کتاب‌شناسان، کتاب می‌خرند
شهروندان:
هیات انتخاب و خرید کتاب در وزارت فرهنگ‌وارشاداسلامی معرفی شدند. این، اقدامی بی‌سابقه از زمان تشکیل این هیات در معاونت فرهنگی است. وزارت ارشاد می‌گوید این اقدامی است برای شفاف‌سازی وضعیت موجود. هیاتی که عملکرد غیرشفافش در چند سال گذشته باعث بروز اختلاف‌هایی شده بود.
ترکیب این هیات یکی از فهرست‌های ممنوعه‌ای بود که وزارت فرهنگ‌وارشاد سعی می‌کرد از انتشار آن خودداری کند. اما سیدعباس صالحی، معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ‌وارشاد اسلامی در حکم‌های جداگانه‌ای که توسط روابط‌عمومی معاونت در اختیار رسانه‌ها قرار داده شده است؛ کامران فانی، محمدعلی مهدوی‌راد، علی‌اصغر محمدخانی، علی اوجبی، محمدکاظم شمس، احمد کمالی‌نژاد، مصطفی امیدی و حجت‌الاسلام‌والمسلمین حمیدرضا ارباب‌سلیمانی را به‌مدت دوسال به‌عنوان عضو «هیات انتخاب و خرید کتاب» منصوب کرده است.
حالا این هشت‌نفر قرار است تا دوسال آینده در هیاتی باشند که یکی از موارد اختلاف‌نظر بین ناشران و معاونت فرهنگی وزارت ارشاد در چند سال گذشته بود. عملکرد نامشخص و عدم‌خرید کتاب از سوی ارشاد در چندسال گذشته باعث شده بود تا بسیاری از ناشران با انتقاد از مشخص‌نبودن ترکیب اعضای هیات ارشاد از عدم خرید کتاب و گزینش آثاری با موضوعات خاص و بی‌توجهی به آثار داستانی و شعر گله کنند.
آمارها هم از عدم زیر سوال‌بودن عملکرد هیات خبر می‌دهد. بررسی وضعیت خرید کتاب سال ۸۸ تا انتهای سال گذشته براساس آنچه در خانه کتاب موجود است نشان می‌دهد که در چهار سال گذشته در مجموع، ۲۵۸هزارو۴۲۰عنوان کتاب در کشور منتشر شده است. از این تعداد، ۶۰ هزارو۷۵۹ عنوان کتاب در سال ۸۸ و ۶۵هزارو۸۶ عنوان کتاب در سال ۸۹ چاپ شده است. همچنین ۶۸هزارو۶۵۳عنوان کتاب در سال ۹۰ و در سال ۹۱ نیز ۶۳هزارو۹۲۲عنوان کتاب منتشر شده است. اما سهم ارشاد از خرید این کتاب‌ها مشخص نیست اما آماری که از سوی ناشران منتشر می‌شود نشان از عدم خرید کتاب از سوی ارشاد بوده است. کتاب‌هایی که بعد از خرید با توزیعی مناسب باید در اختیار کتابخانه‌های عمومی در سراسر کشور قرار بگیرد و براساس شرایط منطقه و ترکیب آن به بالابردن فرهنگ عمومی و کتابخوانی کمک کند. اما این امر چگونه محقق شده است نیز به‌روزنشدن بیش از ۸۰درصد کتابخانه‌های عمومی براساس آمار نهاد کتابخانه‌های عمومی یا ارسال کتاب‌هایی خاص از ناشران دولتی و خاص بیانگر رعایت‌نشدن اهداف این هیات است.
اما حالا براساس آنچه در حکم معاون فرهنگی وزیر فرهنگ‌وارشاد اسلامی نیز آمده است از این افراد که چهر‌ه‌های شناخته‌شده‌ای از سوی جامعه فرهنگی هستند خواسته شده است: «حمایت هوشمندانه از کتاب‌هایی که برای تقویت و ترویج فرهنگ ایران اسلامی منتشر می‌شوند و موجبات ارتقای سطح فرهنگ جامعه را بر اساس تعاریف مندرج در مصوبات شورایعالی انقلاب فرهنگی و شورای فرهنگ عمومی فراهم می‌آورند، مورد انتظار است.»
اعضای هیات و گرایش‌هایشان
جدا از بحث عملکرد هیات انتخاب و خرید کتاب وزارت فرهنگ‌وارشاداسلامی، ترکیب جدید آن است که می‌توان از چند منظر به آن نگاه کرد. در میان ترکیب هیات، سه روحانی یعنی حجت‌الاسلام محمدعلی مهدوی‌راد، حجت‌الاسلام محمدکاظم شمس و حجت‌الاسلام حمیدرضا ارباب‌سلیمانی هستند که در کنار کامران فانی، علی‌اصغر محمدخانی، علی اوجبی و مصطفی امیدی قرار دارند که هر چهارنفر سال‌هاست در حوزه کتاب‌شناسی فعالیت کرده‌اند، اما برخی از منتقدان با انتقاد از گرایش شش‌نفر از ترکیب شورا به فلسفه و علوم دینی معتقدند کفه ادبیات داستانی و کتاب‌های کودک و نوجوان سبک‌تر است. اما علی‌اصغر محمدخانی یکی از اعضای هیات با رد چنین تصوری نسبت به اعضای شورای انتخاب گفت: «ترکیب هیات انتخاب و خرید کتاب ترکیب افرادی است که بیشتر از آنکه به حوزه خاصی متعلق باشند بیشتر کتاب‌شناس بوده و به همه حوزه‌های مربوط به کتاب مسلط هستند و همگی در حوزه کتاب صاحب‌نظرند و به طور کلی با آثار علوم‌انسانی آشنایی خوبی دارند.»
او پایین بودن گرایش به ادبیات داستانی را در میان اعضای این شورا رد کرد و گفت: «بخش مهمی از آثاری که در کتابخانه‌ها مورد توجه عموم قرار می‌گیرد، مربوط به آثار ادبی است. به‌طور مثال اینکه گفته می‌شود آقای فانی بیشتر گرایشش فلسفه است را قبول ندارم. به این دلیل که ایشان جدا از آنکه مترجم شناخته‌شده‌ای هستند، سال‌هاست که در حوزه کتاب‌شناسی فعالیت می‌کنند و به همین دلیل به طور دایم در جریان کتاب‌هایی که منتشر می‌شوند، هستند. در مورد آقای مهدوی‌راد و شمس هم این موضوع صادق است. اما شاید آشنایی آنها با دیگر موضوعات مثل دین، تاریخ و فلسفه – که آثار این حوزه‌ها هم مورد نیاز جامعه و عموم است – بیشتر است.» محمدخانی، تلقی گرایش داشتن خودش به فلسفه و کلیات را رد کرد. او که سال‌ها دبیر کتاب‌های ماه بود و در حال حاضر معاون شهر کتاب است، گفت: «خود من برخلاف تصور دوستان به طور مستمر در جریان انتشار کتاب‌های مختلف هستم و حتی اگر نتوانم کتاب‌ها را بخوانم فهرست تازه‌ترین کتاب‌های منتشرشده در حوزه ادبیات به‌خصوص رمان و داستان کوتاه را می‌بینم و از جریان‌های ادبی در داخل کشور اطلاع دارم.»
به اعتقاد محمدخانی برای حضور در این هیات نیازی نیست اعضای هیات، تخصصی در زمینه‌ای خاص داشته باشند: «اعضای این گروه باید کتاب‌شناس باشند و از نیاز جامعه کتابخوان آگاه باشند و نیازسنجی کنند که چه کتابی مناسب چه منطقه‌ای است. این ویژگی مهمی است که اعضای این هیات دارا هستند و در انتخاب آثار می‌توانند به آنها کمک کنند.»
نیازسنجی و اولویت‌ها
«مهم‌ترین دغدغه در انتخاب و خرید کتاب در حال حاضر موضوع بودجه است.» این موضوعی است که محمدخانی به عنوان کارشناس حوزه کتاب هم به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: «یکی از ایرادهایی که وجود دارد، این است که هیچ‌گاه برای خرید کتاب نیازسنجی نمی‌شود تا بتوان براساس آن فرهنگ کتابخوانی را ارتقا داد؛ مثل کاری که در شهر کتاب انجام گرفته و هدفش بالا بردن فرهنگ کتابخوانی است. اگر به موضوع خرید کتاب، بودجه لازم اختصاص یابد، می‌توان جریان کتابخوانی و تولید کتاب را رونق بخشید. مثلا می‌توان علاوه بر کتابخانه‌های عمومی، در مراکز بزرگ و کارخانه‌ها نیز کتابخانه ایجاد کرد، بنابراین در اینجا تمام بحث تنها به خرید کتاب ختم نمی‌شود و اگر بودجه کافی خرید کتاب وجود داشته باشد، می‌توان جریانی برای رونق کتابخوانی در سراسر کشور ایجاد کرد. اعتقاد دارم تیراژ واقعی کتاب در ایران به صورت بالقوه نه هزار نسخه بلکه ۲۰هزار نسخه است.»
محمدخانی با آنکه انتقاد ناشران برای عدم خرید کتاب از سوی ارشاد را وارد دانست اما گفت: «به‌نظرم ناشران نباید انتظار داشته باشند که همه آثارشان خریداری شود. در هر حال بودجه محدود است و عناوین کتاب‌هایی که منتشر می‌شود فراوان. این هیات از اسمش هم پیداست که هیات انتخاب هستند و باید در میان آثار موجود دست به انتخاب بزنند.»
اولویت‌سنجی مهم‌ترین مساله‌ای است که عضو هیات انتخاب و خرید آثار به آن تاکید کرد: «برای همین هم با مطالعه دقیق باید براساس بودجه، اولویت‌سنجی کرد. یکی از مشکلات چاپ و نشر، توزیع نامناسب کتاب است. ما باید بتوانیم در کنار انتخاب آثار توزیع مناسبی هم از آنها داشته باشیم و به شهرستان‌ها و نیازهایشان هم توجه کنیم. ارشاد برای خرید کتاب تنها نباید به کتابخانه‌های عمومی توجه داشته باشد. درباره کتابخانه‌های کارخانه‌ها و مدارس باید فکری کرد تا فرهنگ کتابخوانی رشد و گسترش پیدا کند. باید براساس نیاز هر کدام از این گروه‌ها کتاب خریداری شود. مثلا دوره‌ای شاهد بودیم که کتاب‌های فوکو را برای یک مدرسه خریداری کرده بودند. این درست نیست باید در نظر گرفته شود که کدام گروه به چه کتابی نیاز دارند.»
شرق
