انتقاد دوستداران بافت تاریخی بوشهر به‌جایی نمی‌رسد
شهروندان – امین گنبدی‌پور*:
بافت قدیم بوشهر با قدمتی بالغ بر 400 سال یکی از بافت‌های تاریخی بسیار زیبا و منحصربه‌فرد در نوع خود است که در طول حیات خود پویایی و رونق فراوانی داشته است. وجود بقایای تجارتخانه‌ها، کنسولگری‌ها، کلیسا، کنشت و مساجد قدیمی، خانه‌های باشکوه توانگران و اغنیا و ساختمان‌های باشکوه فراوان با معماری خاص در بافت تاریخی بوشهر از رونقی مثال‌زدنی در گذشته‌ای نه‌چندان دور حکایت می‌کند.
با این حال مدتی است که این بافت ارزشمند رو به زوال نهاده است، مسئولان به حفظ ارزش‌های آن کم‌توجه شده‌اند. این روند در سال‌های اخیر سرعت دوچندانی یافته و چنانچه اقدامی درجهت لغو یا اصلاح قوانین و رویکرد‌های ویرانگر مصوب همین چند سال اخیر صورت نپذیرد، تا چند سال دیگر چیزی به نام بافت تاریخی بوشهر وجود عینی نخواهد داشت. هم‌اکنون سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان بوشهر متولی حفاظت و حراست از بافت تاریخی بوشهر محسوب می‌شود و هرگونه مداخله‌ای در بافت لزوما باید با اطلاع، موافقت و مجوز این سازمان باشد.
شهرداری بندر بوشهر متولی خدمات‌رسانی به بافت می‌باشد و سازمان راه و شهرسازی استان هم با تهیه طرح‌های جامع، موضعی و موضوعی در بافت تاریخی اقدام به تعریف، تخصیص اعتبار و اجرای پروژه در بافت می‌نماید. شرکت عمران و مسکن سازان شعبه بوشهر نیز متولی برنامه‌ریزی، سرمایه‌گذاری و اجرای پروژه در این محدوده است. در سنوات اخیر روال کار به‌گونه‌ای بوده است که بافت تاریخی بوشهر از هر طرف در محاق قوانین، عملکردهای نامناسب و ناآگاهانه و گاه غیرمسئولانه متولیان امر به احتضار افتاده است و هرچند روز یکبار شاهد از دست دادن جزئی از پیکره ارزشمند خود است.
متأسفانه کار به جایی رسیده که مجوز تخریب ساختمان‌های با ارزش و به ثبت فهرست آثار ملی رسیده، با مجوز سازمان میراث فرهنگی استان بوشهر و شهرداری بندربوشهر صادر می‌شود. سازمان راه و شهرسازی به‌جای پرداختن به مرمت، احیا و باززنده‌سازی بافت تاریخی بوشهر از طریق تزریق سرمایه، جلب حمایت دولت و مشارکت بخش خصوصی ، تخصیص اعتبار لازم، تهیه طرح‌های جامع و موضعی و موضوعی در بافت به‌منظور نگهداری از این اثر ارزشمند و کم‌نظیر، متأسفانه با رویکردی کارشناسی‌نشده با تعریف پروژه‌های بازگشایی و تعریض معابر، اقدام به خریداری خانه‌های در مسیر و تخریب این ساختمان‌ها می‌کند که به زعم خود راه عبور و مرور دستگاه‌های خدمات‌رسان شهری، مردم، اهالی محل و توریست‌ها را به درون بافت هموار کند.
شرکت عمران و مسکن سازان شعبه بوشهر با همکاری دفتر نوسازی بافت‌های فرسوده سازمان مسکن و شهرسازی بوشهر اقدام به تعریف پروژه‌های مشابه، جلب سرمایه‌گذار، تملک ساختمان‌های قدیمی، تخریب این ساختمان‌ها و اجرای پروژه‌های جدید می‌نماید. شهرداری بندر بوشهر به متقاضیان احداث ساختمان جدید در بافت قدیم بوشهر، تسهیلات و تخفیفات ویژه اعطا می‌کند تا جایی که اجتماع این اقدامات به احتضار بافت تاریخی بوشهر می‌انجامد.اخیرا اداره بافت‌های فرسوده سازمان مسکن و شهرسازی بوشهر با هماهنگی شرکت عمران و مسکن‌سازان بوشهر توسط شرکت مهندسین باغ اندیشه به مدیریت دکتر جبارنیا اقدام به طراحی و تعریف پروژه‌ای جدید در محله شنبدی از محلات بافت قدیم بوشهر کرده است.
این پروژه با هدف ایجاد مسیر دسترسی به درون بافت اجرا خواهد شد و به این منظور باید املاک در مسیر توسعه گذر، خریداری، تملک و تخریب گردند که هم‌اکنون کار خریداری و تملک برخی از این ساختمان‌ها به انجام رسیده و با کمال تأسف برخی سوداگران با بهره‌گیری از رانت اطلاعاتی پروژه، پیش از تهیه طرح، اقدام به نفوذ در بافت کرده، به پیشواز طرح رفته و پیشاپیش املاک پایین‌دست و متأثر از اجرای پروژه را تملک کرده و در محاق تخریب فرو برده‌اند.
اگر به کالبدشکافی و تحلیل اثر این پروژه پرداخته و به درون بافت رفته از محل بازدید شود، این حقیقت به وضوح پدیدار خواهد شد که ساختمان‌های به غایت ارزشمندی متأثر از این تصمیم اشتباه در آچمز قوانین مصوب و نیات سوداگران درحال احتضار است- ساختمان‌هایی که تا همین یکسال و شش ماه پیش درحال استفاده و دارای سکنه بوده‌اند، توسط برخی اشخاص خریداری و تملک شده‌اند و با توجه به اینکه بسیار ارزشمند و شاخص بودند، نمی‌توانستند یکباره تخریبشان کنند، پس درابتدا خالی از سکنه و در آنها قفل شد، در‌ها و پنجره‌ها و سایر اجزای قیمتی آنها تاراج شد، از درون تخریب شد و بر پیکره‌اش زهرآب گرفته شد تا نهایتا به‌صورت املاک مخروبه و خطرناک جلوه کند و سازمان میراث فرهنگی بوشهر آن را فاقد ارزش تشخیص دهد، شهرداری بوشهر آن را غیرقابل ترمیم و خطرناک برای ایمنی رهگذران بشناسد و مجوز تخریب با نظارت شرکت مهندسین مشاور دارای رتبه مرمت بافت‌های تاریخی صادر شود. فریاد انتقاد دوستداران میراث فرهنگی و بافت تاریخی بوشهر به جایی نمی‌رسد.
لایه‌های اهالی قدیم محل که با رؤیت مناظر بدیع بافت ودر دامان همین کوچه‌های تنگ و باریک بزرگ شده‌اند در خلأ گم می‌شود. به انتقادات نویسندگان و فعالان اجتماعی کم‌توجهی شده و بافت تاریخی بوشهر عنقریب از صفحه تاریخ محو خواهد شد.نمونه عینی و اخیر به فرجام نرسیدن انتقادات و مخالفت‌های مردمی با تخریب بافت، تخریب ساختمان‌های قدیمی خانه آرام و ساختمان کرمی در محلات کوتی و شنبدی است که از قضا دارای معماری زیبا و در دو طبقه با اجزای منحصر به‌فرد، در مجاورت دریا و خیابان ساحلی و چشم‌انداز کم‌نظیر در پیشانی بافت تاریخی بود که با پیگیری‌های مجدانه مردمی و قول مساعدت شورای شهر و شخص شهردار بندر بوشهر، عملیات تخریب آنها متوقف گردید.
پس از بررسی موضوع و تشکیل جلسه توسط کارشناسان و مسئولان شهرداری منطقه یک و واحد شهرسازی شهرداری بندر بوشهر، این ساختمان‌ها فاقد ارزش معماری و تاریخی شناسایی شد و سازه این ساختمان‌ها ضعیف و غیرقابل مرمت و حفظ شناخته شد. لذا به‌رغم مخالفت‌های مردمی و نهادهای مدنی، فریادها به جایی نرسید و این ساختمان‌ها تخریب شد. تجدیدنظر در رویکردها و برنامه‌ریزی‌های این دستگاه‌ها کاملا ضروری و فوری به‌نظر می‌رسد. سیاستگذاری‌ها به‌جای تمرکز و تشویق مردم و سرمایه‌گذاران به تخریب ساختمان‌های قدیمی و احداث ساختمان‌های جدید بر جای آنها، باید به تشویق مردم به مرمت و بهسازی و مقاوم‌سازی ساختمان‌ها بپردازد، با هرگونه تخریب تا اطلاع ثانوی مخالفت گردد، طرح جامع بافت تهیه و تصویب شود و برنامه کلان با مشارکت کلیه عوامل و دستگاه‌های دولتی و مردم نهاد تهیه و به عنوان میثاق دولت و مردم برای مداخله در بافت معرفی گردد.
* فعال حوزه میراث
