طراحی اتوبوسی با کمترین میزان آلودگی هوا
شهروندان:
وقتی آلودگی هوا در تهران به جایی می‌رسد که نفس کشیدن سخت می‌شود، نخستین اقدامی که مسئولان پس از تعطیل کردن مدارس انجام می‌دهند، کنترل تردد خودروهای شخصی است.
خودروها از مهمترین عوامل افزایش آلودگی‌ها هستند و در اغلب اوقات، سعی می‌شود تا مردم به استفاده از وسایل نقلیه عمومی تشویق شوند؛ اما هم برای شهروندان و هم برای مسئولان واضح و روشن است که وسایل حمل و نقل عمومی در آلوده کردن هوا دست کمی از خودروهای شخصی ندارند.
هنوز هم مینی‌بوس‌ها و اتوبوس‌های فرسوده در سطح شهر تهران دیده می‌شوند و دود گازوئیل را جرعه جرعه وارد ریه مردم می‌کنند؛ خودروهای پیری که خس خس سرفه‌های آن‌ها فضای شهر را آلوده کرده باید تعویض شوند. توده بزرگ دود و گازوئیل که با حرکت اتوبوس‌ها به صورت مسافران منتظر در ایستگاه‌ها اصابت می‌کند، صحنه آشنایی است که در طول روز بارها می‌بینیم. شاید گاهی پیش خودمان فکر کنیم که اگر مسئولان که این‌‌قدر روی تردد زوج و فرد خودروها تأکید و پافشاری می‌کنند، می‌کوشیدند اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌های دودزا را جمع‌آوری کنند حالا اوضاع کمی بهتر بود.
تردد ۲ هزار اتوبوس فرسوده در تهران
مهر ماه امسال بود که پیمان سنندجی مدیرعامل شرکت واحد اتوبوسرانی تهران اعلام کرد: حدود ۲هزار دستگاه از اتوبوس‌های شهر تهران فرسوده هستند و باید نوسازی شوند.
وی با بیان این‌که طی دو سال اخیر هیچ اتوبوس جدیدی از سوی دولت به پایتخت تحویل نشده، اظهار کرد: امید است دولت یازدهم توجه ویژه‌ای به حمل و نقل عمومی در کشور داشته باشد و مشکلات پیش روی اتوبوسرانی شهرهای کشور نیز از سر راه برداشته شود.
سنندجی با بیان این‌که عمر ناوگان اتوبوسرانی از ۴ سال به ۵/۶ سال افزایش یافته و هم‌اکنون تنها ۶ هزار و ۸۰۰ اتوبوس در شهر تهران فعال هستند، گفت: برای حفظ وضعیت موجود سالانه نیاز به ورود یکهزار دستگاه اتوبوس جدید داریم، این در حالی است که براساس طرح جامع حمل و نقل و ترافیک تعداد اتوبوس‌های شهر تهران باید به ۱۱هزار دستگاه افزایش یابد.
مدیر عامل شرکت واحد اتوبوسرانی خاطرنشان کرد: اگر چه شهرداری تهران طی چند سال اخیر برای رفاه حال شهروندان و تأمین ناوگان مورد نیاز با بودجه خود اقدام به خرید اتوبوس‌های دوکابین کرده، اما شرکت اتوبوسرانی هم‌اکنون برای نوسازی ناوگان به اتوبوس‌های تک کابین نیز نیازمند است که امیدواریم مساعدت و همکاری‌های لازم در این زمینه توسط دولت جدید صورت گیرد.
با این حال خیلی هم نمی‌توان بی‌انصاف بود. وضعیت تهران نسبت به چند سال گذشته بهتر شده و استفاده از اتوبوس‌های جدید مانند بی‌آرتی در مناطق آلوده و شلوغ پایتخت به کاهش مشکلات کمک کرده اما هنوز پایان ماجرا نیست.
طراحی اتوبوس کم‌مصرف
وجود این مشکل علاوه بر مسئولان، به دغدغه دانشجویان و پژوهشگران هم تبدیل شده و با هدف برطرف کردن آلودگی‌های ناشی از تردد وسایل نقلیه عمومی، دانشجوی ایرانی اتوبوسی طراحی کرده که علاوه بر کاهش مصرف سوخت، در کم کردن میزان آلودگی هوا هم مؤثر است.
نیما نعمت‌زاده، فارغ التحصیل رشته مهندسی سیستم‌های انرژی این اتوبوس را طوری طراحی کرده که می‌توان آن را روی هر اتوبوسی که در هر کشوری ساخته می‌شود، پیاده کرد.
وی می‌گوید: نیازی نیست فاصله بین درها و پنجره‌ها در این مدل عوض شود که این امر هزینه ساخت صنعتی را کاهش می‌دهد و البته همین موجب می‌شود تا فضای داخل کابین اتوبوس بازتر و چیدمان بهتر شود.
وی با بیان این‌که میزان مصرف سوخت خودروها و انتشار آلاینده‌ها با شکل بدنه خودروها ارتباط مستقیم دارد، اظهار می‌کند: این امر اثبات شده که بخش اعظم نیروی موتور برای غلبه بر اصطکاک ناشی از خاصیت آیرودینامیکی(جریان هوا و اثر آن بر اجسام متحرک) اختصاص می‌یابد؛ در نتیجه طراحی بهینه خودرو برای کاهش نیروی مقاوم هوا اهمیت دارد و این اتوبوس هم آیرودینامیک شده است.
نعمت‌زاده با اشاره به این‌که در ایران و در دنیا معمولاً روی طراحی خودروهای سبک کار می‌شود و تحقیقات کمتری روی طراحی اتوبوس انجام شده، می‌افزاید: تاکنون آیرودینامیک اتوبوس‌ها دچار تغییر نشده‌اند و هنوز اتوبوس‌ها مکعبی ساخته می‌شود. از طرفی هم چون اتوبوس‌ها بیشتر وظیفه حمل و نقل عمومی داخل شهری را بر عهده دارند، استفاده نکردن از آیرودینامیک در طراحی اتوبوس باعث می‌شود تا مصرف سوخت و در پی آن، آلودگی هوا هم افزایش یابد.
وی در مورد روند اجرای این طرح می‌گوید: در این پروژه با قرار دادن یک اتوبوس به عنوان نمونه، در ابعاد کوچک ساخته شد و در تونل باد مادون(سرعتی کمتر از سرعت صوت) به حرکت درآمد. روی این نمونه ساخته شده تست‌های مختلفی انجام شد و در نهایت با انجام اصلاحاتی در سقف، کف، محفظه هواساز، آینه‌های بغل این اتوبوس، ضریب درگ(نیروی مقاوم هوا) به مقدار ۴۷درصد و مصرف سوخت با توجه به سرعت‌های مختلف بین ۵۵/۰ تا ۷۸/۱۳ لیتر در ساعت کاهش پیدا کرد. نعمت‌زاده به شکل ظاهری این اتوبوس هم اشاره می‌کند و می‌افزاید: در ساخت این وسیله نقلیه از طراحی بیونیک (الهام‌گیری از حیوانات در طراحی) استفاده شده و برای طراحی آن از نهنگ الهام گرفته‌ام.
وی توضیح می‌دهد: هر اتوبوس یک محفظه هواساز دارد که هوای بیرون را می‌گیرد و خنک می‌کند و به داخل کابین اتوبوس می‌فرستد. این هواساز در اتوبوس‌های معمولی ممکن است هر جا، حتی کنار اتوبوس نصب شود اما در این مدل، هواساز را روی سقف قرار دادیم. هواساز طراحی شده، کمی از هوای عبوری از سقف را همان‌طور که به مسیر خود ادامه می‌دهد، می‌مکد و هوا را بدون این‌که از لایه مرزی جدا شود وارد دستگاه می‌کند.
به گفته نعمت‌زاده این طراحی باعث می‌شود جدایی لایه مرزی به تعویق بیفتد و اتوبوس آیرودینامیک‌تر شود که این امر هم درگ را کمتر می‌کند و هم مصرف سوخت را کاهش می‌دهد. کم شدن مصرف سوخت هم کاهش آلودگی هوا را در پی دارد. این مخترع استفاده از پروفیل استریم‌لاین در ساخت سقف این اتوبوس را از جمله مزایای آن دانسته و می‌گوید: استفاده از این مواد موجب می‌شود تا هوا از روی سقف اتوبوس جدا نشود اما تا به حال هیچ تولیدکننده‌ای از آن استفاده نکرده است. این نوع طراحی همچنین موجب می‌شود تا اتوبوس ظاهر زیباتری داشته باشد.
به گفته وی استفاده از این اتوبوس در سطح شهر، کاهش آلودگی صوتی را هم در پی دارد، چون هوا از روی اتوبوس به آرامی می‌گذرد و صدایی ایجاد نمی‌کند. ویژگی مثبت دیگر استفاده از پروفیل استریم لاین، بهبود پایداری اتوبوس است و از چپ شدن این وسیله نقلیه جلوگیری می‌شود.
نعمت‌زاده اظهار می‌کند: پروژه اتوبوس کم‌مصرف به عنوان پایان‌نامه من برای دوره کارشناسی ارشد ارائه شد. این اتوبوس که هیچ نمونه مشابهی در دنیا ندارد از سوی شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت هم مورد تأیید قرار گرفته اما تولید آن نیاز به سرمایه، حمایت و همکاری خودروسازان دارد.
ما گرد جهان می‌گردیم
این نخستین بار نیست که یک طرح کاربردی از سوی دانشجویان و پژوهشگران داخل کشور مطرح می‌شود اما برای تولید آن هیچ حمایتی صورت نمی‌گیرد، گاهی کار تا جایی پیش می‌رود که طرح یا تکنولوژی به‌دست آمده به خارج کشور منتقل می‌شود و آن وقت ما با هزینه‌های گزاف طالب وارد کردن آن به کشور می‌شویم، در حالی که بهره‌گیری از دانش نخبگان داخل کشور هم هزینه کمتری دارد و هم بومی است؛ با این حال ما همچنان گرد جهان می‌گردیم.
مریم فرهمند
ایران
