نقش مدارس در اعتیاد یک سوءتفاهم است
شهروندان:
در گذشته عموماً مصرفکننده مواد مخدر افراد مسن و میانسال بودند، اما در سالهای اخیر شاهد تغییر الگوی مصرف مواد مخدر و کاهش سن اعتیاد هستیم بهطوری که این روزها استعمال دخانیات و اعتیاد به مواد مخدر درمیان نوجوانان دانشآموز ١٣ و 14 ساله نیز دیده شده و براساس اعلام ستاد مبارزه با مواد مخدر، 5 دهم درصد از دانشآموزان کشور معتاد هستند.
با اینکه این رقم، مقدار زیادی را نشان نمیدهد، اما به عنوان یک آسیب اجتماعی در قشر نوجوان کشور قابل طرح و بررسی است. در این شرایط گروهی مدرسه را مقصر میدانند و کمکاری را به گردن وزارت آموزش و پرورش میاندازند که نتوانسته آموزشهای تربیتی و پیشگیری را به خوبی ارائه کند و از سوی دیگر مسئولان وزارت آموزش و پرورش معتقدند موضوع اعتیاد دانشآموزان را باید خارج از مدرسه جستوجو کرد. حال این سؤال مطرح میشود که مسئولان و کادر آموزش مدارس برای پیشگیری از گرایش به اعتیاد درمیان دانشآموزان چه اقداماتی انجام دادهاند. شرایط خانوادگی و نحوه تربیت دانشآموزان در خانواده چگونه بوده است؟ جامعه در قبال نوجوانان چه مسئولیتی دارد؟ و…
اعتیاد دانشآموزان را باید خارج از مدرسه جستوجو کرد
وزیر آموزش و پرورش در این باره میگوید: یک سوءتفاهم در این بخش ایجاد شده و آن این که بگوییم چه تعداد دانشآموز معتاد داریم، چرا که معتقدیم دانشآموز به دلیل دانشآموز بودنش معتاد نیست، بلکه به دلیل داشتن خانواده آلوده ممکن است به این بلا گرفتار شده باشد اما چون دانشآموز است باید برای ادامه تحصیل به مدرسه بیاید.
علیاصغر فانی میافزاید: مدرسه محل تجمع دانشآموزان است نه محل ترویج اعتیاد چرا که ممکن است دانشآموز در بیرون از مدرسه به مشکلاتی دچار شده باشد و در مدرسه تجمع داشته باشد و این اشتباه است که بگوییم مدرسه محل اعتیاد است و آموزش و پرورش نیز در حد وظایفی که قانون برای این وزارتخانه مشخص کرده به وظایف خود عمل میکند.
به گفته وی، پرداختن به مسأله اعتیاد تنها معطوف به وزارت آموزش و پرورش نیست و فراتر از وظایف این دستگاه است.
فانی درباره اینکه برخی از دانشآموزان بنا به دلایل متعدد دارای خانوادههای آسیبدیده هستند و به تبع اعتیاد پدر یا مادر یا اعضای خانواده ممکن است به این سمت کشیده شوند، تصریح میکند: چنین دانشآموزانی به دلیل دانشآموز بودن در دام اعتیاد نمیافتند بلکه به علت قرار گرفتن در خانواده آسیبدیده در معرض این خطر هستند.
وزیر آموزش و پرورش با بیان این که بحث اعتیاد یک بحث فراگیر و فراتر از آموزش و پرورش است و عوامل متعددی در بروز و ظهور آن نقش دارد، میگوید: آموزش و پرورش در حد توان خود در تلاش است آموزشهای لازم را در اختیار دانشآموزان و خانوادهها قرار داده و هشدارهای لازم را به آنها بدهد.
جامعه هدف، پیشگیری از اعتیاد دانشآموزان است
اما ریشه یا ریشههای ظهور اعتیاد در میان نوجوانان و خصوصاً نوجوانان و جوانان دانشآموز چیست؟
دکتر حسن حسینی، جامعهشناس و استاد دانشگاه علت پایین آمدن سن اعتیاد در کشور را تأثیر گروه همسالان و دوستان میداند و معتقد است: گروه همسالان در گرایش به اعتیاد دانشآموزان بویژه در مقاطع راهنمایی و دبیرستان نقش بسزایی دارند.
به گفته وی، نوجوانان در این دوره سنی الگوپذیری و تأثیرپذیری بیشتری از گروه همسالان و دوستان خود نسبت به والدینشان دارند. این مسأله حتی در رفتار، نوع لباس پوشیدن، تفریحات و سرگرمیهای نوجوانان مشهود است.
حسینی میافزاید: مسأله اعتیاد در میان دانشآموزان به عنوان یک پدیده اجتماعی و مهم مطرح است و باید به ابعاد اجتماعی آن بیش از یک مسأله روانشناختی توجه کرد. متأسفانه ایران در زمینه اعتیاد به نسبت جمعیت جزو رتبههای اول در جهان است. این مسأله به گونهای است که امروزه شاهد پایین آمدن سن اعتیاد و راهیابی آن به مدارس مقاطع راهنمایی و دبیرستان هستیم.
وی معتقد است: نوع اعتیاد و سن گرایش به آن در جامعه تغییر کرده و در سالهای دور بیشترین گرایش افراد به ماده مخدر تریاک و در گروه سنی بالای ۵٠ سال بوده اما امروزه علاوه بر پایین آمدن سن اعتیاد، نوع مواد مخدر مصرفی نیز تغییر کرده است.
به گفته وی، اعتیاد دانشآموزان را نمیتوان نادیده گرفت و مراکز درمان اعتیاد گویای این واقعیت تلخ است.
این استاد دانشگاه درباره آسیبهای اعتیاد به مواد مخدر در میان نوجوانان میگوید: گرایش به مواد مخدر و استعمال آن تبعات مختلف و جبرانناپذیری به دنبال دارد که میتوان به ترک تحصیل،گرایش به سمت دوستان ناباب، سرقت، تکدیگری، نزاعهای خیابانی و خانوادگی و غیره اشاره کرد و همچنین امکان سرایت سریع آن به سایر افراد خانواده هم وجود دارد. امروزه اعتیاد با سرعتی همهگیر میتواند یک خانواده را درگیر کند.
وی راهکار حل این مشکلات را تعامل مدرسه و خانوادهها میداند و میافزاید: اجرای برنامههای مهارت زندگی در مدارس، تغییر در نگرش دانشآموزان از طریق ارائه اطلاعات صحیح به آنها درباره مواد مخدر و عوارض آن، گنجاندن آموزشهای مربوط به مقابله با موادمخدر و اعتیاد در برنامه درسی مدارس، اتخاذ تدابیر لازم برای دانشآموزان در معرض خطر و مداخلات اولیه و
زود هنگام، آموزش والدین برای توانمندسازی آنها در جهت مبارزه پیشگیرانه، تولید بستههای آموزشی اعم از کتاب، نوار و سیدی آموزشی منطبق بر نیازسنجی و بومیسازی فعالیتها، استفاده از تشکلهای دانشآموزی در عرصه مبارزه با مواد مخدر و تقویت مراکز مشاوره دانشآموزی از جمله اقداماتی است که آموزش و پرورش و خانوادهها باید بهطور جدی در برنامه جامع پیشگیری از اعتیاد در مدارس انجام دهند.
حسینی میگوید: همچنین جوانان و نوجوانان بویژه دانشآموزان همواره باید توجه داشته باشند که خطر در کمین است و هر پیشنهادی را که از سوی دوستان ارائه میشود، نباید قبول کنند.
باید به نوجوانان و جوانان آموزش داد که توانایی، مهارت، قدرت و جسارت «نه» گفتن را داشته باشند و در صورت مواجهه با افرادی که با ارائه پیشنهادهای مختلف قصد فریب آنان را دارند، برخورد و در صورت ادامه پیشنهاد، قطع ارتباط کنند. همچنین دانشآموزان به عوامل فریبنده در اطراف مدارس و مسیرهای منتهی به آن توجه نکنند و خود را در معرض خطر اعتیاد قرار ندهند.
به گفته وی، همراهی خانوادهها و مدارس موجب میشود پیام و آثار خوبی به نوجوانان منتقل شود، در واقع من معتقدم فعالیتهای آموزشی در مدرسه برای جلوگیری از گسترش اعتیاد، مؤثرترین برنامه در پیشگیری از اعتیاد آنان است.
نهادها چه میکنند؟
اما قطعنظر از اقدامها و تدابیری که باید خانوادهها و جامعه به عمل آورند، نهادهای متولی نیز وظایف و تکالیفی دارند. از جمله این نهادها میتوان به ستاد مبارزه با مواد مخدر اشاره کرد.
معاون کاهش تقاضا و توسعه مشارکتهای مردمی ستاد مبارزه با موادمخدر با اشاره به آماری که توسط وزیر کشور اعلام شده است، میگوید: اعتیاد نیم درصدی دانشآموزان آخرین آماری است که در اختیار ما است ولی امسال در همکاری و تفاهمنامه ستاد مبارزه با موادمخدر و وزارت آموزش و پرورش در یک اقدام استراتژیک نوعی برنامه شیوع شناسی را در مدارس خواهیم داشت.
بابک دینپرست درباره انعقاد تفاهمنامه بین ستاد مبارزه با موادمخدر و وزارت آموزش و پرورش اظهار میکند: جامعه هدف ما دانشآموزان هستند که در کنار مدیران، والدین و مربیان آموزش و پرورش مورد توجه قرار گرفتهاند.
طبق این تفاهمنامه طرحهایی اجرا میشود که یکی از آنها طرح مدرسه عاری از خطر است که برای دانشآموزان پایه اول مقطع متوسطه در مناطق در معرض خطر و آسیبپذیر استانهای سراسر کشور اجرا میشود.
طرح دیگر، آموزش مهارتهای مقابلهای و برای دانشآموزان ابتدایی است. طرح مراقبت اجتماعیمحور نیز، همه مقاطع تحصیلی را در بر میگیرد. در کنار اینها طرح ویژه مراقبت از خود را داریم که برای سال ششم ابتدایی است.
به گفته وی، در کنار اینها آموزش مهارتهای زندگی، سبکهای فرزند پروری، روشهای پیشگیری اولیه از اعتیاد را نیز برای والدین دانشآموزان مقطع راهنمایی و متوسطه خواهیم داشت. این طرحها در مدارس دخترانه و پسرانه اجرا میشود و فقط سطوح تحصیلی تفکیککننده آنهاست.
امروز مهمترین قشر جامعه از لحاظ سنی که در معرض خطر گرایش به اعتیاد قرار دارد، قشر جوان و نوجوان است که در مدارس و دانشگاهها در حال تحصیل هستند، هرچند در این دوره سنی افراد ساعاتی را در مدارس و دانشگاهها صرف میکنند اما نمیتوان صرفاً به مراقبت همهجانبه از سوی خانوادهها و مدارس همراه با آموزش، توجیه و اطلاعرسانی و ارائه هشدار از سوی معلمان اکتفا کرد چرا که حس کنجکاوی جوان و نوجوان تحریک شده به سوی استعمال مواد مخدر گام بر میدارد. ضمن آنکه هشدارها و آموزشها گاه به علت نارسا بودن و نحوه بیان نامناسب نتیجه عکس دارد. از این رو بهتر است معلمان و خانوادهها اطلاعات عمومی مناسبی از اعتیاد و مواد مخدر و نحوه گفتوگو و آموزش فرد معتاد را داشته باشند.
محسن غلامی
ایران