پاسپورت‌های جعلی سد راه جست‌وجو گران هلال احمر
شهروندان:
شاید کمتر کسی بداند پروژه جویندگان عاطفه که چند‌سال پیش در مجلات خانوادگی باب شد و طرفداران زیادی پیدا کرد، یکی از وظایف اصلی جمعیت هلال‌احمر است که ماموریت پیدا می‌کند افراد گمشده را به‌هم برساند. افرادی که در دیگر کشورها بر اثر یک اتفاق یا حادثه همدیگر را گم کردند و حالا یکی از این طرفین اقدام می‌کند تا پس از سال‌ها دوباره به خواهر، برادر یا حتی پدر و مادر خود برسد.
اداره جست‌وجو و پازپیوند خانواده یکی از زیر مجموعه‌های هلال‌احمر است که این وظیفه را برعهده دارد. برای توضیحات بیشتر با روند کار و پیدا کردن یک فرد پس از سال‌ها و همچنین مهم‌ترین علت مراجعه‌کنندگان در سال‌های اخیر با مریم زبرجدیان یکی از کارشناسان این اداره گفت‌وگو کردیم.
پیدا کردن گمشده‌های خارج از کشور وظیفه اصلی هلال احمر
به‌عنوان مهم‌ترین توضیح در ابتدای گزارش باید گفت تمام مواردی که به اداره جست وجو مربوط می شود، همگی جست‌وجوهای خارج از کشور است و پیدا کردن افراد داخل مرزهای ایران مربوط به این اداره نیست. اصولا پرونده ها با متقاضی حضوری تشکیل می‌شوند و بعد از آمدن مراجعه کننده به این اداره فرم‌هایی در اختیار افراد قرار می‌گیرد. تا با دقت تمام پر شود. مهم‌ترین سوال هم در ابتدای کار این است که مورد جست‌وجو مربوط به کدام منطقه است؟ به‌طور مثال آخرین‌بار فرد را در اروپا آمریکا یا در دیگر کشورها دیده؟ بعد هم تمامی سرنخ هایی که می تواند در رسیدن به فرد گمشده اداره را یاری کند، از او پرسیده می‌شود.
در این جور مواقع حتی کوچک ترین سرنخ ها می تواند کمک کننده باشد. مثلا این‌که علت قطع ارتباط چه بود و از چه زمانی این اتفاق افتاد؟ این مشخصات هم برای هلال‌احمر ایران و هم برای جمعیت های ملی دیگر که همتایان این اداره در خارج از کشور هستند، اهمیت زیادی دارد. پس از این مرحله و بعد از باز شدن و تشکیل پرونده به این طریق مکاتبه با جمعیت های ملی شروع می شود و آنها جست وجو را آغاز می کنند. در پرونده های جست وجوی مفقودان سرنخ ها اهمیت زیادی دارد. گاهی تنها نشانه از فرد گمشده یک پاکت‌نامه یا کارت تبریک است که همین می تواند هلال‌احمر را به فرد گمشده برساند.
تنها اقوام درجه یک به این اداره مراجعه کنند
اما هر کسی نمی‌تواند به هلال‌احمر مراجعه کند و درخواست پیدا کردن فرد گمشده را بدهد. اصولا اقوام درجه یک هستند که می‌توانند درخواست دهند؛ چرا که پرونده ها چه از نظر اداره جست‌وجو و چه از نظر افراد مراجعه کننده محرمانه است و نمی‌توان اطلاعات آن را در اختیار هر کسی قرار داد. از طرفی برای پر کردن پرسشنامه ای که اول کار در اختیار قرار می‌گیرد، مشخصات کامل فرد نیاز است؛ به همین دلیل باید از تاریخ دقیق روز و ماه و سال تولد فرد گمشده آگاهی داشته باشد. زمانی هم هست که مورد جست وجو از دیگر جمعیت ها به هلال‌احمر ارجاع داده می شود و تقاضا برای پیدا کردن فردی است که ممکن است در ایران گم شده باشد که عینا همین روند در دیگر جمعیت های ملی دیگر کشورها انجام می‌شود. براساس اصول هفتگانه جمعیت هلال احمر هیچ تبعیضی برای متقاضیان وجود ندارد و هر تبعه ای چه ایرانی و چه غیرایرانی می تواند درخواست دهد.
مهاجرت‌های غیرقانونی و پناهندگی ۲معضل بزرگ برای مراجعه‌کنندگان
در مورد مهم‌ترین علت مراجعه‌کنندگان در این چند‌سال اخیر سوال می‌پرسیم. زبرجدیان در پاسخ به این سوال می‌گوید: علت های زیادی ممکن است باعث گمشدن یک فرد شود. گاهی اوقات تغییر آدرس یک خانه است و گاهی بیماری و افسردگی یک فرد در کشور خودش باعث می شود قطع ارتباط صورت گیرد. زندانی شدن افراد و این‌که نمی توانند ارتباطی با خانواده های خود داشته باشند هم نکته مهمی در گم شدن افراد است. اما موردی که در یک‌سال اخیر زیاد شده بحث مهاجرانی است که به صورت غیرقانونی به استرالیا سفر می‌کنند.
متاسفانه مشکلات زیادی برای این افراد پیش می‌آید و به همین دلیل خانواده‌هایشان بعد از یک مدت بی‌خبری به این اداره مراجعه می‌کنند تا نزدیکان خودشان را پیدا کنند. او در ادامه می‌گوید: زمانی که آمریکا به عراق حمله کرد، به‌دلیل رفتن افراد به عتبات بدون هماهنگی باعث شد تا موردهای جست وجوی زیادی در این کشور داشته باشیم؛ چرا که انفجارها و نبود امنیت علت مفقود شدن خیلی از زائران ما بود اما غیراز جنگ ازدواج های زنان ایرانی با افاغنه هم دردسرهای زیادی ایجاد کرده است.
به‌عنوان مثال خانمی این‌جا آمد و گفت دخترش در افغانستان توسط شوهر افغانی اش شکنجه می شود و درخواست داد تا دخترش را پیدا کنیم که البته خدا را شکر به نتیجه هم رسید و توانستیم دختر را به خانواده برگردانیم اما به‌طورکلی باید گفت مرزهای طولانی با کشورهای ضعیف و کشورهایی که دچار هرج‌ومرج هستند و دائما در جنگند، باعث شده تا روزبه‌روز موارد جست وجوی بیشتری داشته باشیم. از سال۷۵ به بعد بخش جنگ و جست وجوی مفقودان و آزاده‌ها در ایران کمرنگ شد اما دیگر بخش ها مراجعه کننده های بیشتری پیدا می کند که علتش هم مهاجرت های غیرقانونی و پناهندگی است.
هلال احمر در مسائل حقوقی دخالت نمی‌کند
اما یک نکته خیلی مهم در مورد پرونده‌ها وجود دارد که آن را در چرخه پیگیری می‌اندازد. مریم زبرجدیان دراین‌باره می‌گوید: نکته بسیار مهم این است که در موارد جست وجو دو طرف باید مایل به پیدا کردن هم باشند. مثلا این‌که در جنگ یا بلایای طبیعی همدیگر را گم کرده باشند. موارد اینچنینی کاملا عادی است و ما کار جست وجو را انجام می دهیم اما در مسائل حقوقی ما به هیچ‌وجه دخالت نمی کنیم.
در مواردی مثل حضانت فرزند یا جدایی هایی که علت دعواهای خانوادگی و طلاق داشته ما حق دخالت نداریم. شکایت هایی هم که بین زن و شوهر وجود دارد، جزو موارد اینچنینی است. این افراد باید از طریق قانون به حقوق خود برسند؛ چرا که در این پرونده ها ما با قوانین حقوقی کشورها طرف هستیم و نمی توانیم دخالت کنیم. مثلا خانمی مراجعه می‌کند و می گوید چندین‌سال پیش با شوهرش در خارج زندگی می کرده و بعد که برای دیدن خانواده اش به ایران آمده شوهر با ترفندی خانه را عوض کرده و بچه را هم با خودش برده و حالا درخواست پیدا کردن فرزندش را دارد، در این پرونده وقتی جنبه حقوقی کار مشخص می شود، پرونده مختومه می‌شود.
البته برای چنین پرونده‌هایی ارگان‌های دیگری وجود دارد. مثلا سازمان خدمات اجتماعی بین المللی که در کشورهای اروپایی وجود دارد، مخصوص همین اختلافات خانوادگی است که یکی از طرفین در این سازمان درخواست خودش را مطرح می کند. کاری که هلال‌احمر در این مواقع انجام می‌دهد، این است که یک گزارش از خانواده موردنظر ارایه می‌دهد تا در دادگاه استفاده شود. در این گزارش تنها سوال های دادگاه پاسخ داده می شود تا راهگشا باشد. به‌طورکلی باید گفت ایجاد یک گزارش از شمای کلی پدری که فرزند را با خودش به کشور آورده یا گزارش از زندگی مادری که درخواست داده تا حضانت بچه ها را برعهده داشته باشد، وظیفه اداره بازپیوند خانواده است و این اداره گزارش می‌دهد که شرایط زندگی این افراد چگونه است و آیا توانایی نگهداری بچه ها را دارد یا نه؟
فرستادن پیغام خانواده‌های زندانیان
همه‌چیز اما به پیدا کردن افراد گمشده ختم نمی‌شود. پیام‌های خانوادگی یک اصل مهم در این اداره است. گاهی وقت ها هست که مفقودان زندانی هستند و زمانی که نماینده ها مراجعه می کنند از آنها پیام هایی را برای خانوادشان می گیرند. بر اساس کنوانسیون ژنو مراکز مختلفی با اداره جست وجو همکاری می‌کنند؛ به همین دلیل می توان به این افراد دست پیدا کرد و در برخی مواقع بازدیدهایی هم با خانوادهایشان ترتیب داد. کمک-های حمایتی افراد هم یکی دیگر از کارهای این اداره است. درحال حاضر در بخش افغانستان در مورد کمک های درمانی کارهای زیادی انجام می شود. اداره جست وجو می تواند افراد نیازمند را به سازمان داوطلبان معرفی کند و به‌خصوص در بخش هزینه های درمان، مقداری از هزینه ها را تقبل کند.
همکاری هلال‌احمر با اینترپل
امور اتباع خارجه ناجا و پلیس اینترپل ۲ارگانی هستند که با اداره بازپیوند خانواده ارتباط زیادی دارند؛ به گفته زبرجدیان در اروپا و در شرق این همکاری ها خیلی بیشتر است. البته اینترپل زمانی می تواند آزادی عمل بیشتری داشته باشد که بتواند حکم دادگاه ایران را داشته باشد و بتواند وارد کار حقوقی هم شود.
پیدا کردن خواهر و برادری بعد از ۲۰ سال
مریم زبرجدیان طی این سال‌ها و با همکاری‌هایی که در این زمینه داشته خاطرات جالبی دارد. او درباره یکی از بهترین خاطراتش در این اداره صحبت می‌کند. یک خانم مسنی که این‌جا فراش مدرسه بود و هیچ‌کسی را نداشت، مراجعه کرد و درخواست داد تا برادرش را در اسپانیا پیدا کنیم. ۱۸سال بود که برادرش را گم کرده بود و بعد از پیگیری های زیادی که صورت گرفت، برادرش را از طریق یک پاکت نامه پیدا کردیم اما اتفاقی که افتاد ما خانم را گم کردیم چون مستاجر بود و روند پیدا کردن برادرش حدود یک‌سال‌ونیم طول کشیده بود اما بعد از این‌که به محل قدیمی این خانم سر زدم، توانستم آدرس جدیدش در سمنان را پیدا کنم و او را به برادرش برسانم. البته اداره جست وجو تا اولین تماس پیش می رود و تا همین جا وظیفه دارد. در این مورد هم ما اولین تماس تلفنی را برقرار کردیم و این‌که آیا طرفین، قراری برای دیدن یکدیگر می گذارند یا نه از حیطه وظایف ما خارج است و ما واکنش های رودرروی افراد را اکثرا نمی بینیم.
مفقودی‌‌های دسته‌جمعی یکی از سخت‌ترین ماموریت‌های هلال‌احمر
قطعا تمامی موارد اداره جست وجو به نتیجه نمی رسد. در خیلی از موارد فرد مورد جست وجو فوت شده است. زبرجدیان درباره این نوع پرونده‌ها می‌گوید: در این مواقع خبر دادن برای ما سخت می شود. مثل خانمی که دنبال برادرش بود اما متاسفانه برادر در آمریکا ایدز گرفته بود و بعد هم فوت کرد. من از طریق جامعه حمایت از بیماران ایدزی در آمریکا این موضوع را فهمیدم و به خواهرش اطلاع دادم البته در خیلی از مواقع همین خبر فوت و برگه فوت هم برای خانواده هایی که مشکل انحصار وراثت دارند، مفید است و کار را برای خانواده ها آسان می کند.
به‌طورکلی باید گفت هر چند در ۴سال اخیر موفقیت‌ها خیلی خوب بوده که این هم مدیون همکاری های جمعیت‌های ملی دیگر است اما با این وجود ممکن است از هر ۱۰پرونده ۳مورد آن به نتیجه برسد. در مورد مفقودیت های دسته جمعی پیدا کردن افراد سخت است. در سال‌های۲۰۱۰ تا ۲۰۱۳ ما کشتی هایی داشتیم که حامل پناهندگان به استرالیا بودند که در آب های اندونزی غرق شدند و چون اکثرا پاسپورت و مدارکی که دارند، جعلی است سخت می‌توان آنها را پیدا کرد و تنها با نشانه هایی مثل لباس و انگشتر و وسایل اینچنینی قابل شناسایی هستند که اساسا هم ناموفق است.
پرونده‌هایی که تا ۲سال طول می‌کشد
درمورد زمانی که یک پرونده تشکیل می‌شود تا به نتیجه برسد زبرجدیان می‌گوید: پرونده ای که اطلاعات خوبی داشته باشد، معمولا از ۳ماه تا ۶ماه طول می کشد اما اگر سرنخ ها خوب نباشد، تا ۲سال هم طول کشیده تا به مورد جست وجو برسیم که غالبا بعد از این مدت زمان نتیجه منفی است اما اگر خانواده ها پیگیر مورد جست وجو باشند، باید ادامه دهیم و پرونده را مجددا به جریان بیندازیم.
شهروندان
