحمیل می کند. این پدیده های اقلیمی ناشی از وضعیت آب و هوا است که توسط گروه خاصی به نام هیات بین دول تغییر اقلیم در سطح جهانی بررسی و رصد می شود.

وی تصریح می‌کند: باید این نکته را هم در نظر داشته باشیم که شرایط اقلیمی و مشکلات طبیعی تنها بخشی از منشأ ایجاد ریزگرد‌ها و گرد و غبار است و بخش زیادی از این مشکل به فعالیت های انسانی مرتبط است.مثلا بسیاری از زمین های حاصلخیز ما طی سالهای گذشته فقط به واسطه سد سازی های غیر اصولی حجم آب رودخانه دجله و فرات که از سوریه و ترکیه جاری می شود کم شده همچنین حق آبه عراق که دلیل اصلی آن هم عدم کنترل سد‌ها و ناتوانی در مهار آنهاست.در چنین شرایطی دشت های اطراف مستعد ریزگرد می شوند چرا که این دشت ‌ها بعد از خشک شدن آب های جاری در آن‌ها پر هستند از ریگ که با کم شدت ترین وزش ‌ها کنده می شوند و همراه با امواج صعود می کنند.پس از آن هم در مسیر غرب به شرق از ایلام ،کرمانشاه ،کردستان و خوزستان عبور می کنند و این مناطق را متاثر می کنند.

وی به دلایل دیگری هم اشاره می‌کند و می‌افزاید :”ضمن اینکه چرای بی رویه دام هم به خشک شدن مراتع و در نتیجه افزایش این ریزگرد‌ها می انجامد. به عبارت دیگر تغییر کاربری و اثرات انسانی مهم ترین عامل نابودی مرتع ‌ها است که در نتیجه موجب حرکت و جابه جایی بیشتر ریزگرد‌ها می شود.منشأ دومی که باعث پیشروی بیشتر این ریزگرد‌ها می شود این است که اکثرا در گستره زیادی درپهنه کشور ما حرکت می کنند و زمانی که به ارتفاعات بالا می رسند ،در جو حل می‌شوند و همراه با جریان هوا معلق باقی می مانند و در بیشتر مناطق تا مدت ‌ها چرخه اقلیمی را دچار نوسانات می کنند.

این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد:متاسفانه در این سال‌ها اقدامات تخریبی زیادی صورت گرفته است.مانند سد سازی های قوسی یا مخزنی غیر استاندارد که این‌ها در نهایت باعث تغییرات تخریبی عظیمی در پایین دست می شوند. که نمونه بارز آن خشکی تالاب ‌ها و دریاچه هاست که مشکلات کم آبی زیادی را برای زمین های کشاورزی و شهر‌ها ایجاد می کند.مثل اتفاق هایی که در این سال‌ها برای دریاچه هامون و ارومیه و تالاب شادگان و …. افتاد. وقتی آب دریاچه خشک شود به جای آن ریگزار باقی می ماند که با کوچک ترین وزش بادها حرکت می کنند و در هوا به شکل ریزگرد معلق می مانند و نتیجه آن می شود حضور دائم و گسترده این ریزگرد‌ها در هوای استان هایی مثل خوزستان،کردستان ،ایلام و …. که در واقع بخش اعظمی از این ریزگرد ‌ها نتیجه اقدامات نادرست انسانی است.”

این محقق و پژوهشگر آب و هوا و اقلیم از پدیده ریزگرد به عنوان یکی از خطرناک ترین پدیده‌های زیست محیطی یاد می‌کند و تاکید می‌کند :”یکی از پدیده هایی که در سالهای اخیر رخ می دهد و جوامع به نوعی با آن درگیر هستند همین موضوع ریزگرد‌ها است،هر چند پدیده های جوی دیگری هم مثل سیلاب و خشکسالی و دماهای بسیار بالا نیز از مشکلات عمده زیست محیطی این سال‌ها هستند.مانند آنچه تابستان سال گذشته شاهد آن بودیم و درطول یک ماه دمای هوا به بالای ۴۰ درجه رسید و در همین دما ماند.همین پدیده ریزگرد‌ها هم یکی از پدیده های جدی و آستانه ای در بحث آب و هوا و شرایط اقلیمی محسوب می شود.این پدیده که ناشی از تغییرات در سامانه آب و هوا شکل می گیرد اثرات خود را در پوشش زمین می گذارد. متاسفانه بیشتر استان های غربی ما تحت تاثیر امواج غربی که از بیرون وارد می شوند قرار دارند.همواره این امواج پر فشار از غرب به شرق در حرکت هستند پس در نتیجه بیشترین تاثیر این امواج از غرب وارد کشور می شود.”

وقتی آسمان غبار می‌گیرد

هرچند که از ریزگرد‌ها بیشتر به عنوان یک پدیده زیست محیطی یاد می‌شود اما تاثیر آن در افزایش آلودگی هوا نیز غیر قابل انکار است.یعنی اگر تا مدت ‌ها قبل آلودگی هوا صرفا به اگزوز خودرو‌ها ومیزان سرب و دی اکسید کربن هوا مربوط می‌شد،امروزه باید نگران ریزگرد‌ها و ذرات کمتر از دو و نیم میکرون هم بود.

مهندس مسعود زندی معاون مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست درباره تاثیراتی که ریزگرد‌ها در آلودگی هوا به جا می‌گذارند در گفت و گو با گزارشگر ما می‌گوید: در واقع ریزگرد اتفاق یا پدیده ای است که از آن به عنوان یکی از مصادیق آلودگی هوا یاد می شود چرا که مهم ترین پارامتر در اثر این پدیده افزایش ذرات کمتر از ۲/۵ میکرون است. در گذشته این معیار به ذرات کمتر از ۱۰ میکرون اطلاق می شد و ما بر این مقدار تاکید داشتیم ولی بعد از توسعه این پدیده عمدتا روی ذرات کمتر از ۲/۵ میکرون تمرکز کردیم و این مقدار را به عنوان مصادیق آلودگی هوا تلقی می کنیم. به خصوص در شهر تهران این ذرات کمتر ۲/۵میکرون به خوبی مشهود است.این پدیده در حال حاضر ۲۳ استان کشور را در بر می گیرد .این ریزگرد‌‌ها به جز مشکلاتی که در زمینه آلودگی هوا ایجاد می کنند،تاثیرات سوئی نیز در مسائل بهداشتی دارند ضمن اینکه لطمه های اقتصادی غیر قابل جبرانی را نیز به جا می گذارند.مثلا در بحث اراضی کشاورزی و زراعی یا زنبورداری و … هم به نوعی روی تعطیلی و کم رونق شدن فعالیت های اقتصادی اثر می گذارد و هم به نحوی هزینه های اجتماعی را افزایش می‌دهد. به همین دلیل ما ریزگرد‌ها را به عنوان منشأ بروز آلودگی هوا می پذیریم و دلیل آن هم بسیار ساده است.یعنی اگر مولکول ۵ میکرون است این ذرات ۲/۵ میکرون است که به راحتی می توانند از طریق تنفس وارد ریه شوند و روی سیستم گردش خون هم تاثیر بگذارند .

معاون مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم در ادامه یادآور می‌شود :ریزگرد‌ها جزو معضلات بسیار مهم سالهای اخیر محسوب می‌شود وقطعا باید با آن برخورد شود،چرا که ریزگرد‌ها یکی از دلایل عمده‌ای هستند که باعث افزایش ذرات کمتر از ۲/۵ میکرون در هوا خواهد شد.

وی می‌گوید: این پدیده در زمان وارونگی دما به خصوص در فصول سرد سال بحرانی‌تر می‌شود.وارونگی دما به سیستم و شرایط ثبات دما بر می‌گردد. زمانی که هوا تحرک ندارد نه تنها هوا که حتی گازهای دیگر هم می تواند دچار این پدیده وارونگی دما شوند.این موضوع تنها در بحث گرد و غبار و ریزگرد‌ها نیست حتی آلودگی های ناشی از تردد خودرو ‌ها و فعالیت های صنعتی و فعالیت های ساختمانی به خصوص صنایع معدنی هم می تواند در نهایت منجر به افزایش وغلظت ذرات کمتر از ۲/۵ میکرون شود که در صورت افزایش ،خطرات و هزینه‌های هنگفتی به جا خواهد گذاشت

ریزگرد یا همان گرد و غباری که علت اصلی آن خشک شدن دریاچه ها و تالاب های اطراف است.چرا که با پایان آب این دریاچه‌ها، ریگزارهای کف آنها با کوچک‌ترین بادی در هوا پخش شده و تا کیلومتر ها مسافت را طی کرده و سرزمین های اطراف خود را تحت تاثیرقرار می دهند.

اینکه تاثیرات ریزگردها چیست و تا چه اندازه هم برای انسانها و هم برای سایر عرصه های زیست محیطی مضر است بر کسی پوشیده نیست اما به‌منظور مقابله با ورود این پدیده به داخل کشور از سالها پیش تمهیداتی اتخاذ شده که بعضا هم تمام آنها اجرایی نشد.حال در ادامه گزارش نگاهی داریم به شعاع ورود ریزگردها و استان های تحت تاثیر و راهکارهای مقابله با این پدیده زیست محیطی.

۲۳ استان کشور گمشده در ریزگرد

نکته بسیار مهم در خصوص بحث ریزگردها تکرار مقطعی این پدیده و تقریبا پایان ناپذیر بودن آن است. یعنی به فواصل مختلف استان های زیادی درگیر ریزگردها می شوند بدون آنکه فصل یا زمان خاصی داشته باشد.

در حال حاضر هم که تنها یک ماه از فصل بهار می‌گذرد و هنوز هم آنچنان گرمای هوا هویدا نشده،بحث تکراری بازگشت ریزگردها و آلودگی شهرهای جنوبی و غربی مطرح شده است.

البته چند سالی است که ریزگردها پا را فراتر گذاشته و علاوه بر استان های جنوب غربی، بسیاری از استان های دیگر را هم درگیر کرده اند و در این بین حضور ریزگرد ها در تهران شاید از هر استان دیگری تامل بر انگیزتر باشد، هر چند سال گذشته هم روزهایی که استان‌های آذربایجان غربی، خوزستان، بوشهر و سیستان و سایر استان‌ها با پدیده ریزگرد درگیر بوده‌اند، کم نبوده است.

همان طور که مدیر ملی مقابله با پدیده گرد و غبار در پاسخ به این سوال که آیا ریزگردها به تهران هم می رسند، گفته بود؛اینکه ریزگردها تا کجا پیشرفت کنند به جریان های باد بستگی دارد اما به احتمال زیاد این گرد وغبار به تهران هم می رسند.

و گذشته از آن در حالی که حد مجاز وجود ریزگردها در هوای پاک و سالم حدود صد میکروگرم برمترمکعب است، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان خوزستان هم اخیرا میزان آلودگی هوای روزهای گذشته در اهواز و برخی شهرهای استان از جمله آبادان، شادگان و ماهشهر را تا ۶۰۰ میکروگرم بر مترمکعب گزارش کرده بود که بیانگر شرایط اضطرار در این شهرها بود .

عباس پاپی زاده عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی درباره وضعیت بحرانی ریزگردها می گوید: “در بسیاری از دشت های مستعد کشور در حال حاضر دچار بحران هستیم و یک سوم از دشت های آبی ایران یا وارد بحران جدی شده اند یا در آستانه ورود به بحران هستند.همین طور بسیاری ازتالاب ها و هورهای خوزستان در حال خشک شدن است. در حال حاضر حجم آب هورالعظیم به یک سوم کاهش یافته به طوری که مواد کف تالاب به عنوان منبع تولید ریز گردها به شدت مردم را آزار می دهد.»

هم اکنون ۲۳ استان کشور با پدیده ریزگردها مواجه هستند، اما در استان خوزستان به علت نحوه مدیریت منابع آب در این منطقه و اجرای طرح های انتقال آب از سرشاخه های دز و کارون،این استان با مشکلات زیادی مواجه است.چنان‌که ۲۰ تا ۳۰ درصد از منشأ ریزگردها خوزستان است که سلامت مردم را تهدید می کند.

حل مشکل ریزگرد به کمک همسایه ها

هرچند به تصور عموم مردم به خصوص ساکنان استان های در خطر،برای مقابله با پدیده ریزگردها تاکنون اقدامات امیدوار کننده ای صورت نگرفته و بیشتر وعده ها بدون آنکه عملی شوند صرفا مطرح شده است اما توجه به این نکته که ریزگردها یک پدیده فرا منطقه‌ای است و راهکار و مقابله با آن هم باید فرامنطقه‌ای باشد بسیار حائز اهمیت است . یعنی در واقع اتخاذ هر نوع تصمیمی بدون مشارکت و همکاری کشورهای درگیر در این پدیده عملا بی‌حاصل خواهد بود. همان طور که مدیر مقابله با پدیده گرد و غبار منشأ ۸۵ تا ۹۰ درصد ریزگردها را خارجی می داند نه از داخل کشور.

دکتر علی اکبر شمسی پور،اقلیم شناس و مدرس دانشگاه درباره تاثیرات خارجی ریزگردها به گزارشگر ما می گوید: «همان طور که می بینیم از غرب هم ما با کشورهای خشکی مثل سوریه، اردن، عراق و شمال عربستان تا جنوب و جنوب غرب ایران که به صحرای آفریقا می رسیم ، همجوار هستیم. خب زمانی که امواج و بادهای این سرزمین ها همراه خودشان رطوبت هم آورده باشند یعنی از روی دریاهایی مثل ،دریای سیاه، مدیترانه، دریای سرخ و خلیج فارس عبور کرده باشند همراه با خودشان رطوبت می آورند و اما اگر از این دریاها عبور نکرده باشند و فقط از روی خشکی ها و بیابان ها گذشته باشند همراه خودشان ریزگرد و ذرات بیشتری می آورند که در نتیجه سرزمین های تحت سیطره خودشان که از آن عبور می کنند را متاثر می کنند. حال در ارتباط با ایران باید به این نکته توجه کنیم که ما رشته کوه سراسری و بزرگی به نام زاگرس در منطقه غرب ایران داریم که به عنوان یک سد بزرگ و پدیده مانعی برای عبور این ذرات معلق محسوب می شود و اجازه عبور این ریزگردها را نمی دهد در نتیجه بیشترین ذرات معلق در منطقه غرب و پشت زاگرس باقی می مانند و نتیجه آن می شود این پدیده ای که امروز با ‌آن مواجه هستیم و این ریزگردها هر ساله مشکلات زیادی را برای مردم چند استان در غرب کشور ایجاد می کند. هر چند بارندگی در شرایط عادی منشأ خیر است و تاثیرات زیادی دارد اما در چنین شرایطی می‌تواند به وخیم تر شدن اوضاع بینجامد و در بحث ریزگردها اثرات نامطلوبی به جا گذارد.»

این محقق آب و هوا شناسی در ادامه می افزاید: «حتی در بعضی از موارد دیده شده که حجم این آلاینده ها بسیار بالا است تا آنجا که به شدت رشد صعودی می یابند و با افزایش بیش از حد از کوه‌های بلند مثل زاگرس هم عبور می کنند و گاهی به مناطق مرکزی مثل تهران، همدان، زنجان و لرستان و سایر مناطق مرکزی ایران می رسند و تمام این مناطق را متاثر می کنند.وقتی سامانه خیلی قوی باشد و ناپایداری هم زیاد باشد در کنار تمام اینها رطوبت کم هم ریزگردها را از غرب و جنوب اردن جمع می کند و به نواحی اطراف منتقل می کند. درنتیجه می توان گفت بیشتر این سامانه ها منشأ بین المللی دارند. در سالهای گذشته تفاهم نامه های متعددی در زمینه های مختلفی مثل مالچ پاشی یا کاشت درخت و .. میان کشورهای متاثر از این پدیده منعقد شد تا بتوانند این ریزگردها را بیشتر از قبل کنترل کنند و اجازه ندهند در کشورهای اطراف منتشر شوند.»

ضیاءالدین شعاعی،مدیر ملی مقابله با پدیده گرد و غبار درباره همکاری و مشارکت کشورهای همسایه برای مقابله با پدیده ریزگردها به گزارشگر ما می گوید :” همان طور که بارها به این موضوع اشاره شده است ریزگردها تا ۹۰ درصد منشأ خارجی دارند و به این دلیل هم نمی توان برای آنها چاره ای اندیشید مگر با راهکارهای خارجی و همه جانبه سایر کشورهای درگیر. کشورهایی مثل، عراق، سوریه، ترکیه، اردن ، شمال عربستان و … . در واقع کاهش پدیده گرد و غبار در کشور به این معنی است که بتوانیم با کشورهای منطقه به تفاهم برسیم چرا که منشأ ریزگردها در حد چند میلیون هکتار است و فقط با اقدامات منطقه ای می توانیم به مقابله با این پدیده برویم. حتی فراتر از آن باید گفت‌ پدیده گرد و غبار موضوعی جهانی است و در نقشه‌ جهانی نیز درج شده است. در برخی از کشورها از جمله چین شاهد توفان شن و خشکسالی به عنوان پدیده طبیعی بوده‌ایم وحتی باید به این نکته هم اشاره شود که با امضای چند تفاهم نامه مساله ریزگردها حل نمی شود و باید تلاش شود تا تفاهم نامه های امضا شده نهایی شوند و وارد مرحله بعدی در مقابله با این پدیده شویم.ما الان نزدیک به ۱۰ تا ۱۵ سال است که در کشور با این پدیده مواجه هستیم و نباید انتظار داشته باشیم با اجرای برنامه های کنترلی کشورهای همسایه همین امسال موفق به کاهش گرد و غبار شویم چرا که برطرف شدن کامل این موضوع نیاز به زمان طولانی دارد.”

شعاعی در ادامه تاکید می کند: ” دولت توجه ویژه‌ای به معضلات محیط زیست داشته است و پیگیر حل مشکلات محیط زیستی از جمله مقابله با پدیده گرد و غبار است.اما پیش از حل این بحران باید به عوامل تشدید کننده آن هم توجه کنیم . منشأ ریزگردها در کشور، بادهایی است که از اردن، سوریه و غرب می آیند. این بادها باعث بروز گرد و غبار در کشور می‌شود و با وجود خشکسالی در منطقه بین النهرین ریزگردها تا چند هزار متر بالاتر رفته که ممکن است حتی تا تهران هم برسند.از طرف دیگرمدیریت غلط آب و سرشاخه شدن آب دجله و فرات نیز در این بین بی تاثیر نبوده است. رهاسازی اراضی کشاورزی و مشکلات مربوط به تالاب‌های بین النهرین هم علت دیگر بروز این پدیده است. و از همه مهم‌تر اینکه تا زمانی که تالاب‌های بین‌النهرین به شرایط ایده آل قبل از جنگ ایران و عراق برنگردند، ریزگردها وجود دارند.ما برای مقابله با این پدیده اقدامات مختلفی انجام داده ایم .اجلاس منطقه‌ای برای مقابله با پدیده گرد و غبار فعال شده تا کشورهای منطقه را به کنترل این پدیده تشویق کنیم.همچنین در داخل سازمان محیط زیست و سازمان جنگل‌ها نیز برنامه‌هایی را در این زمینه مدنظر قرار داده‌ایم.اما نباید فراموش کنیم که اطلاع‌رسانی و ایجاد آمادگی مردم برای زندگی با گرد و غبار نیز مساله مهمی است که باید به آن توجه کنیم.”

از مالچ پاشی تا درخت های شن گیر

برای مقابله با پدیده ریزگردها راه کارهای متعددی اتخاذ شده است از جمله درخت کاری در مرزها وایجاد کمربند سبز در اطراف شهرها.

درخت های شن گیر نیز که به صورت طبیعی خاصیت جذب گرد و غبار و ریزگرد را دارند یکی از راهکارهای موثر است که البته به دلیل هزینه بالای کاشت این درخت ها عملا این طرح به صورت کامل اجرا نشد.

حفظ و گسترش فضای سبز درون شهری هم در این بین بی تاثیر نخواهد بود. اما یکی از راهکارهای مهم دیگر که در عین موثر بودن به دلیل هزینه های زیادی که بر دوش دولت تحمیل می کند به صورت کامل اجرایی نشده،مالچ پاشی است.مالچ یکی از فرآورده های نفتی است که با پاشیدن آن بر روی ریگزارها و بیابان ها مانع بلند شدن ریزگردها از سطح زمین و پخش شدن در هوا می شوند. هر چند این طرح تا مدت ها اجرایی می شد اما در حال حاضر بنا به دلایلی متوقف شده است.

مدیر ملی مقابله با پدیده گرد و غبار درباره وضعیت مالچ پاشی اخیر می گوید :” امسال مالچ پاشی از برنامه بیابان زدایی حذف شده به دلیل بحث تحریم ها و هزینه های زیادی که این کار بر دوش دولت می گذارد.ما با کمبود منابع مالی، مواجه هستیم و با وجودی که وزارت نفت مکلف به تامین اعتبار پروژه بیابان زدایی شده اما اعتبارات این طرح محقق نشده است.توجه به این نکته بسیار حائز اهمیت است که از خرداد تا مهرماه کشور در معرض ریزگرد خواهد بود، بنابراین باید راهکارهای فردی هم در کنار اقدامات دولتی ترویج شود و برای استفاده افراد از ماسک و پوشش در و پنجره در مناطق در معرض خطر اطلاع رسانی شود. با توجه به اینکه شرق اردن، سوریه و عراق کانون اصلی ریزگردها هستند، ما اعلام کرده ایم که برای کشور عراق فناوری‌های نوین انجام خواهد شد.منشأ ریزگردها نه تنها داخلی و خارجی بلکه خشکسالی مستمر نیز در این بین بی تاثیر نیست و باید مردم را آماده کنیم که در زمینه مقابله با ریزگرد و اثرات آن مقابله کنند.”

در پایان باید این نکته را نیز یادآور شد،که تاثیرات منفی این پدیده بر سیستم تنفسی انسان اثبات شده است و هر نوع کوتاهی چه از سوی مسئولان امر و چه ساکنان این مناطق در استفاده از ماسک و لوازم احتیاطی جبران ناپذیر و با عواقب بسیار همراه خواهد بود.

بنابراین هموطنان و به خصوص مردم استان‌های در معرض ریزگرد باید بدون تعلل نسبت به یادگیری و اجرای اقدامات حفاظتی در برابر این بحران اقدام نمایند.

 کیهان