دستور خروج جاده مرگ از پارک گلستان
شهروندان:
وزیر راه و شهرسازی گفت: «دستور داده ام که واریانت طرح انتقال جاده تهران- مشهد به خارج از پارک ملی گلستان طراحی و تصویب شده و سپس اعتبار آن برای اجرایی شدن تامین شود.»
دکتر عباس آخوندی در سفر به استان گلستان در پاسخ به این سوال خبرنگار ما که «برنامه وزارت راه و شهرسازی برای اجرایی شدن مصوبه خروج جاده تهران – مشهد به خارج از پارک ملی گلستان چیست؟» گفت: «با این‌که در آن زمان بنده مسئولیت در این وزارتخانه نداشتم، اما دستور داده‌ام که واریانت طرح انتقال جاده تهران- مشهد به خارج از پارک ملی گلستان طراحی شود. انشاءالله بعد از طراحی، تصویب شده و سپس اعتبار آن برای اجرایی شدن تامین شود.»
در همین حال رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور در زمستان ۹۲ در سفر به استان گلستان به خبرنگاران گفت که «جاده کنونی پارک ملی گلستان که درحال حاضر به‌عنوان جاده بین راهی برای سفرها مورد استفاده قرار می‌گیرد قرار است به زودی به‌عنوان جاده گردشگری انتخاب شود.»
معصومه ابتکار با تاکید بر این‌که مصوبه دولتی این جاده در زمان ریاست‌جمهوری آقای خاتمی تصویب شده اما متاسفانه بعدها به این موضوع توجه نشده و کار نیمه‌تمام مانده است، گفت که این جاده می‌تواند مایه تحول برای استان در حوزه گردشگری باشد و همچنین راه بسیار خوبی برای نجات پارک ملی گلستان است. او وعده داد که بودجه انتقال جاده پارک ملی گلستان را تامین کند و مشکل هرچه زودتر حل شود.
زخمی به نام جاده
همه چیز از نزدیک به ۶۰سال پیش شروع شد. آن هنگام که پارک ملی گلستان نام «منطقه حفاظت‌شده آلمه وایشکی» و بعدتر «پارک وحش» را یدک می‌کشید. آن زمان جاده کنونی تهران را به مشهد متصل می‌کرد و مانند امروز مهم‌ترین راه این مسیر بود. در سال ۱۳۵۴ منطقه مورد نظر «اولین پارک ملی ایران» نام گرفت و در فهرست میراث جهانی یونسکو به‌عنوان یکی از ۵۰ ذخیره‌گاه زیست‌کره زمین به ثبت رسید.
همان زمان مسئولان وقت حفاظت محیط‌زیست کشور به فکر جا‌به‌جایی جاده و خروج آن از قلب پارک ملی گلستان افتادند. زیرا قوانین جهانی و نیز داخلی، عبور هرگونه جاده ترانزیت را به پارک‌های ملی ممنوع اعلام کرده است. چراکه حفاظت از پارک‌های ملی ایجاب می‌کند که تردد در آنها به کمترین میزان تقلیل یافته و تا بالاترین حد ممکن، تحت کنترل و نظارت درآید.
اما اصل ماجرا به نگرش سازندگان راه‌ها در کشور برمی‌گردد. زیرا احداث بسیاری از جاده‌ها و ازجمله جاده فوق تنها براساس علم مهندسی مکانیک خاک و راهسازی صورت گرفته و شاخص‌های پراهمیتی همچون اثرات درازمدت ساخت جاده بر منابع آب، خاک، هوا، گیاهان و جانوران نادیده گرفته شده است. گذر جاده از حساس‌ترین زیستگاه جانوران و گیاهان کشور و تردد خودروهای سنگین با سرعت زیاد، خسارت‌های فراوانی را به چرخه طبیعی حیات در قلب این جنگل باستانی چندمیلیون‌ساله که یکی از آخرین بازمانده‌های جنگل‌های هیرکانی است وارد می‌آورد.
چند‌سال پس از اعلام این جنگل با عنوان پارک ملی، بحث انتقال جاده به خارج از پارک و استفاده از مسیر کنونی جهت اکوتوریسم و طبیعت‌گردی و تحقیق و پژوهش از سوی متخصصان محیط‌زیست و مطالعات مقدماتی آن در همان زمان انجام شد و در نهایت محور شمالی «کلاله-گلی داغ- آشخانه» به‌عنوان جاده جایگزین انتخاب شد، اما تا رخداد سیل مردادماه ۱۳۸۰ استان گلستان، این طرح پیگیری نشد. سیل در آن سال بهانه بود تا ضرورت انتقال جاده دوباره احساس و مطرح شود و بالاخره دولت هشتم آن را پذیرفته و تصویب کرد و وزارت راه مامور مطالعات آن شد.
این مصوبه در سفر اسفند ۱۳۸۴ رئیس‌جمهوری وقت به استان گلستان دوباره مطرح شد و مورد تایید و تصویب قرار گرفت، اما وزارت راه که طی سال‌های پس از انقلاب، همواره بدون ذکر دلیل با این انتقال مخالف بود پس از سیل ۱۳۸۰، طرح ترمیم و تعریض جاده فعلی را مطرح کرد و با وجود مصوبه دو دولت برای انتقال جاده به خارج از پارک ملی و هشدار کارشناسان نسبت به بازسازی آن با صرف هزینه‌های میلیاردی، بلافاصله پس از رخداد سیل ۱۳۸۰ با کمک تعداد زیادی از استان‌های کشور آغاز شد. سیل سال بعد و تخریب کامل جاده تعمیرشده ثابت کرد که این بازسازی یک اشتباه بزرگ بوده است؛ اشتباهی که مهندسان مشاور وزارت راه آن را مرتکب شدند.
براساس اسناد به‌جامانده از ۴۰سال پیش تاکنون، مکاتبات زیادی از سوی سازمان حفاظت محیط زیست در مورد طرح خروج جاده بین‌المللی از داخل پارک ملی گلستان صورت گرفته است. تنها ۳ ماه پیش از رخداد سیل مرداد ۱۳۸۰ گلستان، اداره کل محیط‌زیست و نمایندگان فقید استان سعی در اجرایی کردن مصوبه انتقال جاده به خارج از پارک ملی در یک برنامه ۵ تا ۱۰ساله برای وزیر جدید راه و ترابری یعنی مرحوم دادمان که مدیری کلان‌نگر و ارایه‌دهنده طرح‌های سبز در راه‌آهن بود داشتند، اما سانحه انفجار هواپیمای حامل دادمان و نمایندگان گلستان و کشته شدن آنها، بار دیگر طرح را مسکوت گذاشت.
پس از آن در زمان وزیر و نمایندگان بعدی و دولت نهم و دهم، نه‌تنها احداث جاده جدید عملی نشد بلکه وزارت راه همچنان به ترمیم جاده تخریب‌شده ادامه داد و سخنی نیز از مصوبه انتقال جاده به میان نیاورد. هیچ‌کس هم در این میان نپرسید جاده‌ای که در دو هیأت دولت انتقالش به نقطه‌ای دیگر تصویب شده چرا باید میلیاردها تومان بودجه به اضافه خسارت از محل منابع ملی را در دل خود ذوب کند؟
نبود ردیف بودجه مشکل اصلی
درباره مصوبه ۱۳۸۲ هیأت دولت و لزوم خروج جاده ترانزیت به گزینه شمالی، مشاور وزیر راه و مجری جاده پارک ملی گلستان در‌سال ۸۶ مشکل اصلی را اختصاص ندادن ردیف بودجه برای این مصوبه ذکر کرده و گفته بود: «اگر بودجه به این طرح اختصاص داده شود ما با کمال میل عملیات آن را آغاز می‌کنیم، به خصوص در این مسیر که به لحاظ فنی اعتقاد داریم باید جایگزین بهتری برای این جاده تعریف شود که نمونه‌اش همین گزینه شمالی است.»
بالاترین درجه حفاظت
دکتر اسمعیل کهرم، استاد محیط‌زیست دانشگاه درباره نوع حفاظت در پارک‌های ملی به خبرنگار ما گفت: «در همه جای دنیا بالاترین میزان حفاظت را پارک‌های ملی دارند و کسی اجازه ندارد حتی تکه‌ای سنگ یا استخوان حیوانی را در آنها جابه‌جا کند. اما ما در پارک‌های ملی‌مان چه‌ها که نمی‌کنیم. در دولت پیشین در پارک ملی خجیر ۲۱ بولدوزر می‌اندازیم تا لوله ۴۸ اینچ گاز را وصل کنیم و از دل پارک ملی گلستان جاده ترانزیت می‌گذرانیم. این استاندارد علمی و قانونی نیست و اکنون دولت جدید درصدد اصلاح آن است.»
او درباره پارک ملی گلستان گفت: «این پارک ملی، جواهر تاج مناطق کشور و قدیمی‌ترین پارک ایران است. مجموعه بی‌نظیر و باستانی از جنگل‌های هیرکانی ۳ میلیون ساله و مراتع و گونه‌های گیاهی و جانوری کمیاب، اما سال‌های اخیر با سیاست‌های نادرست و غیرعلمی آن را تبدیل به عرعر، اکالیپتوس و صنوبر که نه ارزش زیبایی دارند و نه ارزش تجاری کرده و با این کار بافت را از اساس تغییر داده است و پارک ملی را نابود کرده‌ایم.»
کهرم درباره فشار جاده بر سفره‌های آب زیرزمینی گفت: «وقتی از جاده خودروهای سنگین عبور می‌کنند فشار آن بر لایه‌های زمین چندین‌برابر می‌شود. با این حساب در زیر پارک ملی گلستان که متکی بر سفره‌های آب زیرزمینی هستند این جاده چه اثری خواهد داشت؟ به جای این‌که ۱۰سال دیگر با جنگلی خشک‌شده مواجه شویم امروز باید اینها را محاسبه و جاده را به بیرون پارک منتقل کنیم.»
آخرین پیگیری‌ها
مصوبه فراموش‌شده «انتقال جاده به خارج از پارک ملی گلستان» حالا دوباره در دولت از سوی سازمان حفاظت محیط زیست مطرح و پیگیری شده است. مسئولان استانی نیز به شدت پیگیر ماجرا هستند تا مصوبه را اجرایی و «بهشت تنوع زیستی ایران» را نجات دهند. رویکردی که در دولت نهم و دهم به‌رغم تصویب دوباره مصوبه انتقال، به فراموشی سپرده شد و با دستورهای غیرکارشناسی و صرف بودجه‌های کلانی که می‌شد گزینه شمالی را شروع کرد در راستای تخریب پارک اقدام شد. حالا معصومه ابتکار به میدان آمده تا منجی بااهمیت‌ترین پارک ملی خاورمیانه باشد.
باید دید دولت تدبیر و امید که اصول محیط‌زیستی ویژه‌ای را در منشور انتخاباتی خود گنجانده و به شهروندان وعده داده بود تا چه میزان می‌تواند به آن وفادار باشد و وعده‌ها را عملی کند. این یک آزمون برای مسئولان دولت یازدهم است تا ثابت کنند که در سیاست‌های کلان و خرد تا کجا به پایداری توسعه اندیشیده و عمل می‌کنند.
الهه موسوی
شهروند
