نقش آموزش و پرورش در پیشگیری از تکدی
شهروندان – بهروز معبودیان*:
مشارکت مدارس و نظام آموزش و پرورش در پیشگیری از پدیده تکدی بسیار ضروری است. نزدیک به یک سوم جمعیت کشور بخشی از اوقات خود را در نهادهای آموزش رسمی از مدارس ابتدایی تا دانشگاه ها، به سر می برند.
مدارس در عین حال که یکی از عوامل عمده آموزش رسمی و جامعه پذیری کودکان و نوجوانان را تشکیل می دهند، زمینه بسیار مساعدی را برای تعامل کودکان و نوجوانان با یکدیگر و تشکیل گروه های همسال را فراهم می آورند لذا هدف قرار دادن این بخش عظیم در برنامه های کاهش پدیده تکدی بسیار اهمیت دارد.
مدرسه و خانه نهادهایی هستند که بیشترین اثر را بر رشد اولیه انسان دارند. مدارس برای کودکان و نوجوانان نه فقط به صورت منبعی برای فراگیری علوم، بلکه در بهداشت روانی دانش آموزان، نقش عمده یی دارد. در این راه استراتژی های موثر «پیشگیری اولیه» می تواند کمک مهمی به حساب آید.
نخستین علایم هشدار دهنده که از مشکلات آینده کودک حکایت دارد در مدرسه ابتدایی بروز می کند، مشکلات یادگیری، حالات عمومی (ناخرسندی، افسردگی) و ناسازگاری یا بدرفتاری (دعوا، مرافعه، اخلال، دمدمی بودن و یکدندگی) از این جمله است.
شواهد نشان می دهد کودکانی که نتوانسته اند طی سال های ابتدایی به سازگاری برسند، به شدت در خطر ابتلابه انواع مشکلات بعدی قرار دارند. علاوه بر آن، سوءمصرف مواد مخدر، خشونت با همسالان، تخریب محیط، مشکلات و نظایر اینها که در بین دانش آموزان ابتدایی افزایش پیدا کرده است، نگرانی های بیشتری به همراه آورده است. لذا اطلاع رسانی و آگاه سازی نهادهای آموزشی درباره آسیب های اجتماعی بسیار ضروری است. برنامه های پیشگیری از تکدی ویژه مدارس باید همه کودکان را از دوران مهدکودک تا دبیرستان تحت پوشش قراردهد.
باید بتواند مهارت های مقاومت در برابر گرایش دانش آموزان به حمایت از متکدیان را با روش های تعاملی آموزش دهند. روش هایی نظیر (الگوسازی، ایفای نقش، بحث گروهی، ارائه بازخورد به یکدیگر، بحث میان همسالان و…) . برنامه ها باید بتواند احساس مسوولیت اجتماعی و تعلق دانش آموزان را به خانواده، مدرسه و جامعه افزایش و به تقویت عملکرد تحصیلی و پیوند کودک یا نوجوان با مدرسه کمک کند.
بتواند توانمندی اجتماعی از جمله: (برقراری ارتباط، خوداثرمندی، جرات ورزی) و مهارت های مقاومت در برابر گرایش افراد به تکدی را بیاموزد. برنامه های پیشگیری از تکدی باید بتواند هنجارهای اجتماعی ضدتکدی را در دانش آموزان تقویت کند. بتواند بر آموزش مهارت های اجتماعی در مدارس تاکید کند. باید در مدارس به اندازه و مدت کافی اجرا شوند برنامه های پیشگیری از تکدی باید به گونه یی تهیه شود که دانش آموزان را در مقابل گرایش به تکدی به دلایل متعدد از جمله (اجبار والدین، بی سرپرستی، فرار از خانه و…) محافظت کند و عوامل خطر را تغییر یا کاهش دهد.
باید انواع تکدی و مصادیق آن را در برگیرد به عنوان مثال (فروش فال، پاک کردن شیشه خودرو و… .) برنامه های پیشگیری از تکدی باید«والدین» یا مراقبان کودک را در برگیرد تا از طریق آنان بتوان آنچه را کودکان درباره تکدی و عوارض زیانبار آن می آموزند، تایید و تقویت کرد. باید خانواده مدار باشد، چرا که نسبت به برنامه های متمرکز بر والدین یا فقط کودکان، موثرترند. برنامه های پیشگیری از تکدی در مدارس باید همه دانش آموزان را در برگیرد.
ضمن آنکه باید گروه های خاص در معرض تکدی را نیز شامل شود مثلاکودکان دچار مشکلات رفتاری یا ناتوانی های یادگیری یا کودکانی که احتمال ترک تحصیل آنها وجود دارد. باید به گونه یی باشد که امکان ارزیابی دوره یی درباره اثربخشی برنامه ها صورت گیرد. برنامه های پیشگیری از تکدی باید به دانش آموزان رفتارهای جایگزین کمک مستقیم به متکدیان را آموزش دهند.
باید به دانش آموزان آسیب های فردی- اجتماعی ناشی از تکدی را آموزش دهند. برای بالابردن سطح آگاهی دانش آموزان درباره آسیب های اجتماعی (از جمله تکدی) و پی آمدهای فردی- اجتماعی ناشی از آن می توان اطلاعات مورد نظر را در کتب درسی از قبیل ادبیات فارسی، دانش اجتماعی، اخلاق و معارف اسلامی گنجاند. برای اینکه دانش آموزان با جنبه های مختلف تکدی و نتایج آسیب زای آنها آشنایی حاصل کنند و مطالب یادگرفته به سرعت دچار فراموشی نشود، لازم است مطالب به صورتی ساده ولی جالب در دروس مختلف و سال های متوالی تکرار شوند.
جلب علاقه و همکاری مسوولان و کارشناسان قسمت برنامه ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش در این مورد حائز اهمیت است. به همین منظور تشکیل کارگاه یا سمیناری خاص در این خصوص ضروری خواهد بود. آنچه معلمان می توانند به کودکان و نوجوانان درباره پیشگیری از تکدی بیاموزند: بر اساس ماده ۷۱۲ قانون مجازات اسلامی تکدی جرم محسوب می شود. براساس ماده ۷۱۳ سوءاستفاده از کودکان در امر تکدی جرم است. کمک نکردن به افراد متکدی به معنی نداشتن مهر و محبت و دلسوزی نیست. کمک نکردن به افراد متکدی به معنی بی تفاوتی و بی مسوولیتی نسبت به انسان ها نیست. کمک نکردن به افراد متکدی موجب کاهش این پدیده آسیب زا می شود. کمک نکردن به افراد متکدی گناه محسوب نمی شود.
بسیاری از افراد متکدی از کودکان برای اعمال ناشایست خود سوءاستفاده می کنند. بسیاری از متکدیان هزینه مواد مخدر خود را از طریق تکدی تامین می کنند. بسیاری از متکدیان افرادی شیاد و عوام فریب هستند. اکثریت متکدیان به دلایل متعددی سابقه کیفری دارند. اکثریت متکدیان دچار بیماری های جسمانی و روانی اند و احتمال آسیب جسمی یا روانی قابل تصور است. اکثریت متکدیان از مهاجران آسیب دیده و آسیب پذیرند و کمک به آنها موجب افزایش مهاجرت اقشار آسیب پذیر می شود. کمک مستقیم به متکدیان به دلیل رهایی از التماس آنها می تواند به تداوم تکدی منتهی شود.
کمک مالی کردن به افراد معلول در معابر عمومی موجب افزایش پدیده تکدی می شود. کمک کردن به افرادی که در سر چهارراه ها شیشه ماشین پاک می کنند به افزایش پدیده تکدی کمک می کند. با کمک مستقیم به متکدیان مسوولیت نهادهای حمایتی را نادیده می گیرند. فروش آدامس یا کبریت یا فال ، دود کردن اسپند در معابر عمومی نوعی تکدی است. درصورت مزاحمت متکدیان از پلیس کمک بخواهند.
*روانشناس بالینی
