دیپلماسی فرهنگی و خرده فرهنگ‌ها
شهروندان – دکتر محمدمهدی مظاهری*:
فرایند جهانی شدن سازوکار خاص خود را می‌طلبد و با روندی رو به رشد و با سرعت فراوان جوامع مختلف را در می‌نوردد. این روند پایه و اساس خود را از فرهنگ ملل مختلف گرفته و بر مبنای خرده فرهنگ‌ها موفق شده در این زمان فرهنگ جدیدی را تعریف و تبیین نماید.
اینکه جهانی شدن باعث نابودی خرده فرهنگ‌ها و یا تقویت آن شده بحثی است که نیاز به واکاوی تخصصی و طولانی مدت دارد اما آنچه در این حوزه می‌توان به آن اشاره کرد اثرگذاری این حوزه از فرهنگ در مناسبات و ارتباطات بین‌المللی است و تبعاتی که می‌تواند بر دیپلماسی فرهنگی بویژه برای کشورهای صاحب فرهنگ داشته باشد.
اگر باور داشته باشیم که فرهنگ شامل بخش‌های گسترده و وسیعی نظیر معرفت، اعتقادات، هنرها، صنایع، تکنیک‌ها، اخلاق، قوانین، سنن و بالاخره تمام عادات و رفتارها و ضوابطی است که انسان به عنوان عضو یک جامعه آن را از جامعه خود فرا می‌گیرد و در قبال آن جامعه تعهداتی به عهده دارد باید بدانیم که این رویکردها همگی می‌توانند به عنوان ابزاری قدرتمند برای تعاملات بین‌المللی بکار گرفته شده و کشوری صاحب فرهنگ نظیر ایران اسلامی می‌تواند از آن به عنوان سلاحی قدرتمند در مناسبات دیپلماتیک خود بهره بگیرد.
براساس تعاریف کارشناسان حوزه فرهنگ، علاوه بر فرهنگ کلی حاکم بر هر جامعه، طبقات، قشرها و گروه‌های مختلف جامعه نیز دارای فرهنگ ویژه خود هستند که ریزفرهنگ یا خرده‌فرهنگ خوانده می‌شود.
در این بخش از فرهنگ، مردم نقش تأثیرگذاری دارند و با فرهنگ‌های داخلی خود که برگرفته از فرهنگ‌های عمومی است می‌توانند جهت‌دهی لازم را به سایر بخش‌های نظام حاکم بویژه در مناسبات بین‌المللی داشته باشند. این نقش و حضور مؤثر مردم زمانی که به تصمیم‌گیری مشخص در سیاست خارجی نزدیک می‌شویم، منجر به بی‌تصمیمی و یا رفتار ناهمساز توسط واحدهای مختلف دخیل در سیاست خارجی می‌شود.
ناهمسازی در اعمال سیاست خارجی خود موجب پیامدهای جدی در کاهش بازدهی و کم شدن اعتبار یک کشور در سطح جهانی می‌گردد. این مسئله زمانی جدی‌تر می‌شود که اهداف گوناگون، بصورت همزمان در حال اجرا باشد. زمانی که از دیپلماسی فرهنگی سخن می‌گوییم، بدون تردید ذهن‌ها معطوف به کسانی می‌شود که قرار است حامل پیام فرهنگی ایران باشند. اما همین حاملان فرهنگی باید شناخت لازم را از خرده فرهنگ‌های ملی و دینی داشته باشند تا بتوانند بدرستی از حوزه‌های فرهنگی صیانت کنند.
در این بخش حفظ ارزش‌های فرهنگی و بومی ایران توسط ایرانیان ساکن سایر کشورها که برای تداوم و بقای فرهنگ ایرانی و مشروعیت بخشیدن به آن در برابر فرهنگ مسلط کشورهای بیگانه تلاش می‌کنند به عنوان یک خرده فرهنگ، یکی از کارکردهای مثبت تشکیل آن است.
به طور یقین فرهنگ ایرانی که با فرهنگ ناب اسلامی آمیخته شده نمایشی زیبا از فرهنگی نوین در جهان امروز به دنبال دارد که می‌تواند اثرات قابل توجهی بر سایر کشورها و در سطح کلان تصمیم‌سازی‌های جهانی داشته باشد و خرده فرهنگ‌های ایرانی می‌توانند با اصلاح فرهنگ‌های مشابه درجهان اثرات مستقیم دیپلماسی فرهنگی ایران را به نمایش بگذارند.
*مشاور ارشد وزیرفرهنگ و ارشاد اسلامی
ایران
