می‌رویم، تا آینده‌مان را بسازیم
شهروندان:
شاید بهتر باشد این گزارش را این‌گونه شروع کنیم که همه از سر اجبار یا عدم امکانات مهاجرت نمی‌کنند. عده‌یی هم هستند که از کودکی دوست دارند از کشور خارج شوند و به کشور رویاهاشان بروند. امثال ممل امریکایی‌ها در ایران کم نداریم و نخواهیم داشت.
اما وقتی گروه دیگری به دلیل مشکلات یا نبود امکانات مجبور به ترک کشور می‌شوند با آمار وحشتناکی مواجه می‌شویم که
به اندازه فروش نفت کشورمان «مهاجرت» برای ما هزینه دارد.
فرهاد، دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد که قصد مهاجرت به استرالیا یا کانادا را دارد می‌گوید: «می‌دانیم زندگی کردن در کشوری به غیر از کشور خودمان سخت است اما اینجا کار نداریم و بیخودی فقط مدرک گرفته‌ایم. کشورهای دیگر ارزش بیشتری برای مدارک‌مان قایلند و آنجا می‌توانیم آینده‌مان را بسازیم.»
فرار مغزها، بزرگ‌ترین مشکل
از مهم‌ترین مشکلاتی که گریبان مسوولان را گرفته است، خروج «مغزها» از ایران است. هرساله آمار این خروج‌ها را اعلام می‌کنند و برنامه‌ها و طرح‌های جدیدی را برای جلوگیری از این خروج‌ها برنامه‌ریزی می‌کنند. اما همچنان این آمارها در حال افزایش است. براساس آمارهای سال ۱۳۸۸، صندوق بین‌المللی پول، ایران رتبه اول را در آمار مهاجرت نخبگان از میان ۹۱ کشور در حال توسعه یا توسعه نیافته دنیا کسب کرده است.
صندوق بین‌المللی پول در این مورد گزارش داده است که سالانه حدود ۱۸۰ هزار ایرانی تحصیلکرده به امید زندگی و یافتن موقعیت‌های شغلی بهتر از کشور خارج می‌شوند. این صندوق بین‌المللی در گزارش خود می‌افزاید که رقم خروج حدود ۱۸۰ هزار نخبه تحصیلکرده از ایران، به معنی خروج سالانه ۵۰ میلیارد دلار ارز از کشور است. طبق این آمار هم‌اکنون بیش از ۲۵۰ هزار مهندس و پزشک ایرانی و بیش از ۱۷۰ هزار ایرانی با تحصیلات عالیه در امریکا زندگی می‌کنند و طبق آمار رسمی اداره گذرنامه، در سال ۸۷ روزانه ۲/۳ نفر با مدرک دکترا، ۱۵ نفر با مدرک کارشناسی ارشد و صدها نفر با مدرک کارشناسی از کشور مهاجرت کرده‌اند.
علی، به‌تازگی از پایان‌نامه ارشد خود دفاع کرده است. «شاید خیلی‌ها فکر می‌کنند که بیشتر کسانی که مهاجرت می‌کنند از دانشجویان هستند اما باید گفت بخشی از آنها افراد عادی جامعه هستند که به دلایل مختلف نمی‌توانند در کشور خودشان کار و زندگی کنند به همین خاطر تصمیم به مهاجرت می‌گیرند، حالا این رفتن یا به شکل پناهنده شدن است یا مهاجرت.»
مهاجرت ایرانیان هر روز بیشتر از دیروز
در سال ۲۰۰۵ میلادی، مسوولان ایرانی اعلام کردند که هرساله ۱۵۰ هزار تا ۱۸۰هزار متخصص و تحصیلکرده ایران را ترک می‌کنند. تقریبا می‌توان گفت رقمی معادل ۵۰۰ نفر در هرروز. امریکا به همراه کانادا همچنان از مقصدهای اصلی متخصصان ایرانی محسوب می‌شود. فقط از سال ???? تا ????، ??? هزار ایرانی از سفارت کانادا در ایران درخواست ویزای کار کرده‌اند. در دوره ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد، نخبه‌ترین دانشجویان دانشگاه‌های ایران برای ادامه تحصیل راهی کانادا و امریکا شدند. مرتضی دانشجو نیست.
او بعد از اینکه دیپلم خود را گرفته است، در شغلی آزاد مشغول به کار شده. او می‌گوید که براساس مهارتی که دارد می‌خواهد برای کانادا اقدام کند. «شاید بدانید که کشور کانادا تمام شرایطش براساس میزان تحصیلات نیست و ملاک‌های دیگری هم دارد و براساس این ملاک‌ها امتیازهایی را مشخص کرده است و اگر جمع امتیاز‌های شما به آن اندازه برسد، پرونده شما بررسی می‌شود و سپس می‌توانید به آن کشور مهاجرت کنید. البته باید گفت مثلا دانستن زبان فرانسه یا انگلیسی از مهم‌ترین این امتیازها به شمار می‌آید. من اینجا هر چقدر هم کار می‌کنم نمی‌توانم به داشتن خانه یا شرایطی لااقل مطلوب برای آینده خود فکر کنم. حقوق کافی دریافت نمی‌کنم، به‌تازگی با یک وامی که نمی‌دانم باید چگونه تمام آن را پرداخت کنم، ماشین خریده‌ام. هر چقدر هم سن من بیشتر شود، احتمال قبولی برای کانادا رفتن کم می‌شود. من کشورم را دوست دارم، اما خب باید به فکر زندگی خودم هم باشم. هزینه‌های زندگی در تهران از بعضی شهرهای اروپایی هم گران‌تر است»
استرالیا، هدف مهاجران غیرقانونی
پال فلی، سفیر استرالیا در تهران آمار تعداد مهاجران به استرالیا را این‌گونه اعلام کرد: از اول ژانویه ۲۰۱۳ تاکنون ۱۷ هزار و ۲۷۲نفر مهاجر غیرقانونی به استرالیا با قایق آمده‌اند که در این میان شش هزار و ۵۰۰ نفر ایرانی هستند. ایرانیان بیشترین مهاجران غیرقانونی به استرالیا هستند و بعد از ایران، افغانستان قرار دارد. در اردوگاه‌های مهاجرتی استرالیا نیز ۳۳۵۰ نفر ایرانی حضور دارند. اما از ۱۹ جولای تاکنون ۱۹۹۰ نفر بدون ویزا با قایق به استرالیا سفر کرده‌اند که بیش از ۱۰۰۰ نفر از آنها ایرانی هستند همه این افراد پس از بررسی امور مربوط به سلامت به جزیره پاپوآ گینه نو منتقل می‌شوند.
سیامک الان نزدیک به شش سال است که در استرالیا زندگی می‌کند. او زمانی که ایران بوده از دانشگاه انصراف داده است و به سربازی رفته است و پس از آن کارهای خود را برای مهاجرت به استرالیا انجام داده است.
سیامک درباره خودش و علت مهاجرتش گفت: «در ایران رشته مهندسی کامپیوتر در دانشگاه آزاد قبول شدم. ماه اول که به دانشگاه رفتم با محیطی رو به رو شدم که اصلا انتظارش را نداشتم. یکی از دلایلی که خواستم در رشته کامپیوتر درس بخوانم این بود که روزی مهندس شرکت اپل شوم. تصمیم گرفتم که بعد از گذراندن دوره سربازی مدارک زبان و سوابقم را برای دانشگاه‌های استرالیا ارسال کنم که بالاخره یکی از این دانشگاه‌ها با من موافقت کرد.
مهاجرت در جهان چه وضعی دارد؟
فرآیند جهانی شدن با گشودن مرزها به مبادلات تجاری، افزایش قابل توجه در جریان سرمایه، بین‌المللی شدن فرآیند تولید و مالکیت سرمایه به سرعت پیش می‌رفت. حال این سوال مطرح می‌شود که آیا مهاجرت‌های بین‌المللی در این شرایط افزایش یافته‌اند؟ آیا مهاجرت را می‌توان بخشی از جریان جهانی شدن اقتصادها دانست؟ متاسفانه به دلیل فقدان آمار در زمینه مهاجرت اعم از تعداد، گروه و علل آن نمی‌توان از وضعیت این پدیده در تمام دنیا، اطلاعات کافی به دست آورد.
اما نسبت مهاجران به جمعیت کل دنیا همچنان در رقم ۲/۸ درصد ثابت باقی مانده است. البته مهاجرت‌های موقتی غیرقانونی در این آمار گنجانده نشده‌اند. با این حال، جغرافیای مهاجرت بسیار تغییر کرده است. در حالی که نسبت مهاجران در کشورهای در حال توسعه کاهش می‌یابد، این نسبت در کشورهای توسعه‌یافته با افزایش روبه‌رو بوده است (از ۹۴/۳ به ۵/۸۹ درصد) بالاترین نسبت در کشورهایی نظیر امریکا، کانادا و استرالیا مشاهده می‌شود (امریکا ۳۰/۹، کانادا ۴/۱۷ و استرالیا ۱/۲۱درصد) در مقابل تعداد واقعی خارجیان در کشورهای اروپایی بسیار بالاست و در طول این مدت نیز از رشد زیادی برخوردار بوده‌اند (۳/۳ الی ۵ درصد).
شقایق نزدیک به سه سال می‌شود که در آلمان زندگی می‌کند. او درباره علت مهاجرت خود به ما گفت: «در ایران رشته مورد علاقه خود را قبول نشدم، درست زمانی که تصمیم گرفتم به آلمان فکر کنم، روابط ایران با این کشور کمی با مشکل مواجه شد به همین خاطر کارهای من کمی عقب افتاد و مشکلات سخت‌تری را برای رفتن به این کشور پشت سر گذاشتم. اما هزینه‌های زندگی کم و دانشگاه‌های رایگان از جمله مهم‌ترین دلایلی بودند که من تصمیم گرفتم تا به این کشور بروم.
الان بعد از سه سال به تازگی کاری هم پیدا کردم که می‌توانم تمام هزینه‌های زندگی خودم را با شغل و رشته مورد علاقه‌ام تامین کنم.» خروج ۵۰ میلیون دلار هر سال، امریکا آرزوی ایرانیان بر اساس نتایج آماری به دست آمده در سال ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ در حدود ۸/۴۸ درصد از کل دانشجویان پس از فارغ‌التحصیلی کشور را ترک می‌کنند. از سویی دیگر موج جدیدی از مهاجرت‌ها درست دو سال بعد روی می‌دهد، زمانی که دانشجویان فوق لیسانس خویش را گرفته و برای کسب دکترا از ایران خارج می‌شوند. بر اساس نتایج آماری موجود، بین سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ ایالات متحده امریکا مقصد بسیاری از دانشجویان ایرانی بوده است. کانادا پس از امریکا بیشترین درخواست مهاجرت را داشته است.
براساس تحقیقات نهاد ملی علوم ۸۹ درصد کسانی که به امریکا پرواز کرده‌اند پس از اخذ مدرک دکترا در این کشور اقامت گزیدند. مهاجرت مساوی با از دست دادن سرمایه‌یی بالغ بر ?? میلیون دلار در هر سال است. این گزارش متذکر می‌شود که در حال حاضر ۲۵۰ هزار مهندس و فیزیکدان ایرانی و بیش از ۱۷۰ هزار ایرانی با مدارک علمی بالا در ایالات متحده امریکا زندگی می‌کنند.
بهداد امروز بیشتر از شش سال می‌شود که در امریکا درس می‌خواند. حالا هم به تازگی در مقطع دکترا قبول شده است «وقتی ایران بودم به هر کسی که می‌گفتم می‌خواهم از کشور خارج شوم می‌گفت هزینه‌های زندگی زیاده و نمی‌توانی خارج شوی، برای من همیشه از ترسناک‌ترین مسائل مهاجرت همین هزینه‌های زندگی بود. اما وقتی در کشوری درس می‌خوانی همیشه آن دانشگاه برای شما کار پیدا می‌کند. خیلی از ایرانی‌ها نمی‌خواهند از کشور خارج شوند اما مساله این است که بیشتر پسرها به آینده شغلی خود فکر می‌کنند. برای ما پسرها شرایط بیرون از ایران آسان‌تر است.»
پنج کشور مورد علاقه ایرانیان کجاست؟
اگر آمارهای سازمان‌های مختلف درباره جمعیت ایرانی‌ها در کشورهای خارجی را بررسی کنیم، متوجه خواهیم شد که از شش میلیون ایرانی که در کشورهای خارجی زندگی می‌کنند، فقط حدود سه میلیون و ۵۰۰ هزار تا چهار میلیون ایرانی در این پنج کشور زندگی می‌کنند؛ امریکا، انگلیس، آلمان، فرانسه و کانادا.
امریکا
طبق آمارها، کشور امریکا از دیرباز مقصد ایرانی‌های زیادی بوده و در حال حاضر بیشترین ایرانی‌ها در کشور امریکا زندگی می‌کنند. آمارها از میزان ایرانی‌های مقیم امریکا متفاوت است و از سال ۲۰۰۰ به بعد تعداد رسمی ایرانی‌های امریکا اعلام نشده اما آمارهای متفرقه از حضور یک میلیون و ۸۰۰ تا دو میلیون ایرانی در این کشور خبر می‌دهد. گفته می‌شود بیشتر ایرانیان در جنوب کالیفرنیا و لس‌آنجلس (حدود ۷۰۰ هزار نفر) حضور دارند. بعد از این دو شهر واشنگتن، نیویورک، هیوستون، اوهایو و شیکاگو از لحاظ جمعیتی بیشترین ایرانی‌ها را به خود اختصاص داده‌اند.
انگلستان
درباره تعداد ایرانیان مقیم انگلستان خیلی آمار دقیقی وجود ندارد. آخرین آمار رسمی هم مربوط به سال ۲۰۰۱ است که خود دولت بریتانیا تعداد ایرانیان کشور را ۴۳ هزار نفر ذکر کرده بود و در سال ۲۰۰۹ تخمین زده‌اند این آمار به ۵۸ هزار نفر رسیده. هرچند به نظر می‌رسد آمار خیلی بیشتر از این رقم‌ها باشد. در سال ۲۰۰۴ سفارت ایران در انگلیس این تعداد را ۷۵ هزار نفر اعلام کرده بود، درحالی که چندی پیش سایت‌های خبری ایران این تعداد را ۵۰۰ هزار نفر نوشته بودند.
موج مهاجرت ایرانیان به بریتانیا از سال ۱۹۷۹ میلادی یعنی بعد از انقلاب اسلامی آغاز شد که در آن مقطع حدود هشت هزار نفر از ایران به این کشور مهاجرت کردند. نقل می‌کنند که درصد بالایی از مهاجران ایران به انگلستان بعد از مدت کوتاهی دچار افسردگی‌های روحی می‌شوند و بازگشت را ترجیح می‌دهند. دلیل این مساله شاید تفاوت سبک زندگی و آب و هوای کاملا متضاد منطقه بریتانیا باشد.
آلمان
۳۵۰ هزار نفر، این قابل اطمینان‌ترین آماری است که در حال حاضر از تعداد ایرانیان مقیم آلمان به دست آمده. البته آمارهای تاییدشده سازمان‌های بین‌المللی از حضور ۱۲۰ هزار ایرانی در سال ۲۰۰۳ خبر می‌داد که کمتر از حد واقعی به نظر می‌رسد. در کل، آلمان و کشور همسایه‌اش اتریش از مقاصد محبوب ایرانی‌ها برای زندگی محسوب می‌شوند. در سال‌های دفاع مقدس و بعد از آن بعضی از جانبازان برای درمان به این کشور اعزام می‌شدند بعدها هم با ترانسفر چند بازیکن ایرانی به بوندسلیگا مثل مهدوی‌کیا و دایی و… برخورد اجتماعی ژرمن‌ها با ایرانی‌ها بهتر شد و شرایط زندگی در این کشور سهل‌تر از قبل. پس از امریکا بیشترین ثبت ولادت ایرانی‌ها مربوط به کشور آلمان است که سالانه حدود ۷۰۰ ایرانی در این کشور متولد می‌شوند.
فرانسه
در یک آمار نه چندان دقیق تعداد ایرانیان مقیم فرانسه در سال ۲۰۰۰ میلادی ۱۹ هزار نفر ذکر شده که کاملا واضح است نمی‌تواند آمار دقیق و قابل اعتنایی باشد. این آمار تا سال ۲۰۱۰ بین ۳۰۰ تا ۳۲۰ هزار نفر تخمین زده شده است. بخش عمده‌یی از سفر ایرانیان به فرانسه به دلیل تحصیل در دانشگاه‌های این کشور است. اگر گشتی در سایت‌های فارسی زبان بزنید با انبوه سایت‌هایی مواجه می‌شوید که جوانان ایران را تشویق به ادامه تحصیل در فرانسه می‌کنند. پس از این نظر ایرانیان مقیم فرانسه اغلب از قشر تحصیلکرده و ثروتمند محسوب می‌شوند. البته ایرانیانی که به این کشور مهاجرت می‌کنند بیشتر برای تحصیل آنجا هستند و ایرانی‌های کمتری این کشور را برای اقامت دائم انتخاب می‌کنند. یکی از مشکلات اصلی ایرانیان در این کشور برخورد نه چندان مناسب فرانسوی‌ها با مهاجران خاورمیانه است.
کانادا
با اینکه در لیست پنج کشور دارای بیشترین ایرانی، کانادا آخرین رتبه را به خود اختصاص داده است اما شواهد نشان می‌دهد تا چند سال آینده رشد ایرانی‌های این کشور بسیار بالاتر برود و جزو سه کشور اول قرار بگیرد. طبق آمار ثبت و احوال ایران، سالانه حدود یک میلیون و ۱۰۰ هزار ایرانی در کانادا تولد خود را ثبت می‌کنند و روند رو به رشدی دارند. به گزارش برترین‌ها براساس اطلاعات مربوط به سال ۲۰۰۸ از اداره آمار کانادا، جمعیت ایرانیان مقیم کانادا ۴۱۲۹۰ نفر هستند که مسلما این آمار چندان دقیق نیست و تعداد ایرانی‌های کانادا بسیار بیشتر از این است. طبق آمارهای سازمان‌های مختلف در حال حاضر تعداد ایرانی‌های مقیم کانادا حدود ۳۰۰ هزار نفر است و فقط ۱۱۰ هزار نفر در ایالت اونتاریو زندگی می‌کنند که اکثر آنها به قشر برتر کانادا اختصاص دارند.
مهم‌ترین قشر مهاجر ایرانی به کانادا از دانشجویان هستند که اکثرا حداقل مدرک لیسانس دارند و برای مدارک بالاتر تحصیلی ترجیح داده‌اند به این کشور سفر کنند. باتوجه به اینکه در این کشور هزینه زندگی ایالت به ایالت با یکدیگر تفاوت‌های اساسی دارند، دانشجویان ایرانی اکثرا ترجیح می‌دهند، زندگی خود را در شهرها و روستاهای دورافتاده شروع کنند و به همین جهت در شهرهای کوچک کانادا هم ایرانی‌های زیادی وجود دارند.
روز جهانی مهاجرت
روز هجدهم دسامبر به احترام میلیون‌ها نفر که کشور خود را به امید یافتن زندگی بهتر ترک کرده‌اند، روز جهانی مهاجرت نام گرفته است. سازمان جهانی مهاجرت اعلام کرده است مشاغلی که مهاجران دارند و درآمدی که به کشور خود می‌فرستند بخش مهمی از اقتصاد جهانی را تشکیل می‌دهد. این سازمان به همه کشورها هشدار داد که بحران اقتصادی را بهانه‌یی برای اتخاذ تدابیری که مهاجرت را محدود می‌کند، قرار ندهند.
به گفته این سازمان، مهاجران سهم بزرگی در رشد و بهبود اقتصادی دارند، به همین دلیل کشورهای ثروتمند نباید درهای خود را به روی آنها ببندند. به عقیده مقامات این سازمان، زمانی که بیکاری رو به افزایش است، احتمالا به نظر منطقی می‌رسد که مهاجرت را محدود کنند، اما عملا آمار نشان می‌دهد که این دو با هم رابطه مستقیمی ندارند.
مهاجران عمدتا مشاغلی دارند که شهروندان کشورهای صنعتی از انجام آن خودداری می‌کنند. همچنین به گفته این سازمان با کاهش تولید مثل و افزایش طول عمر در کشورهای ثروتمند، بسیاری از آنها تا ۵۰ سال آینده با کمبود نیروی کار مواجه خواهند شد.
در عین حال مقدار پولی که مهاجران به کشورهایشان می‌فرستند برای اقتصاد کشورهای در حال توسعه بسیار مفید است زیرا طبق برآوردهای سازمان جهانی مهاجرت، مجموع این درآمد چندین برابر بیشتر از صندوق کمک‌های مالی است که برای کمک به توسعه آنها در نظر گرفته شده است.
سهیل سراییان
اعتماد
