فرهنگ‌سازی، تنها راهکار موجود
شهروندان – کتایون نجفی‌زاده *:
1 براساس آمار وزارت بهداشت سالانه بین پنج تا هشت‌هزار نفر در کشور دچارمرگ مغزی می‌شوند که از این تعداد دوهزارو500 تا چهارهزار نفرشان قابلیت اهدای عضو دارند، ولی متاسفانه سالانه بین 600 تا 700 نفر به اهدا می‌رسند. بر اساس استانداردهای جهانی باید نیمی از افراد دچار مرگ مغزی (یعنی بیش از سه‌هزار نفر) در سال اهدای عضو داشته باشند.
۲
در حال حاضر در ایران سالانه ۲۰هزار بیمار نیازمند به ارگان اصلی داریم. در هر فرد مرگ مغزی یک تا هفت ارگان اصلی بدن قابل پیوند است که می‌تواند جان یک تا هفت‌نفر را از خطر مرگ نجات دهد. علاوه بر این، بیمار مرگ مغزی می‌تواند با اهدای یک تا ۴۳نسج، زندگی یک تا ۴۳ نفر را بهبود بخشد. در حقیقت، ارگان‌های اصلی اهدایی از فرد مرگ مغزی بیمار را از خطر مرگ نجات می‌دهند و نسوج اهدایی نیز موجب بهبود وضع زندگی و ارتقای کیفیت زندگی بیماران می‌شوند. از آنجا که در حال حاضر تنها منبع نجات این۲۰هزار نفر در ایران استفاده از اعضای اشخاصی است که دچار مرگ مغزی شده‌اند، بنابراین به‌طور میانگین روزانه هفت تا ۱۰نفر از این افراد فوت می‌کنند.
۳ اگر پنج تا هشت‌هزار نفر مرگ مغزی که در کشور اتفاق می‌افتد، اعضای ۲۰درصدشان به اهدا برسد، افراد نیازمند پیوند عضو زنده می‌مانند، اما در عمل می‌بینیم که این ماجرا اتفاق نمی‌افتد. کسی که دچار ضربه مغزی می‌شود، نیاز است که اورژانس بین شش تا هشت‌دقیقه بر بالینش حاضر شده و لوله تنفسی در دهان فرد گذاشته شود چرا که در غیر این صورت ضربان قلب از دست می‌رود. دلیل دیگر رضایت خانواده‌هاست که در کشور ما آمار پایینی دارد. هم‌اکنون آمار رضایت خانواده‌های ایرانی در اهدای عضو، نزدیک به ۳۷درصد است که آمار پایینی محسوب می‌شود.
آمار رضایت خانواده‌های ایرانی در زمینه اهدای عضو در سال ۸۴، حدود پنج‌درصد بود. یعنی از هر صدخانواده پنج خانواده رضایت می‌دادند. البته این آمار بسیار پایین به دلیل کمبود امکانات و تکنولوژی و روحیه ایثارگری در مردم ما نبود، بلکه دلیل اصلی ضعف فرهنگ‌سازی بوده است. یعنی برای اینکه مردم نوع‌دوستی خود را بروز دهند باید فرهنگ اعتمادسازی در آنها نهادینه و موضوع مرگ مغزی در اذهان مردم به‌درستی تبیین شود.
خوشبختانه طی سال‌های اخیر این آمار با فرهنگ‌سازی در ارگان‌های فرهنگ‌ساز نظیر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و صداوسیما و با تلاش رسانه‌ها و کوشش هنرمندان و ورزشکاران سرشناس با رشد مطلوبی روبه‌رو شده است، به گونه‌ای که این آمار در مرکز اهدای عضو دانشگاه علوم‌پزشکی شهیدبهشتی با اقدامات گسترده علمی و فرهنگی‌ای که انجام داده است، به بالای ۹۶درصد ارتقا یافته است.
۴ ایران، ۱۶مرکز اهدای عضو دارد. مرکز اهدای عضو جایی است که در آن، عمل برداشت ارگان‌های فرد مرگ مغزی انجام می‌شود و این مراکز مسوول رضایت‌گیری از خانواده‌های افرادی هستند که دچار مرگ مغزی شده‌اند. یک معیار سنجش در دنیا به نام pmp وجود دارد که به معنای تعداد اهدای عضو در یک‌میلیون نفر است که برای آمار میزان اهدای عضو در هر کشور از آن استفاده می‌شود.
این رقم در ایران ۸/۷ است و در اسپانیا که مقام اول در اهدای عضو را دارد، ۳۵/۱ است. اما مرکز اهدای عضو بیمارستان مسیح دانشوری به تنهایی رقم ۳۲ نفر در یک میلیون را به خود اختصاص داده است. این مرکز در رضایت‌گیری از خانواده‌ها مقام اول را دارد و از ۶۶۵ نفری که در سال گذشته در ایران اهدای عضو کردند، حدود ۳۰۰نفر آن مربوط به این واحد فراهم‌آوری اعضاست. در حالی‌که اسپانیا که مقام نخست را در دنیا دارد، سالانه ۵۰ پیوند عضو انجام می‌دهد.
۵ در بحث پیوند اعضا، زمان یک عامل حیاتی است و مراقبت‌های خاصی لازم است تا اعضا، قابل پیوند باشند. متاسفانه بسیاری از بیمارستان‌ها با نحوه مراقبت دارویی از بیمار مرگ مغزی آشنایی ندارند و با وجود رضایت خانواده، برخی ارگان‌ها در مبدأ از بین رفته و در نتیجه فرصت مناسب برای پیوند از بین می‌رود.
امید است با اجرای برنامه آموزش کشوری تیم‌های اهدای عضو درباره نحوه رضایت‌گیری از خانواده در شهریورماه و همچنین برنامه آموزش استاندارد مراحل اهدای عضو برای تیم‌های اهدای عضو که قرار است مهرماه برگزار شود، شاهد ارتقای فعالیت‌های فراهم‌آوری اعضا در کشور باشیم.
۶ فرهنگ‌سازی و آشناشدن هرچه بیشتر خانواده‌ها با پیوند عضو از راهکارهای مهمی است که می‌توان امید داشت با استفاده از آن تعداد بیشتری از بیماران در انتظار پیوند زنده بمانند. کارت‌های اهدای عضو یکی از فعالیت‌های فرهنگی برای رسیدن به اهداف بخش‌های پیوند عضو در کشورمان است.
تجربه نشان داده است فردی که کارت اهدای عضو دارد، هنگامی که دچار مرگ مغزی می‌شود خانواده به‌دلیل آشنایی با تمایل وی به اهدای عضو و برای برآورده‌کردن آخرین خواسته متوفی مخالفتی با اهدای عضو نمی‌کنند و همین کارت‌های به ظاهر کوچک تاکنون توانسته جان عده زیادی از بیماران در انتظار پیوند را نجات دهد.
*رییس مرکز اهدای عضو دانشگاه علوم‌پزشکی شهیدبهشتی رییس اداره پیوند و بیماری‌های خاص وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
شرق
