حال بهره‌وری خوب نیست
شهروندان- رضا شفیعی‌ثابت*:
در حال حاضر وضعیت بهره‌وری در کشور از نظر آمار و ارقام چندان خوب نیست و در یک دوره 40 ساله، سهم بهره‌وری در رشد اقتصاد ایران تقریبا 5/0 درصد بوده است؛ در حالی که در برنامه چهارم 5/2 درصد از 8 درصد و در برنامه پنجم 7/2 درصد از 8درصد باید از محل ارتقای بهره‌وری تامین می‌شد. در عرصه آسیب‌شناسی بهره‌وری عموما به سه شاخص بهره‌وری کار، بهره‌وری سرمایه و بهره‌وری کل عوامل تولید توجه می‌شود.
حوزه بهره‌وری کار نسبت به دو شاخص دیگر تقریبا وضعیت بهتری دارد و متوسط رشد ۱/۲ درصد را در ۴۰ سال گذشته نشان می‌دهد که البته همین وضعیت هم در قیاس با سایر کشورها بسیار ناگوار است و ما از میان ۲۰ کشور عضو سازمان بهره‌وری آسیایی، در بهره‌وری نیروی کار رتبه نوزدهم را داریم.
با اینکه رشد بهره‌وری نیروی کار رشد مثبتی است، وقتی آسیب‌شناسی می‌کنیم، نخستین نکته‌یی که به نظر می‌رسد، این است که نیروی کار ما مهارت مکفی برای کارکرد ندارد، اما مشکل فقط ناشی از این مساله نیست، بلکه ناشی از این بوده که مواد و منابع مکفی در اختیار نیروی کار قرار نگرفته است که بتواند بهتر کار کند. پس یک وجه پایین بودن شاخص بهره‌وری نیروی کار، مهارت نیروی کار است و وجه دیگر آن این است که صاحب بنگاه به علت شرایط نامساعد مالی نتوانسته ورودی‌های مناسب را در اختیار نیروی کار قرار دهد که به تبع آن، شاخص بهره‌وری کار آن بنگاه نیز کاهش پیدا کرده است.
وضعیت ما در حوزه بهره‌وری سرمایه بسیار بد است. یکی از دلایل این رکود ناشی از به‌روز نشدن سرمایه‌ها یا به عبارت دیگر به‌روز نشدن فناوری‌های قدیمی است و دلیل دیگر این است که کارآمدی و ضریب کارایی این سرمایه بسیار پایین بوده است. به عنوان مثال، متوسط زمان بهره‌برداری از طرح‌های عمرانی ملی بیش از ۱۰ سال است، در حالی که این طرح‌ها باید سه‌ساله به بهره‌برداری برسند. در واقع سرمایه‌یی که باید طی سه سال به بهره‌برداری می‌رسید و بازگشت سرمایه را طی هفت یا هشت سال ایجاد می‌کرد، بعد از گذشت ۱۰ سال هنوز به بهره‌برداری نرسیده است. بدیهی است که چنین اتفاقاتی منجر به افول شاخص بهره‌برداری سرمایه می‌شود.
بخش سوم شاخص بهره‌وری کل، عوامل تولید است که به اثر متقابل کار و سرمایه وابسته است و سهم بهره‌وری را در رشد نشان می‌دهد. در واقع مربوط به نحوه مدیریت ما بر نهاده کار و نهاده سرمایه است و به عبارت روشن‌تر، به مولفه‌های مدیریتی ربط پیدا می‌کند. به عبارت دیگر، وقتی سهم بهره‌وری در رشد اقتصادی یا شاخص بهره‌وری کل عوامل تولید نزولی می‌شود، در واقع مکانیسم‌ها و سازوکارهای مدیریتی که برای مدیریت عوامل و نهاده‌های تولید استفاده می‌کنیم، از کیفیت مطلوبی برخوردار نیست و در ارزیابی نظام‌های مدیریتی کشور و همچنین بنگاه‌های اقتصادی تاثیر منفی خواهد داشت.
شاید مهم‌ترین عامل، نزول بهره‌وری در اقتصاد ایران، برون‌زایی اقتصاد ایران است. اقتصاد برون‌زا شرایط خاص خود را دارد که نزول بهره‌وری را تشدید می‌کند. از مهم‌ترین شرایط اقتصاد برون‌زا، سهم بیش از حد حاکمیت در اقتصاد است. در واقع دولت بیش از مردم و جامعه در عرصه اقتصاد نقش‌آفرینی دارد.
*کارشناس بهره‌وری
اعتماد
