بی‌دقتی‌ای که به خدمت «شایعه» درمی‌آید
شهروندان:
سقوط هواپیمای مسافربری در شهرک آزادی برابر آخرین آمار 39 کشته و 9 مصدوم داشته است، اما معلوم نیست با آنچه که روز حادثه از سوی برخی منابع خبری در مورد شمار کشته شدگان و مصدومان این حادثه اعلام شد، مخاطب باید چقدر به این اطلاعات اطمینان کند.
با گسترش شبکه‌های اطلاع رسانی و اجتماعی امکان جلوگیری از انتشار اخباری مانند سقوط هواپیما اگر غیر ممکن نباشد، نزدیک به محال است، اما در همین فضا آفتی نیز وجود دارد که به شدت می‌تواند جامعه را تحت تاثیر قرار دهد؛ نام این آفت شایعه پردازی و ارائه آمار غلط از میزان خسارت ناشی از حادثه است و برای جلوگیری از آن معمولا دستگاه‌های امدادی و انتظامی یا اجازه حضور خبرنگاران در محل را صادر می‌کنند یا آمار صحیح از سوی مسئولان مرتبط در اختیار رسانه‌ها و نمایندگان افکار عمومی قرار می‌گیرد تا از این طریق جلوی انتشار هر نوع شایعه و آمار غیرواقع گرفته شود.
اما در ماجرای سقوط هواپیما ایران ۱۴۰ در شهرک آزادی ماجرا کمی متفاوت بود، نیروهای نظامی و انتظامی برای فعالیت خبرنگاران محدودیت‌هایی ایجاد کرده بودند و دستگاه‌های مسوول در امدادرسانی نیز آمارهای درستی از حادثه در اختیار رسانه‌ها قرار ندادند؛ ابتدا گفته شد که تمامی خدمه و سرنشینان هواپیما جان خود را از دست داده‌اند؛ تصور کنید در آن لحظه حال فردی که یکی از نزدیکانش در آن ساعت بنا بوده از تهران به وسیله هواپیما سفر کند چه خواهد شد؟
دقایقی بعد مسئولان اطلاع رسانی در خصوص این حادثه، “طبس” را به عنوان مقصد این هواپیما اعلام کرده و گفتند که حادثه در بخش‌های مسکونی شهرک آزادی رخ نداده است، اما همچنان تعداد کشته شدگان را تمامی سرنشینان هواپیما ذکر می‌کردند.
دقایقی بعد تناقض آماری شکل دیگری به خود گرفت و در حالی که اورژانس از امدادرسانی به پنج مصدوم این حادثه و انتقالشان به بیمارستان خبر داده بود، دیگر دستگاه‌های اطلاع رسانی تاکید کردند که این هواپیما ۴۸ سرنشین داشته و تمامی آنان فوت کرده‌اند.
مدتی بعد در حالی که گفته می‌شد هیچ یک از شهروندان در محل سقوط هواپیما نبودند، سازمان امداد و نجات خبری را اعلام کرد که بر اساس آن تعدادی از عابران و کارگران کارخانه شیشه مینا دچار آسیب دیدگی شده بودند!
حدود یک ساعت پس از حادثه سرانجام شمار کشته شدگان به شکل رسمی اعلام شد. ۴۶ نفر و پس از آن این تعداد ۴۸ نفر اعلام شد و دقایقی بعد نیز فرمانده ناجا این تعداد را ۴۵ نفر اعلام کرد و باز هم علیرغم اینکه برخی منابع خبری از نجات سه تن از مسافران هواپیما خبر داده بودند، برخی از منابع رسمی دوباره اعلام کردند که تمامی سرنشینان هواپیما جان خود را از دست داده‌اند.
ماجرای ارائه آمارهای ضد و نقیض ادامه داشت تا سرانجام بر خلاف رویه معمول حوادث اینچنینی که آمارها افزایش می‌یابد، ناگهان تعداد کشته‌شدگان با کاهشی ۱۰ نفری به ۳۸ نفر رسید، آماری که سازمان پزشکی قانونی نیز آن را تایید کرد و مشخص شد که شمار قطعی کشته‌شدگان سقوط هواپیما ۳۸ نفر بوده است، در این شرایط با توجه به تعداد سرنشینان این هواپیما باید دست کم ۱۰ نفری که گفته می‌شد جزو کشته شدگانند زنده مانده باشند که همین اتفاق نیز افتاد و اعلام شد که ۱۰ تن دیگر نیز در جریان این حادثه مصدوم شده‌اند که البته یکی از این افراد ساعاتی بعد جان خود را از دست داد.
سرانجام آمار قطعی شد، ۳۹ کشته و ۹ مصدوم که همگی از مسافران اتوبوس بودند، گاف دیگر در اطلاع رسانی آماری بود که درباره امدادرسانی به پنج نفر از کارگران کارخانه شیشه مینا و عابران اعلام شده بود و هنوز معلوم نیست چرا این افراد جزو مصدومان این حادثه محسوب نمی‌شوند؟
بحران در اطلاع رسانی آنچه که روز یکشنبه رخ داد، نمونه‌های دیگری نیز داشت که از جمله آن می‌توان به ماجرای زلزله ورزقان و حتی آمارهایی که در ایام چهارشنبه سوری اعلام می‌شود اشاره کرد. آمارهایی که آنقدر بالا و پایین و کم و زیاد می‌شود که مخاطب حوصله‌اش از پیگیری آن سر می‌رود و نتیجه آن یا پیگیری اخبار از رسانه‌های خارجی خواهد شد یا باور شایعات.
به نظر می‌رسد دستگاه‌های انتظامی و امدادرسانی باید در کنار سرعتی که برای انتشار اخبار و قرار دادن آن در اختیار رسانه‌ها دارند، به موضوع صحت و اطمینان از درستی آن نیز توجه کنند و از همه مهم تر بهتر است سامانه اطلاع رسانی مدیریت بحران اطلاع رسانی واحدی در خصوص این حوادث بر عهده گیرد.
مهدی بابایی – ایسنا
