از ایده تا اجرا راه درازی است
شهروندان:
خودروهای الکتریکی همیشه محبوب مردم بودند، اما هروقت که سوخت کمیاب یا قیمت آن زیاد می‌شود، یا زمان‌هایی که آلودگی هوا دردسرساز می‌شود، توجه به آن بیشتر می‌شود.
چندی پیش نیز مبتکری، خودرویی برقی ساخت و با توصیف آن به عنوان اولین خودرو برقی کشور، از شرکت‌های خودروساز انتقاد کرد که برای تولید انبوه آن همکاری نکردند.
با توجه به اینکه انتقاد مبتکران از خودروسازان موضوعی همیشگی است و منحصر به یک یا چند مورد نیست، به سراغ مهندس «مرتضی شفیعی» معاون مهندسی خودروسازی سایپا رفتیم تا با او درباره روند ارزیابی طرحها و ایده‌های ارایه‌شده به صنایع خودروسازی گفت‌وگو کنیم و بپرسیم چرا برخی طرحها که ممکن است از نگاه مردم عادی جالب باشد، توجه کارشناسان صنایع را جلب نمی‌کند.
- افراد زیادی به رسانه‌ها مراجعه و از استقبال سرد صنعتگران از ایده‌های خود انتقاد می‌کنند. برخورد مجموعه شما با ایده‌های تازه چگونه است؟
ما وظیفه خود می‌دانیم با کسی که ابتکار یا ایده جدیدی دارد، گفت‌وگو کنیم و اگر طرحش مناسب بود، با او قرارداد ببندیم ولی واقعیت این است که اغلب چنین ادعاهایی با واقعیت صنعت فاصله بسیاری دارد، با این همه ما آماده‌ا‌‌یم با همه مبتکران و مخترعان دیدار و درباره طرحشان، با آنها گفت‌وگو کنیم.
- فرآیند طراحی یک خودرو جدید به چه صورتی است؟ آیا شرکت خودروساز این کار را می‌کند یا فردی از بیرون مجموعه خودروسازی طرح جدیدی را ارایه می‌دهد؟
با توجه به پیچیده‌بودن و چندمرحله‌ای‌بودن فرآیند طراحی خودرو، معمولا کسی از بیرون مجموعه خودروسازی، به‌عنوان طراح خودرو مراجعه نمی‌کند. معمولا در همه جای دنیا، این شرکت‌ها هستند که چنین ایده‌هایی را مطرح می‌کنند. برای مثال یک شرکت، ایده‌ای درباره نوعی چراغ جدید عرضه می‌کند، در مواردی خاص هم پیش آمده که شخصی ایده تازه‌ای داشته و آن را به شرکت‌های قطعه‌ساز عرضه می‌کند.
- پس فرآیند طراحی خودرو به چه صورتی انجام می‌شود؟
در شرکت‌های خودروسازی، فرآیند طراحی خودرو به دو صورت طی می‌شود. اگر خود شرکت خودروسازی ظرفیت و امکانات لازم را داشته باشد، همه کارها را خودش انجام می‌دهد ولی اگر ظرفیت و امکانات را نداشته باشد یا امکانات لازم را داشته باشد ولی بخواهد در یک دوره زمانی کوتاه، چند خودرو طراحی و تولید کند، کارهایش را به قول خودروسازها، برون‌سپاری می‌کند.
- شما برای طراحی یک خودرو جدید، چه عواملی را درنظر می‌گیرید؟
یکی از اولین مواردی را که ما به آن دقت می‌کنیم، این است که هم‌اکنون، چه موقعیت‌های خالی در بازار هست، یعنی جای چه خودرویی با چه مشخصات ویژه‌ای در بازار خالی است که اگر ما عرضه کنیم، در بازار بی‌رقیب است و با استقبال مشتریان روبهرو می‌شود. محدوده قیمتی خودرو و کشش بازار برای میزان فروش هم از دیگر عوامل است که باید به آنها توجه کرد. پس از این مرحله، طرح تجاری پروژه آماده می‌شود، یعنی بررسی می‌شود که چه مقدار باید سرمایه‌گذاری کرد.
پس از تصویب میزان سرمایه‌گذاری، کار طراحی شروع می‌شود. یکی از اولین مراحل طراحی، طراحی استایل یا شکل ظاهری خودرو است. البته باید در نظر داشت برای طراحی استایل یک خودرو باید عوامل بسیاری را در نظر داشت و صرفا طراحی زیبا، ملاک ما نیست. برخی از جوانان طرح‌های زیبایی را به ما عرضه می‌کنند و انتظار دارند ما آن را تولید کنیم ولی باید در نظر داشت که بسیاری از این طرحها فقط از نظر زیبایی ارزشمند است ولی از لحاظ پروژه‌ای ارزشمند نیست زیرا قابلیت اجرا ندارد. البته حتی برای طرح‌های قابل اجرا نیز عوامل بسیاری وجود دارد که بر اساس آنها باید تصمیم گرفت که خودرویی تولید شود یا نه.
یکی از این عوامل، مجموعه تست‌های بسیار مختلفی است که هر خودرو باید در آنها پذیرفته شود یا به اصطلاح، این تست‌ها را پاس کند، مانند تست‌های مربوط به تصادف، راحتی رانندگی و سفر با خودرو، دوام، عملکرد، ایمنی، فرمان‌پذیری خودرو و عواملی از این دست. چنین عامل‌هایی بر دیگر ویژگی‌های خودرو (حتی بر ابعاد و اندازه خودرو) تاثیر می‌گذارد. میزان آیرودینامیک بودن خودرو (که نشان‌دهنده میزان اصطکاک خودرو با هواست)، میزان مصرف سوخت و عوامل بسیار دیگری را نیز باید در نظر گرفت تا بتوان در مورد تولید یا عدم تولید آن تصمیم گرفت. اگر مردم و رسانه‌ها، با کل این فرآیندها به طور کامل آشنا شوند، درمی‌یابند به این سادگی‌ها هم نمی‌توان درباره چنین موضوعاتی قضاوت کرد.
- سازنده این خودرو جدید، درباره دلیل به توافق‌نرسیدن با خودروسازها گفت کارخانه‌های تولیدکننده خودرو در مرحله اول خواستار تحقیقات ما هستند و طبیعتا ما این شرایط را نمی‌پذیریم و همین موضوع باعث شده است تاکنون با هیچ شرکت تولیدکننده‌ای به توافق نرسیم. چرا خودروسازها چنین تقاضایی داشتند؟
هرچند ما می‌دانیم به احتمال زیاد، بسیاری از این طرحها، کارآمد نیستند اما در هر صورت به مبتکران احترام می‌گذاریم و از آنان می‌خواهیم طرحشان را در اختیار ما بگذارند تا درباره امکان‌پذیری ساخت آن تحقیق کنیم و به بررسی طراحی اجزای این خودرو بپردازیم. اما متاسفانه برخی افراد با دید منفی به این موضوع نگاه می‌کنند و گمان می‌کنند که شاید برخی بخواهند طرحشان را بدزدند و به همین دلیل می‌گویند شما باید ابتدا با ما قرارداد ببندید تا ما طرحمان را در اختیار شما بگذاریم ولی در نظر داشته باشید در تمام دنیا نیز خودروسازان، بدون اینکه طرحی را دیده باشند و آن را از همه نظر بررسی کرده باشند، با طراح (هر چند شناخته‌شده و معتبر) قراردادی امضا نمی‌کنند زیرا در هر صورت شرکت خودروساز باید در مورد امکان‌پذیری ساخت و تولید، قیمت تمام‌شده خودرو و موارد بسیاری را که پیش از این یادآوری کردیم، بررسی‌های بسیاری را انجام دهد تا در مورد امکان انجام این پروژه مطمئن شود.
- راهی وجود دارد که شخص بتواند از سرقت‌نشدن طرحش مطمئن شود؟
بله اگر طرحی واقعا انحصاری باشد، او می‌تواند پیش از مراجعه به شرکت‌های خودروساز، اختراعش را ثبت کند، در این حالت دیگر هیچ‌کس یا هیچ شرکتی نمی‌تواند طرحش را بدزدد و از آن سوءاستفاده کند.
- با توجه به اینکه هر خودرویی از بخش‌های بسیار زیادی تشکیل شده است که هر کدام از آنها نیز تخصص جداگانه‌ای را می‌طلبد، اصلا امکان دارد که شخصی بتواند یک‌تنه خودرویی را با همه اجزایش طراحی کند؟
اصلا چنین چیزی امکان ندارد. البته ممکن است برخی از افرادی که مستعد هستند و در زمینه تیونینگ خودرو مهارت دارند، بتوانند طراحی بدنه خودرو را تغییر دهند، یا موتور یک خودرو را روی بدنه خودرو دیگری سوار کنند اما امکان‌پذیر نیست که طراحی، خودرو کاملا جدیدی را عرضه کند. ما هم در دوره دانشجویی، خودرویی با بدنه فایبرگلاس ساختیم که توجه تماشاگران را جلب می‌کرد اما خود ما هم می‌دانستیم که امکان تولید آن وجود ندارد. مهم‌ترین مورد هم پاس‌کردن تست‌های ایمنی است.
- پس همه خودروهای ایرانی تست‌های تصادف را پاس کرده‌اند؟
در نظر داشته باشید ارزان‌ترین خودرو کشور ما (که شاید برخی از انتقادها هم به آن وارد باشد)، می‌تواند و باید همه تست‌های ایمنی را پاس کند تا اجازه تولید و عرضه به بازار را داشته باشد وگرنه پذیرفته نیست که خودرویی تولید و به مردم عرضه شود اما عملکرد ترمزهای آن، فرمان و اکسل‌ها قابل اطمینان نباشد و باعث خسارت جانی شود. هرچند مردم ما از برخی خودروهای ارزان‌قیمت کشور ما راضی نیستند و حق هم دارند، ولی در نظر داشته باشید همین محصول هم مراحل و تست‌های بسیاری را گذرانده است. پس باید در نظر داشته باشید که به طرح‌هایی که همه موارد تولید صنعتی در آن رعایت نشده است، نمی‌توان اعتماد کرد.
- این طراح گفته خودرواش بدون باتری ۱۸۰کیلو و با باتری ۲۸۰کیلو وزن دارد و می‌تواند ۲۰۰کیلو بار و مسافر را جابه‌جا کند. آیا چنین خودرویی ایمن است؟
وزن خودرو و نسبت وزن مسافر به کل وزن خودرو، یکی از مهم‌ترین مشخصه‌های ایمنی خودرو است. ارزان‌ترین خودروها هزارکیلو وزن دارند و اگر می‌شد صدکیلو یا حتی ۵۰کیلو از وزن خودرو کم کرد، حتما این کار را می‌کردیم چون هم محصول ارزان‌تر می‌شد و هم به کاهش مصرف سوخت کمک می‌کرد. هم‌اکنون در دنیا تحقیقات زیادی انجام می‌شود که چگونه می‌توان از وزن خودرو کاست (مانند ساخت برخی اجزا و قطعات از آلومینیوم یا آلیاژها، کامپوزیت‌ها یا مواد چندسازه یا فایبرگلاس) اما از ایمنی خودرو کاسته نشود. با این همه، همه خودروها بیش از یک‌تن وزن دارند.
شاید کسی بتواند بدنه‌ای بسازد که بتواند وزن ۲۰۰کیلوگرم بار و مسافر را تحمل کند اما اصلا به این معنا نیست که تست‌های تصادف را هم بتواند پاس کند. در نظر داشته باشید خودروهای سبک، تحمل تصادف را ندارند و تخریب می‌شوند و در نتیجه نمی‌توانند ایمنی سرنشینان را تضمین کنند. من با همین اطلاعات و بدون اینکه این طرح را دیده باشم، می‌گویم چنین خودرویی نمی‌تواند استانداردهای ایمنی و تصادف را پاس کند. برای مثال چند سال پیش یک شرکت خودروساز هندی، خودرو ارزان‌قیمتی در حد سه،چهارهزاردلار تولید کرد که ارزان‌ترین خودرو نام گرفت.
این شرکت برای سبک‌سازی خودرو، بسیار تلاش کرد که همان هم بین ۶۰۰ تا ۸۰۰کیلو وزن داشت. البته در نظر داشته باشید که چنین خودرویی هم مطلقا نمی‌تواند استانداردهای ایمنی و تصادف کشور ما را هم پاس کند. البته مدتی پیش یک طراح (که خودش صنعتگر هم بود و با شرایط کار آشنایی داشت)، طرح خودرو دونفره‌ای را عرضه کرد که وزنش حدود ۵۰۰کیلو بود و سقف نداشت سرعتش هم در حد ۷۰ تا ۸۰کیلومتر بود، ولی باز هم نمی‌توانست تست‌های تصادف و استانداردهای کشور ما را پاس کند و در نتیجه نتوانست مجوز شماره‌گذاری را دریافت کند. البته چون آن خودرو ابعاد کوچکی داشت، می‌توان از آن برای تردد در درون کارخانه‌ها یا فروشگاه‌ها استفاده کرد.
- این خودرو برقی شش باتری معمولی دارد که شارژ کامل آن حدود شش ساعت طول می‌کشد و با یک‌بار شارژ می‌توان حدود ۷۰کیلومتر را طی کرد. آیا خودرویی با این مشخصات کارآیی و مشتری دارد؟
در نظر داشته باشید که طراحی و ساخت خودروهای الکتریکی چندان سخت و دشوار نیست و خودروسازهای داخلی هم پیش از این در این زمینه فعالیت‌هایی کردند. اما مهم‌ترین بخش یک خودرو برقی، ساخت یک باتری با وزن کم است که هم دوامش زیاد باشد (یعنی شارژ را مدت زیادی نگه دارد) و هم عمرش طولانی باشد (یعنی با چند بار شارژ و خالی‌شدن، از کار نیفتد) در حقیقت باتری کارآمد، مهم‌ترین دشواری ساخت خودرو الکتریکی است و اصولا خودروهای برقی از باتری‌های ویژه‌ای استفاده می‌کنند که فناوری آن با باتری‌های متداول خودروها تفاوت دارد.
حتی این موضوع درباره موبایل هم صادق است. زمان شارژشدن باتری هم بسیار مهم است که این موضوع نیز به دو عامل تکنولوژی ساخت باتری و ابزار شارژکننده باتری بستگی دارد. به نظر من برای توسعه خودروهای برقی ابتدا باید زیرساخت‌های لازم برای شارژ چنین خودروهایی را پدید آورد. یعنی ما باید تعداد زیادی ایستگاه‌های شارژ با سرعت زیاد در سطح شهر داشته باشیم که چنین ایستگاه‌هایی هنوز در مرحله تحقیقاتی است. حداقل زمان برای شارژ این خودروها حدود ۳۰ دقیقه است که همین زمان هم بسیار طولانی است.
- چه عوامل دیگری باعث عدم‌استقبال مشتریان از خودروهای برقی شده است؟
مشخصات فنی و کارآیی و عملکردی خودروهای برقی از کارآیی خودروهای بنزینی بسیار کمتر است. نکته بسیار مهم دیگر قیمت تمام‌شده خودروهای برقی است و توجیه اقتصادی چندانی ندارد و به همین دلیل کشورهایی که می‌خواهند فناوری ساخت و تولید خودروهای برقی را در کشورشان توسعه دهند، یارانه زیادی را به صاحبان خودروهای برقی می‌دهند. برای مثال فرانسه برای هر خودرو برقی حدود شش‌هزاریورو (حدود ۲۴میلیون‌تومان) یارانه می‌دهد.
- برای افزایش استفاده از خودروهای برقی چه اقداماتی می‌توان انجام داد؟
شاید بهتر باشد در اولین گام، خودروهای برقی خارجی را وارد کنیم و دولت هم یارانه‌ای را به این خودروها اختصاص دهد (برای مثال از درآمدهای حاصل از صرفه‌جویی در مصرف سوخت) تا بتوان ارزیابی کرد میزان استقبال شهروندان از این خودروها به چه صورتی است. در مرحله بعد هم خودروسازان داخلی می‌توانند نسبت به طراحی و تولید خودروهای برقی اقدام کنند. اما اگر سرمایه‌گذاری برای تولید خودروهای برقی هزینه کرده باشد اما زیرساخت‌های شارژ موجود نباشد یا شهروندان از این محصول استقبال نکنند، در حقیقت سرمایه‌گذاری‌های وی به هدر رفته است. برای مثال تا زمانی که جایگاه‌های عرضه CNG فراگیر نشد، شهروندان هم از خودروهای دوگانه‌سوز استقبال نکردند.
از طرف دیگر چون زمان شارژ این خودروها بسیار طولانی است، در برخی از کشورها هم تجهیزات شارژ این خودروها را در پارکینگ خانه نصب می‌کنند و صاحب خودرو آن را شب به برق می‌زند که تا صبح شارژ شود. البته برای چنین حالتی هم باید تجهیزات آن را در خانه‌ها نصب کرد البته با توجه به اینکه شدت جریان این تجهیزات زیاد است، حتما باید موارد ایمنی را برای طراحی و ساخت این تجهیزات رعایت کرد که موجب برق‌گرفتگی نشود. با توجه به همین دشواری‌هاست که کشورهای اروپایی نیز برنامه‌های گام‌به‌گامی را برای گسترش این وسایل حمل و نقل اجرا می‌کنند.
- سازنده این خودرو در معرفی خودرواش گفته مقدمات ثبت این خودرو در آمریکا انجام شده اما خودروسازان ایرانی برای تولید آن همکاری نمی‌کنند. آیا ثبت یک اثر یا یک اختراع در آمریکا، بیانگر کارآیی آن است؟
مفهوم ثبت اختراع به این معناست که حقوق مادی و معنوی طرح ثبت‌شده متعلق است به فرد مخترع، یعنی در فرآیند ثبت اختراع، به موضوع ارزشمندبودن یا تجاری‌بودن آن توجه نمی‌شود. پس ثبت‌کردن یک ایده به این معنی نیست که تولید صنعتی این محصول امکان‌پذیر است یا با استقبال مشتری‌ها روبهرو می‌شود. هم‌اکنون دنیای سرمایه‌داری به‌شدت به‌دنبال ایده‌های تازه برای کسب سود بیشتر است و اگر طرح ایشان هم کارآیی داشته باشد، مطمئن باشید طرح وی را با قیمت‌های بسیار خوب می‌خرند.
- پس دلیل این موضع‌گیری طراحان خودرو و مبتکران نسبت به نقطه ضعف طرحشان چیست؟
کارشناسان می‌گویند طراح به طرحش همانند فرزندش نگاه می‌کند و این فرزند هر چقدر هم ضعف داشته باشد، پدرش او را دوست دارد و نسبت به او متعصب است. هر نویسنده‌ای، نوشته‌اش را (هر چقدر هم که انتقاد برآن وارد باشد)، دوست دارد.
- در مراسم رونمایی از این خودرو، یکی از مسوولان سازمان حفاظت محیط‌زیست گفته از تولید این خودرو حمایت می‌کنیم. آیا صرف اینکه این خودرو برقی است و آلاینده نیست، می‌توان از آن حمایت کرد؟
به نظر من آن مسوول، در زمینه مسوولیت و وظیفه خود، حرفه‌ای برخورد کرده است زیرا به عنوان فردی که مدافع هوای پاک و مخالف آلایندگی هواست، از هر طرحی که در این زمینه باشد، حمایت می‌کند. ولی اگر از او بپرسید تولید چنین خودرویی امکان‌پذیر است یا تولید آن توجیه اقتصادی دارد یا خیر در پاسخ شما خواهد گفت در این زمینه کارشناسان خودرو یا شرکت‌های خودروسازی باید نظر بدهند.
شرق
