تاریخ انتشار : سه شنبه ۸ بهمن ۱۳۹۲ زمان انتشار : ۱۳:۱۳

شهروندان – زهرا تالانی:
نشست بهمن ماه موسسه رحمان درباره “مبانی مناقشه بر سر تعیین مسائل اجتماعی” بود که با سخنرانی سعید معیدفر عضو هیات علمی دانشگاه تهران و استاد جامعه شناسی برگزار شد.

به گزارش شهروندان، دکتر سعید معیدفر در این نشست گفت: وقتی صحبت از آسیبهای اجتماعی می‌شود، همه تصور می کنند با یک امر بدیهی سرو کار دارند که با آنها زیست می کنیم اما در حوزه جامعه شناسی،یکی از سخت ترین حوزه ها،آسیبهای اجتماعی هستند چون در سایر حوزه ها تعیین عناوین راحتتر است اما در آسیبهای اجتماعی ما با یک سهل ممتنع مواجه هستیم.

او افزود: آسیبهای اجتماعی از یک طرف ملموس و محسوس هستند و می توانیم آنها را نام ببریم مانند طلاق و اعتیاد،اما از سوی دیگر گاهی صحبت از آنها مشکل ساز می شود مانند بعد از انتخابات سال ۸۸ .

معیدفر با بیان اینکه در سال های ۹۰ و ۹۱ قرار بود همایش آسیبهای اجتماعی برگزار شود اما به خاطر سیاه نمایی اجازه آن را ندادند گفت: در این دوره هیچ مشکلی وجود ندارد و حتی مقام معظم رهبری هم یک لیست از آسیبها را اعلام کردند که باید راه حلهای مشخص درباره آن ارائه شود.

او در مورد فهرست آسیبهای اجتماعی که از سوی مقام معظم رهبری اعلام شده افزود:بی اخلاقی،بی هویتی،کاهش اعتماد به نفس،جریانات انحرافی،طلاق،پیری جمعیت، بد پوششی،مفاسد اخلاقی،مواد مخدر،مشروبات الکلی،اراذل و اوباش و درگیری و نزاع خیابانی از جمله این آسیبها هستند.

این استاد جامعه شناسی گفت:البته همانطور که گفتم آسیبهای اجتماعی از نظر هر کس متفاوت است و ممکن است مواردی که از نظر ما آسیب باشد در این فهرست نباشد مانند تکدی گری.

او گفت:در گزارش موسسه رحمان که دو سال پیش تهیه شد،بحران هویت ملی،اعتیاد،گرسنگی،مهاجرت،خشونت خانوادگی و اجتماعی،فقر،قتل،خودکشی،تن فروشی و جرایم به عنوان آسیبهای اجتماعی معرفی شدند.

معیدفر با بیان اینکه به راحتی نمی توان آسیبهای اجتماعی را شناسایی کرد گفت: اما شناخت آنها مهم است چون بعد از شناخت آنها،می توان برای حل آنها برنامه ریزی کرد تا کمتر شوند .

او ادامه داد:پرونده های پلیس نشان می دهد که از سال ۸۵ تا ۹۱،قتل عمد ۴ برابر،نزاع خیابانی ۲۶٫۷ و سرقت ۳٫۵ برابر شده است، بنابراین باید زودتر برای حل مشکلات آسیبها به فکر چاره بود.

فرد یا گروه؟

او درباره مناقشه هایی که برای تعریف آسیبهای اجتماعی وجود دارد گفت:در جامعه شناسی آسیبهای اجتماعی و مسائل اجتماعی،دیدگاههای نظری متفاوتی وجود دارد به طوریکه برخی فرد،برخی هم گروه و جامعه را دلیل به وجود آمدن آسیب می دانند.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران گفت: کسانیکه فرد را آسیب می بینند برای حل آن تادیب و از میان بردن فرد را پیشنهاد می دهند،مثلا وقتی اراذل اوباش را آسیب می بینیم اعلام می کنیم که آنها باید از بین بروند.

او افزود:اما برخی هم گروههای همسالان، خرده فرهنگ های کجروی یا مکانهایی که گروهها در آن فعالیت می کنند را عامل آسیب می دانند .

او ادامه داد:دیدگاهایی هم وجود دارد که سیاست گذاری های اقتصادی و اجتماعی و برنامه های کلان را به عنوان آسیب یا مسئله می داند.

او درباره ضرورت تعریف آسیبهای اجتماعی گفت:باید آسیبها را تعریف کنیم تا بتوانیم برای حل آن یک راه حل مناسب هم پیدا کنیم .

معیدفر ادامه داد:هر جامعه دارای مبانی ارزشی و نظام سیاسی ست که ارزشها را نمایندگی می کند و در تعیین آسیبهای اجتماعی تعیین کننده هستند،برای همین آسیبها در یک جامعه با جامعه دیگر متفاوت هستند و ممکن است پدیده یا رفتاری در جامعه ای آسیب باشد اما در جامعه دیگر اینطور نباشد.

تنوع اخلاقیات

او گفت:در هرجامعه اخلاقیات دینی،قومی،ملی،سازمانی و انسانی متفاوت هستند و ممکن است یک رفتار از سوی یک اخلاق آسیب باشد اما از سوی اخلاقیات دیگر ضد ارزش نباشد مانند عفت و حریم شخصی که در کشور ما با کشورهای غربی متفاوت تعریف می شود.

این جامعه شناس گفت:مثلا در ادبیات دینی ما قناعت یک ارزش است و مصرف زیاد آسیب اجتماعی است اما در اخلاق سازمانی،افزایش مصرف موجب رشد تولید و بهبود کار می شود.الان صدا و سیما با این معضل روبه رو است که تبلیغ کالا در تلویزیون با ارزشهای مذهبی در تضاد است یا نه؟

او ادامه داد:بنابراین جامعه متشکل از گروهها و اقشاری است که منافعی دارد ویک رفتار را آسیب می داند که برای یک گروه یا طبقه دیگر به این صورت نیست.

ماهیت

معیدفر با طرح این سوال که آسیبها و مسائل اجتماعی به یک امر عینی اطلاق می شود یا ذهنی گفت: ممکن است چیزی که در ذهن ما آسیب است برای یک نفر دیگر ارزش محسوب شود و این بستگی به معیارهای ما دارد.

او افزود:هر پدیده یا رفتار سطوحی دارد که ممکن است سطحی از آن آسیب باشد و سایر سطوح عادی باشد،مثلا ممکن است برای اعتیاد برخی تریاک را چندان اعتیاد ندانند و بیشتر به مواد مخدر صنعتی توجه کنند.

ضرورت شناخت آسیبها

او گفت: معرفی آسیبها،پیامدها و نتایجی برای معرفی کننده دارد چون در جوامع غیر دموکراتیک،طرح آسیبهای اجتماعی می تواند نظام سیاسی را زیر سوال ببرد و برای اپوزوسیون یک پیروزی است.

او با بیان اینکه متاسفانه از نظر برخی افراد و صاحبنظران،آسیبهای اجتماعی و مسائل اجتماعی یک تهدید برای جامعه است و باید پاک شود افزود: از نظر آنها فقر باید ریشه کن شود و خشونت،تن فروشی و طلاق کارکرد منفی برای جامعه دارد.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران ادامه داد: برای اولین بار دورکیم بود که گفت میان جرم و وجدان جمعی رابطه ای وجود دارد و اگر جرم نباشد وجدان جمعی نیست.

او گفت:بنابراین حدی از جرم و آسیبها در در جامعه کارکرد مثبت دارد تا جامعه بقا پیدا کند و یکی از مهمترین زمینه ها برای شهروند شدن آسیبها و مسائل اجتماعی هستند.

معیدفر گفت:گروهی آسیبهای اجتماعی را یک فرصت برای تقویت روحیه انسان دوستی می دانند،پس نمی توان آن را ریشه کن کرد و باید از آن به عنوان ها به عنوان فرصتهایی برای بهتر با هم بودن و کسب مقامات الهی و معنوی بهره برد.

او معتقد است که این نگاه به آسیبها،دامن زدن به آن نیست بلکه درکی واقع بینانه از آنهاست.

آسیبها در ایران

این جامعه شناس با بیان اینکه در ایران دو گروه هستند که آسیبها را معرفی و اعلام می کنند گفت: حکومت و نخبگان سیاسی و اجتماعی هستند که هر دو پیوسته اعتبار یکدیگر را ضایع کرده اند.

معیدفر افزود:تعیین آسیبها و مسائل اجتماعی در مقیاس یک کشور یا جامعه جهانی رویکردی است که با مداخله علوم اجتماعی و تکنولوژی به وحدت رسید و در قالب دولت،ملتها از هم جدا شدند اما به اعتقاد اندیشمندان مدرن،با گذر از آن دوران جامعه بشری از وحدت به کثرت رسیده است.

او ادامه داد:در جامعه ما که چند قومی و فرهنگی است،آسیبها و مسائل اجتماعی شکل محلی دارند نه کشوری.

او با بیان اینکه هر کدام از این رویکردها مناقشه برانگیز است گفت:گاهی هدف مهم است برای همین بروز آسیب را برای رسیدن به هدف مهم نمی دانیم مانند پیشگامان توسعه که فقط به توسعه توجه دارند و معتقدند که باید تاوان آن را داد و آسیبهای اجتماعیاجتناب ناپذیر است.

معیدفر در این زمینه یک مثال چینی زد و گفت: به قول چینی ها اگر هوای پاک می خواهی پنجره را باز کن اما مجبوری نیش زنبور را هم تحمل کنی.

او ادامه داد:اما از نظر گروه دیگر،آسیبها و مسانل اجتماعی مهم هستند چون فساد همه جا را در برمی گیرد و هدف به مرور در آن گم می شود.

جمع بندی

عضو هیات علمی دانشگاه تهران در جمع بندی این بحث گفت:به نظر می رسد تعیین اسم آسیبهای خاص مانند اعتیاد،طلاق آنقدر مناقشه امیز است که نهایتا دچار مشکل می شویم،برای همین همیشه در مورد آن حرف می زنیم اما اتفاق خاصی هم نمی افتد و بخشی از زندگی ما شده است.

او تاکید کرد که برای حل این آسیبها باید دست از مناقشه برداشت و یک رویکرد خاص و محلی نسبت به آن داشت.