تاریخ انتشار : سه شنبه ۱۰ دی ۱۳۹۲ زمان انتشار : ۱۰:۴۹

شهروندان:
هر پدیده ای، حول خود، رازها و رمزهایی دارد که بدون شناخت از ماهیت آنها، زوایای پیچیده تری می گیرد.

شتاب تکوین علم در عصر حاضر به ویژه در بعد «الکترونیک»، بستر ساز بروز و ظهور پدیده های شده که ضمن ایجاد رفاه برای بشر، مشکلاتی را برای او فراهم ساخته است.

آلوین تافلر مبدع نظریه «موج سوم»، معتقد است بشر طی تاریخ، دو انقلاب به ترتیب کشاورزی و صنعتی را پشت سر گذاشته و اکنون در انقلاب سوم یعنی الکترونیک گام نهاده است.

به باور این تئوریسین غربی، در موج سوم، ظهور پدیده ها سبب بی نظمی شده و وی تنها راه برون رفت از این بی تعادلی را اتخاذ استراتژی دانایی در برابر پدیده ها می داند.

بسیاری از صاحبنظران رسانه، اینترنت، ماهواره ها و شبکه های تلویزیونی و نیز شبکه های اجتماعی را از جمله پدیده های این عصر دانسته و بر نیاز بشر به آنها به عنوان حلقه های پیوند و اطلاع رسانی تاکید دارند.

اما هر یک از جوامع برای برخورد با این پدیده ها، مشی و شیوه ای مالوف برگزیده است؛

برخی جوامع ضمن پذیرش کارکرد چنین پدیده هایی، راه تعامل را اختیار کرده و با تعریف شیوه های معقول، زمینه را برای استفاده از آنها فراهم ساخته و در مقایل جوامعی دیگر، موضعی سلبی در مقابل این پدیده ها گرفته و به محصور کردن آنها مبادرت ورزیده اند.

اوایل دهه ۷۰، با پرواز ماهواره، شبکه های مختلف تلویزیونی، سوار بر بال امواج، به عنوان میهمانی ناخوانده، بر قاب گیرنده هایی موجود در خانه ایرانیان نشست.

از همان ابتدا، با توسل به برخورد سلبی، مقابله با پدیده تازه از راه رسیده ماهواره، به منظور مهار تبعات آن، با جمع آوری دیش ها از پشت بام خانه ها در دستور کار قرار گرفت.

نتیجه معکوس اقدام جمع آوری دیش ها و تشدید استقبال مردم از شبکه ها ماهواره ای، پای ارسال پارازیت را بر روی امواج شبکه های ماهواره ای باز کرد.

اما این اقدامات سلبی نه تنها مانعی برای مراجعه مردم به ماهواره نشد بلکه دامنه پراکندگی آن را افزون بر بام خانه های پایتخت و شهر بزرگ، به کنار کپرهای کهنه و فرسوده مردم ساده زیست بشاگرد نیز کشاند.

این روزها بار دیگر مواجه با ماهواره در کنار خیلی از موضوعات و معضلات مبتلا به حوزه فرهنگی، توجه مسئولان و متولیان فرهنگی را به خود جلب کرده است و آنها را به چاره اندیشی برای برخوردی چارچوب دار واداشته است.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به تازگی با بیان اینکه ۷۱ درصد مردم تهران از ماهواره استفاده می کنند، اعلام داشته است: رسیدگی به این موضوع، ضرورت عرصه علم و فناوری روز است که باید ببینیم که با آسیب های این شبکه ها چگونه مقابله کنیم.

علی جنتی همچنین با ترسیم چشم انداز استفاده ماهواره، از دریافت دو هزار شبکه ماهواره ای روی تلفن های همراه در آینده نزدیک خبر می دهد که به گفته وی به راحتی توسط تلفن های همراه قابل دریافت خواهد بود.

وی همچنین تصریح می کند، برای مقابله با این آسیب ها نیاز به روش های عملی و صحیحی داریم که پژوهشگران باید این روش ها را در قالبی که هم برای مردم و هم برای دولت قابل پذیرش باشد، تدوین کنند.

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی رویکردهای آزمون و خطا نیز را فاقد راهگشایی دانسته و می افزاید: در گذشته اقداماتی مانند ممنوعیت استفاده از ویدئو در کشور انجام می شد که امروز به نظر کارهای خنده دار به حساب می آید و شاید پنج سال دیگر هم با بررسی اقدامات امروز خود همین احساس را داشته و به آن بخندیم.

اظهارات صریح وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی درباره ماهواره و کارکرد اجنتاب ناپذیر آن، افق جدیدی را برای برخورد منطقی توام با دانایی با این پدیده و نیز رویگردانی از اقدامات بازدارنده هموار می سازد.

در این پیوند، تاجبخش فناییان استاد دانشگاه و پژوهشگر فرهنگی می گوید، برخی برخوردها و روش های سلبی با ماهواره، باعث کنجکاوی بیشتر مردم نسبت به آن می شود.

وی یکی از علل اصلی تمایل مخاطبان به تماشای ماهواره را پاسخ به حس کنجکاوی دانست و افزود: آن درصد از جامعه که ماهواره دارند، برای پاسخ به حس کنجکاوی خود به آن رجوع می کنند زیرا تمایل دارند بدانند مردم سایر کشورهای چه سبک زندگی را دنبال می کنند.

فناییان ادامه می دهد: البته باید اذعان داشت صرف داشتن ماهواره دلیلی بر این نیست که مردم ماهواره زده هستند و اینکه شبکه های داخلی را نگاه نمی کنند زیرا اقبال مردم به برنامه های جذاب نشان داده که آنها به شبکه های داخلی بدبین نیستند.

وی می افزاید: اگر شبکه های تلویزیونی نسبت به ماموریتی که دارند به خوبی عمل کنند، ساختار و محتوا به روز را مد نظر قرار دهند، قادر به اثبات تفوق خود در رقابت با شبکه های ماهواره ای خواهند بود.

کارگردان نمایش مرغ مینا تصریح می کند: نمی توان رسانه ای مانند ماهواره را که مردم انتخاب کردند، با برخی روش ها از آنها گرفت، زیرا چنین امری سبب افزایش کنجکاوی آنها می شود.

فناییان می افزاید: به طور قطع برخی برخوردهای سلبی با پدیده ای مانند ماهواره، فقط مخاطبان را کنجکاو و تشویق به مراجعه به آن می کند.

وی همچنین بر ضرورت تفکیک برنامه شبکه های ماهواره ای تاکید کرده و ادامه می دهد: برخی شبکه ها برنامه های متنوعی در زمینه های ورزشی، علمی و تاریخی پخش می کنند که تماشای آنها ضرری ندارد اما در مقابل شبکه هایی به قصد عناد با جمهوری اسلامی ایران، تغییر فرهنگ و در وجهی کلان تر، تغییر نظام را در دستور کار خود قرار داده اند.

فناییان می گوید: نکته مهم، مقابله با شبکه های است که اهداف سوء و خصومت آمیز را دنبال می کنند، یعنی همان اقدامی را باید انجام داد که با شبکه های ایرانی در خارج از کشور صورت می گیرد و در مواردی فیلتر چنین شبکه هایی، اقدامی صحیح است.

وی با بیان اینکه گرچه تقریبا به لحاظ تجهیزات و تکنولوِژی و نیز برخی موانع نمی توان موفقیتی را در روش تقابلی متصور بود، افزود: بهتر است با تقویت برنامه های تلویزیونی داخل کشور از جهات گوناگون و دادن قدرت انتخاب به مردم برای تماشای برنامه های دلخواه، از توجه آنها به شبکه های ماهواره ای خارجی بکاهیم.

استاد دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران با تاکید بر تهیه برنامه های مختلف جهت اغنا مخاطبان ادامه می دهد: باید با تهیه چنین برنامه هایی، مخاطب به این درجه از اعتماد برسد که آنچه دریافت می کند، صحیح، واقعی و کامل است و اینکه تمامی اطلاعات را برای قضاوت در اختیار دارد.

کارگردان مجموعه تلویزیونی همه بچه های ما می افزاید: این برنامه ها باید نیاز عاطفی و فکری مخاطبان را برآورده سازد و وقتی در تولید برنامه ها، این دو نیاز در نظر گرفته نمی شود، مخاطب به تماشای شبکه های ماهواره سوق پیدا می کند.

منوچهر اکبرلو نویسنده و پژوهشگر فرهنگی نیز معتقد است، اعمال سیاست های بازدارنده در مواجه با پدیده های رسانه ای مانند ماهواره و شبکه اجتماعی بی نتیجه است.

وی می گوید: روش های موجود ناکام مقابله با رسانه های جدید مانند ماهواره و فیس بوک نکته مهمی است که اکنون مردم و مسوولان به آن پی برده اند.

اکبرلو ادامه می دهد: تجربه تاریخی نشان داده که بازداشتن و ممنوعیت نه تنها مردم را از یک پدیده دور نساخته بلکه ناخواسته عطش کاذبی نسبت به آن پدیده در آنها ایجاد کرده است.

این نویسنده ومنتقد سینما می افزاید: شبکه های اجتماعی مانند فیس بوک قابلیت استفاده به جا و نابجا دارند، اما ضروریست ماهیت و کارکرد آنها بازشناسایی شود و پس از این مهم، فرصت استفاده از آنها را برای مردم فراهم ساخت.

اکبرلو با بیان اینکه ایجاد ممنوعیت برای چنین رسانه هایی سبب ایجاد هزینه مضاعف برای نظام می شود، اضافه می کند: افزون بر این، حجم عظیمی از بودجه های دولتی مصروف این اقدام بازدارندگی بی ثمر خواهد شد.

وی می گوید: اعمال ممنوعیت در مواجه با این رسانه ها امری غیرعقلانی است و بهتر است دست اندرکاران و متولیان فرهنگی در رفتار خود بازنگری کنند.

این منتقد و نویسنده سینما تصریح می کند: در زمانه ای که چه در زمینه اطلاع رسانی و چه در زمینه سرگرم سازی با انبوهی از برنامه های بی مخاطب روبرو هستیم، طبیعی است که نمی توان از مردم به اجبار خواست که به سراغ این برنامه ها بروند.

اکبرلو، خلاء فرهنگی را سبب گرایش مخاطبان به ماهواره و شبکه های اجتماعی دانست و می افزاید: بهتر است تولید کنندگان در رسانه های مختلف داخلی از جمله تلویزیون، سینما و نیز سایر نهادهای فرهنگی در تولیدات خود نیاز مخاطب را مقدم بر نیاز مدیران بدانند.

سخن آخر آنکه اکنون با اهتمام رویکرد تجدیدنظرانه در برخورد با ماهواره، کارشناسان و صاحبنطران فرهنگی، باید با میدان آوردن ظرفیت های علمی خود و مطالعات گسترده، ضمن معرفی آسیب های ماهواره و شبکه های تلویزیونی آن، فرایند شیوه بی ضرر آن را برای مردم و نیز مسوولان روشن و تبیین کنند.

داستان «فیل و تاریکی» در مثنوی نمونه عیان از مواجه انسان با پدیده ناشناخته ای است که انسانها در تاریکی – جهل -، تاویل خود را از اندام واره فیل ارائه می دهد، و مولوی تنها راه نجات آنها از این ظلمات را دادن چراغ – دانایی – بدست آنها می داند.

امید غیاثوند -ایرنا