درنگی در سیاست‌های جمعیتی
شهروندان – محمد ملک شاهی:
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای قرن گذشته بهداشت و ایمنی مادران حین زایمان بوده است که به‌واسطه آن نرخ مرگ و میر افراد به شدت کاهش یافت.
گرچه قبل از این تحول عظیم خانواده‌ها تعداد فرزندان زیادی داشتند به‌عنوان مثال ۵۰ سال پیش در همین ایران خودمان خانواده‌ای با ۱۳ فرزند اصلا برای کسی عجیب نبود!_ اما وقتی به مدد این پیشرفت‌ها نرخ مرگ و میر نوزادان و جوانان کاهش چشمگیری داشت، مردم ایران نیز مثل مردم سایر کشورهای دنیا این فرهنگ خود را تغییر دادند و اگر چنین تغییر فرهنگی صورت نمی‌گرفت، جمعیت دنیا به‌صورت نمایی رشد می‌کرد و بحران‌های مختلف زیست محیطی و محدودیت‌های منابع طبیعی به وجود می‌آمد. جالب اینجا است که یکی از بهترین مثال‌های جهانی برای کنترل جمعیت ایران بوده است.
ما اولین کشور نبوده‌ایم
این تغییر فرهنگ مردم در جهان به‌صورت علمی‌تر یک هدف‌گذاری پایین به بالا بود، به این معنی که مردم تصمیم گرفتند تا رشد جمعیت در بلندمدت متوقف شود و برای توقف بلندمدت رشد جمعیت باید هر زوج به‌صورت میانگین اندکی بیشتر از «۲» فرزند داشته باشند و به‌صورت دقیق‌تر، نرخ باروری هر زن [۱] باید ۱/۲ باشد.
در نمودار یک این تغییر در فرهنگ مناطق مختلف جهان را می‌بینید که این کاهش شدید در نرخ رشد باروری مختص ایران نیست و در مناطق مختلف دنیا تجربه شده است. این تجربه در مناطق و در کشورهای توسعه یافته خیلی زودترو در دهه ۱۹۷۰ میلادی انجام شده و کشورهای آسیای شرقی در دهه ۱۹۹۰ میلادی به نرخ باروری ۱/۲ رسیده‌اند و نتایج آن نیز با دقت بالایی توسط پژوهشگران بررسی شده است و استفاده نکردن از این همه پژوهش‌ها در سیاستگذاری و درنتیجه گرفتن تصمیم اشتباه، احتمال دارد به بهره‌برداری غیربهینه از منابع محدودکشور منجر شود.
سیاستگذاری جمعیتی، تاثیر بلندمدت و کلان؛ لزوم توجه و بررسی بیشتر آثار اعمال هر سیاست جمعیتی بازه زمانی بسیار طولانی مثلا حدود ۵۰ سال بعد مشخص می‌شود و اگر به فرض محال فرهنگ مردم از میانگین چهار فرزند برای هر زوج یکباره تغییر پیدا کند و همه در دوره بعد به صورت میانگین ۲ فرزند بیاورند، تا حدود نیم قرن پس از این تغییر فرهنگ، جمعیت این کشور حدود دو برابر می‌شود و سپس در همان مقدار ثابت می‌ماند. برای مشاهده یک نمونه عملی‌تر نمودار ۲ صفحه ۳۱ چین را نشان می‌دهد که با اعمال سیاست‌های مختلف جمعیتی از جمله سیاست تک فرزندی، پس از سال ۱۹۹۲ توانست نرخ باروری را به زیر ۱/۲ برساند و هم‌اکنون نرخ باروری آن ۶/۱ است که خیلی پایین‌تر از نرخ باروری جایگزین‌کننده جمعیت است و در بلندمدت انتظار داریم جمعیت چین کاهش یابد، اما هنوز هم که هنوز است و ۲۰ سال از کاهش نرخ باروری می‌گذرد رشد جمعیت این کشور مثبت ۵/۰ درصد در سال است.
همان‌طور که دیدیم سیاستگذاری جمعیتی، تاثیرات بلندمدتی بر اقتصاد و جامعه و رفاه آیندگان دارد و لازم است برای گرفتن تصمیم درباره آن پژوهش گسترده وکاملی را انجام داد و از تجربیات جهانی در این زمینه استفاده کرد. و همچنین همه طیف‌های مختلف پژوهشگران داخلی – و نه یک طیف خاص- را درگیر موضوع کرد و به مجلس که هم‌اکنون در حال بررسی «طرح جامع جمعیت و تعالی خانواده» است پیشنهاد می‌شود تمام دقت خویش را به‌کار برد و حتی اگر لازم شد تصویب این طرح مهم را به تعویق بیندازند.
آیا رشد جمعیت در ایران منفی است؟
در آخر یک اشتباه متداول در بین مردم را نیز تصحیح می‌کنم، برخلاف آنکه برخی فکر می‌کنند الان رشد جمعیت ایران منفی شده و جمعیت کشور در حال کاهش است، باید بدانیم که رشد جمعیت ایران در سال ۲۰۱۳، سالانه ۳/۱ درصد گزارش شده است یعنی اگر رشد جمعیت همین مقدار بماند، طی ۵۴ سال جمعیت کشور از ۷۵ میلیون فعلی به ۱۵۰ میلیون نفر خواهد رسید و تنها نکته‌ای که درباره ایران وجود دارد این است که حدود ۱۴ سال است که نرخ باروری به زیر ۲ آمده که اگر همین مقدار بماند بعد از یک رشد اولیه در جمعیت، سپس جمعیت شروع به کاهش خواهد کرد.
در این پرونده ابتدا در مصاحبه با دکتر محمد عباسی شوازی، جمعیت‌شناس هموطنمان کمی بیشتر درباره این موضوع در ایران بحث و تبادل‌نظر می‌کنیم و می‌بینیم که بعضی از تخمین‌های جمعیت ایران در بلندمدت قابل اعتماد نیستند و با ورود جوانانی که اوج تولدهای ایرانی در سال‌های دهه ۱۳۶۰ بوده‌اند به بازار ازدواج و فرزندآوری، انشاالله نرخ باروری ایران نیز دوباره به بالای ۲ خواهد رفت و در دو مقاله دیگر نیز برخی از تجربیات جهانی درزمینه جمعیت و نظام بازنشستگی که جمعیت تاثیر فراوانی روی آن دارد را می‌بینیم.
به امید آنکه همان‌طور که ایران به‌عنوان یکی از بهترین‌های جهانی در کنترل جمعیت محسوب می‌شده است، از این به بعد نیز نمونه‌ای برای جهان در موضوعات جمعیتی باشد.
دنیای اقتصاد
