استفاده از «روانشناسان اجتماعی» برای کاهش آلودگی‌هوا
شهروندان:
مراسم اعطای چهارمین جایزه علمی‌استاد دکتر علی محمد کاردان، به منظور قدردانی و حمایت از تلاش‌های علمی‌استادان، محققان، مترجمان و ناشران برتر در حوزه روانشناسی اجتماعی با همکاری سازمان نظام روانشناسی و مشاوره جمهوری اسلامی‌و انجمن روانشناسی اجتماعی ایران دوشنبه 16 دی‌ماه در دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران برگزار می‌شود.
در این باره و برای کسب اطلاعات بیشتر از برگزاری این همایش با دکتر مجید صفاری‌نیا رئیس انجمن روانشناسی اجتماعی ایران و عضو فرهنگستان علوم پزشکی به گفت و گو نشستیم که در ادامه می‌خوانید.
- ایده برگزاری مراسم تندیس دکتر کاردان از کجا شروع شد؟ و هدف از برگزاری آن چیست؟
هر ساله همزمان با درگذشت دکتر کاردان به عنوان چهره ماندگار در حوزه روانشناسی و تعلیم و تربیت، انجمن روانشناسی اجتماعی ایران با همکاری موسسه علمی‌دکتر کاردان تصمیم به برپایی مراسمی‌گرفت که در آن تندیس جایزه دکتر کاردان به همراه لوح تقدیر و جوایزی ویژه از طرف خانواده این استاد فقید در حمایت از پژوهش‌های نوآورانه در حوزه‌های روانشناسی و علوم تربیتی، به رساله‌های برگزیده دانش پژوهان مقطع دکتری اهدا شود. داوری رساله‌ها با توجه به معیارهایی چون «جدید بودن موضوع»، « کاربردی بودن یافته ها»، « صحت و دقت مبانی نظری» و « استفاده از مبانی علم روز» صورت می‌گیرد.
امسال نیز چهارمین سال پیاپی است که فراخوانی داده شد علاقه‌مندان مقطع دکترا بتوانند پایان نامه‌های خود را به دبیرخانه این مراسم ارسال کنند. پایان نامه‌های ارسالی بدون مشخص شدن اسم و نام دانشگاه‌شان مورد بررسی قرار گرفتند و بالاترین امتیازها به رتبه اول تا چهارم داده شده است که در طی مراسمی‌در ۱۶ دی ماه در دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران و با حضور اساتید روانشناسی، مدیران کشور و روسای دانشگاه‌ها جایزه ای به نویسندگان این رساله‌ها اهدا خواهد شد. هدف از برگزاری این مراسم نیز علاوه بر زنده نگه داشتن نام استاد فقید دکتر کاردان و گرامی‌داشتن نام پیشکسوتان عرصه علم روانشناسی به خصوص روانشناسی اجتماعی، ثبت و ضبط پایان نامه‌ها و ترویج فرهنگ بهتر نوشتن و بهتر پژوهش کردن در بین دانشجویان است.
- آیا این مراسم نسبت به سال گذشته تغییری کرده است؟
خیر. این مراسم همانند سال گذشته در دو بخش برگزار خواهد شد. علاوه بر اهدای جایزه به برترین رساله‌ها در سال ۹۲ – ۹۱ از یکی از چهره‌ها و اساتید برجسته علمی‌کشور در حوزه روانشناسی یا علوم انسانی نیز تقدیر می‌شود که امسال از آقای رضا داوری اردکانی، استاد برجسته و چهره ماندگار فلسفه ایران و رئیس فرهنگستان علوم به پاس بیش از نیم‌قرن تلاش علمی‌تجلیل به عمل خواهد آمد. ضمن اینکه احتمالا در این مراسم آقای دکتر محمدرضا عارف، دکتر ا… یاری- رئیس نظام روانشناسی ایران، دکتر غلامعلی افروز- عضو شورای مرکزی سازمان نظام روانشناسی، دکتر هادی بهرامی- رئیس دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران، آیت ا… محقق داماد- حقوقدان و استاد فلسفه نیز حضور خواهند داشت.
- اشاره کردید چهارمین سال پیاپی است که این مراسم برگزار می‌شود. چه دستاوردی در طی این سال‌ها از برگزاری این همایش به دست آورده اید و چقدر توانسته اید از تحقیقات دانشجویان در برطرف کردن معضلات اجتماعی استفاده کنید؟
در پایان نامه‌های دکترا بعضا از شیوه‌های مختلف آموزشی و درمانی استفاده می‌شود که این یافته‌ها همگی می‌توانند مورد استفاده دیگران قرار بگیرند. به طور مثال اگر در یک تحقیقی تاکید می‌شود که روش ذهن آگاهی مناسب تر از روش شناخت درمانی است مسلماً متخصصان سعی می‌کنند از آن اطلاعات بیشتری کسب کنند و این روش را در دستور کار خود قرار دهند یا حتی ممکن است کارگاه‌های آموزشی در همین زمینه در سازمان نظام روانشناسی، بخش‌های خصوصی و دانشگاه‌ها برگزار شود.
در پایان نامه علوم تربیتی نیز بخشی جنبه نظری و بخشی جنبه کاربردی دارد. به طور مثال وقتی چگونگی بهتر استفاده کردن از تکنیک‌های آموزش از راه دور مورد تحقیق قرار می‌گیرد می‌تواند بسیار کارگشا باشد چرا که در کشور ما این گونه آموزش مورد استقبال بسیاری از دانشجویان است اما نباید تصور شود که ما بتوانیم همه پایان نامه‌ها را عملیاتی کنیم و آن‌ها می‌توانند مشکلات اجتماعی و تربیتی جامعه را مرتفع کنند. ضمن اینکه بسیاری از محققان علم را فقط به خاطر خود علم دنبال می‌کنند و مایلند مطالعاتشان در حوزه‌های نظری صورت گیرد اما می‌توانیم معیارهایی را تعریف کنیم که در سال‌های آینده به بخش‌های کاربردی رساله‌ها بیشتر توجه شود.
- امروزه معضلات اجتماعی روز‌به‌روز در حال افزایش است و بسیاری از کارشناسان معتقدند جای پژوهش‌های علمی‌در برطرف کردن مشکلات جامعه خالی است. آیا برگزاری چنین مراسم‌هایی یا کارهای از این دست می‌تواند شروع خوبی در رفع این معضلات باشد؟
بله حتماً. این اقدام‌ها بسیار موثر است اما کافی نیست. باید ساز و کاری تعریف شود و کاربردی کردن آن‌ها را فراهم کنیم. باید بتوانیم دانشگاه ها، انجمن‌ها، دفاتر پژوهشی وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها را بسیج کنیم و آیین نامه‌ها و قوانینی را تدوین کنیم که این پژوهش‌ها جنبه کاربردی پیدا کند. نیاز به این است که شورایی در معاونت فناوری ریاست جمهوری و یا وزارت علوم و تحقیقات تشکیل شود تا این کار را بتوانیم عملیاتی کنیم. ضمن اینکه به حمایت‌های مالی بیشتری نیاز است البته نباید این تصور ایجاد شود که سازمان‌ها باید حتماً پروژه‌های چند صد میلیونی را برای بهبود عملکردشان برای خود تعریف کنند.
همین که مدیرانشان نگاه پژوهشی داشته باشند و به آن اهمیت بدهند از طریق کیفی سازی می‌توانند سریع تر به راه حل رفع مشکلات اجتماعی و یا سازمانی برسند. به هر حال سطحی نگری است اگر فکر کنیم این رساله‌ها می‌توانند تاثیرات گسترده‌ای در جامعه داشته باشند. از سوی دیگر آمارها نشان می‌دهند در مقالات آی اس آی و آی‌اس سی ما جزو ۲۵ تولید کننده این مقالات در دنیا هستیم و پایان نامه‌های دانشجویان ایرانی جزو شاخص‌ها در مقالات علمی‌هستند اما زمانی که آن‌ها می‌خواهد کاربردی شود موفق عمل نمی‌کنیم و نمی‌توانیم آن‌ها را بومی‌کرده و به تولید انبوه برسانیم.
- جایگاه روانشناسی اجتماعی را در ایران چطور می‌بینید؟
در دنیا عواملی مثل جنگ، تولید خودرو، مهاجرت موجب رشد روانشناسی اجتماعی شدند به طوری که این رشته در کشورهای غربی و حتی کشورهای شرقی مثل ترکیه، آذربایجان، پاکستان و تاجیکستان از رشد بسیار چشمگیرتری نسبت به سایر رشته‌های روانشناسی برخوردار است. آمارهای گوگل هم نشان می‌دهد روانشناسی اجتماعی نسبت به سایر شاخه‌های روانشناسی دارای بیشترین مقالات علمی، کتاب‌های روانشناسی و حتی پرطرفدارترین رشته علمی‌در کشورهای غربی است اما وقتی با کشور خودمان مقایسه می‌کنیم می‌بینیم ما نتوانستیم از فرصت هایی که در کشورمان وجود دارد برای ارتقای این رشته استفاده بهینه کنیم.
ما امروزه با معضل جدی آلودگی هوا مواجهیم. مردمی‌هستیم که علاقه زیادی به استفاده از اتومبیل شخصی داریم. جنگ را هم پشت سر گذاشته ایم اما نتوانستیم از این رشته برای رفع این معضلات استفاده درستی کنیم. هر چند در سال‌های اخیر با ایجاد انجمن روانشناسی اجتماعی موفقیت هایی همچون داشتن فصل نامه و تولید ۷۵ کتاب در این زمینه حاصل شده است ولی مهم‌ترین موضوعی که جلوی رشد این رشته را گرفته این است که در مقطع کارشناسی ارشد و دکترا، رشته تخصصی برای این رشته وجود ندارد.
این موضوع باعث شد چند سال قبل نامه ای به وزیر وقت وزارت علوم و تحقیقات بنویسم و تاکید کنم با توجه به معضلات جامعه که رو به فزونی است باید چنین رشته ای در کشور راه‌اندازی شود که پس از ارجاع دادن به معاونین نامه مربوطه مفقود شد. باید مجدداً تاکید کنم ما بدون حضور روانشناسان اجتماعی نمی‌توانیم در رفع آلودگی هوا موفق عمل کنیم یا وزارت نفت نمی‌تواند بدون استفاده از راه کارهای متخصصان این رشته از مردم بخواهد در استفاده از نفت و گاز صرفه جویی کنند.
امروزه ۱۰ درصد مردم به دیابت مبتلا هستند و فقط با استفاده از روانشناسان اجتماعی می‌توانیم برنامه‌ریزی دراز مدت و دقیقی برای کاهش این بیماری داشته باشیم. به هرحال در ایران فرصت برای رشد روانشناسی اجتماعی و استفاده از متخصصان این رشته بسیار زیاد است فرصت‌های دیگری همچون وجود دفاتر اجتماعی در سازمان‌ها هم وجود دارد اما نسبت به همه آن‌ها بی تفاوتیم که به نظر من این تهدیدی برای جامعه است. بنابراین باید همه شهرداران، استانداران، حتی وزرای جمهوری اسلامی‌ایران هنگام تصمیم گیری موضوعات کلان کشوری کمیته ای داشته باشند که در آن متخصصان مختلف به خصوص روان شناسان اجتماعی حضور داشته باشند تا نتیجه بهتری حاصل شود. بخشی از عدم رشد این رشته هم به خود روانشناسان بر می‌گردد که بیشتر تمایل به محورهای بالینی، مشاوره و مباحث درمانی دارند البته شاید علت آن هم به این دلیل است که در ایران عرصه برای فعالیت آن‌ها در سایر رشته‌ها مهیاتر است.
- فکر می‌کنید چه اقدامات دیگری برای پیشبرد اهداف کسانی مثل دکتر کاردان می‌توان انجام داد؟
به نظر من می‌توانیم موزه ای راه اندازی کنیم و نام آوران رشته‌های مختلف مثل پروفسور سمیعی، پروفسور حسابی، دکتر کاردان و … که خدمات ارزنده علمی‌برای این کشور به ارمغان آورده اند را معرفی کنیم یا حداقل هفته ای را به نام آن‌ها نامگذاری کنیم تا در صدا و سیما یا رسانه‌ها به آن‌ها پرداخته شود. دین مبین اسلام بسیار برای پیشکسوتان اهمیت قائل شده ما نیز باید از آن تبعیت کنیم و قدردان تلاش‌های آن‌ها باشیم.
ناهید محمد پور
قانون
