تاریخ انتشار : دوشنبه ۸ اردیبهشت ۱۳۹۳ زمان انتشار : ۱۴:۵۹

شهروندان:
وجه اجتماعی و جامعه‌شناختی مسائل شهری به هیچ‌وجه قابل انکار و بر کسی پوشیده نیست. هر چند تاکنون آن‌طور که باید و شاید مورد بررسی قرار نگرفته است. غلامعباس توسلی، جامعه‌شناس از اهمیت این وجه می‌گوید و اینکه وظیفه شورا رصد مرتب مسائل شهری از ابعاد مختلف از جمله اجتماعی باید باشد.

توسلی با تحلیل از وضعیت شوراهای شهر در شرایط فعلی معتقد است هنوز در این زمینه در ابتدای راه قرار داریم، چراکه نه وظایف و چارچوب اختیارات شوراها با وجود همه اهمیتی که دارد درست و دقیق تعریف شده و نه اعضای شورا با نگاهی مبتنی بر کارایی انتخاب شده‌اند. در این گفت‌وگو آسیب‌هایی که ممکن است در جریان فعالیت شورای شهر به وجود آید، از زاویه اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته است.

•  تحلیل شما به عنوان یک جامعه‌شناس از نقش و عملکرد شوراها پس از چهار دوره و ۱۶ سال فعالیت در کشور چیست؟

شورای شهر و دامنه فعالیت و وظایف این شوراها مساله پیچیده‌یی است که جنبه‌های مختلف دارد. در کل ذات تشکیل شورا مفید است و می‌تواند برای شهر و جامعه کارایی و بازدهی قابل ملاحظه‌یی داشته باشد. اما مشکل این است که تعریف مشخصی از شوراها نشده است. اینکه شورای شهر تهران با شورای شهر کوچک چه تفاوتی‌هایی دارد. آیا مسائل و ابعاد آن یک اندازه است. آیا نحوه برخورد باید یکسان باشد یا خیر و. . . این مسائل و مسائلی از این دست تعریف نشده است. نخستین مساله این است که شهر یک پدیده اجتماعی تام است. یک توتالیته و کلیتی دارد. باید این کلیت درج شود تا به مسائل جزیی پرداخت. اما از طرف دیگر اگر در کلیت هم باقی بمانیم خیلی مسائل جزیی نادیده گرفته می‌شود. بنابراین در نخستین قدم باید جایگاه شورای شهر را و وظایف آن را مشخص کنیم.

•  اگر بخواهیم یک آسیب‌شناسی از فعالیت و عملکرد شوراها در این مدت داشته باشیم، به نظر شما کاستی‌های فعالیت شوراها در چه زمینه‌هایی بوده است؟

ببینید در کشور ما شورای شهر بیشتر حالت تشریفاتی پیدا کرده تا کارایی. در حالی که کار شورای شهر کار اجرایی و مشورتی است. اما آیا همین مشورت پویا و دینامیک است یا یک مشورت ایستا است. آیا پیوستگی در کارها وجود دارد یا هر چه صرفا از آنها خواسته می‌شود، اجرایی می‌کنند.

مسائل مختلف در شهر هر کدام به نحوی بروز می‌کند. ما اقتصاد شهری داریم، چه کسی تا الان روی این مسائل کار کرده و مسائل آن را می‌داند. یا چه کسی روی فرهنگ شهری کار کرده است. مساله فرهنگ مساله بسیار پیچیده‌یی برای گروه‌های مختلف است. زنان، مردان، اقشار و صنوف مختلف هر کدام مسائل فرهنگی خاص خود را دارند. محله‌ها و خیابان‌ها و حاشیه شهرها هر کدام مسائل خاص خود دارند. مسائل شهر گستردگی زیادی دارد. از احصا خارج است. لااقل خطوط کلی این مسائل برای کسانی که وارد شورای شهر می‌شوند و می‌خواهند برای کل شهر تصمیم‌گیری کنند باید روشن باشد و روی آن کار کرده و رصد داشته باشند. یک تجزیه و تحلیل جامعی از شهر تا الان به عمل نیامده است که بدانیم ابعاد کارها چیست و چه کارهایی در راستای وظایف شهر است و در چه کارهایی نباید وارد شود.

واقعیت این است که شورای شهر آمادگی کامل برای مسائل در حال تحول دایمی جامعه شهری را ندارد. اعضای شورای شهر تهران فقط سفارشات را انجام ‌می‌دهند. در صورتی که باید به صورت پویا بدانند ۱۰ سال بعد مردم و شهر چه نیازهایی دارند. به همین دلیل من فکر می‌کنم ما هنوز در ابتدای کار هستیم و شورای شهر باید سال‌ها کار کند تا به جایگاه واقعی‌اش برسد.

•  یکی از آسیب‌‌های شوراها تعریف نشدن صحیح رابطه‌ و وظیفه‌یی است که با شهرداری و در قبال آن دارند. از همین رو در بسیاری موارد وظایف شورا قربانی رابطه با شهرداری می‌شود، به نظر شما این موضوع تا چه حد آسیب‌زننده است؟

واقعیت این است که شورای شهر شورای شهر نیست شورای شهرداری است. یعنی موارد اجرایی و بودجه شهرداری را تصویب می‌کند که شهرداری هم اجرا می‌کند. این دو، دو نهاد وابسته به هم هستند اما نباید وظایف و جایگاه واقعی هر یک تحت‌الشعاع قرار گیرد. هر چند مسائل شهری به دلیل پیچیدگی به مسائل خارج از شهر و بیرون از شورای شهر هم مربوط می‌شود. بیرون از شورای شهر تصمیم‌هایی گرفته می‌شود، بودجه‌هایی اختصاص داده می‌شود که ممکن است در خیلی موارد ناشی از مسائل سیاسی باشد. باید ماهیت این مسائل مشخص شود و رابطه‌ها تعریف شود.

•  بسیاری، ضعف‌های عملکردی را به پایین بودن سطح اختیارات شوراها نسبت می‌دهند. به نظر شما اختیارات شورا برای پیشبرد اهدافی که گفتید مناسب است؟

قانون شوراها و شهرداری‌ها باید مرتبا بازبینی و تجدیدنظر شود. مقررات جدید وضع، اختیارات و مقررات گذشته بازبینی شود. یک پرسپکتیوی از آینده شهرنشینی و وضعیت شهر باید در نظر داشته باشند. اگر این اختیارات مشخص نباشد نمی‌توانیم اقدام مناسبی انجام دهیم و همه اقدامات کارهای روزمره می‌شود. این کارهای روزمره هم به قدری گستردگی دارد و زیاد است که همه وقت شورا را می‌گیرد و هیچ آینده‌نگری نمی‌شود انجام داد. شوراهای شهر در کشورهای بزرگ جهان خیلی نقش دارند و یک مرحله مهمی از انتخابات است. در حالی که هنوز ما قانونمندی و قانونگرایی‌مان در شوراها مشخص نیست و گفته نشده است و به همین ترتیب چارچوب وظایف مشخص نیست.

•  یکی از آسیب‌هایی که در زمینه فعالیت شوراها مطرح می‌شود، سیاسی شدن و حزبی شدن شوراهاست. به نظر شما آیا اساسا انتخابات شوراها باید حزبی باشد و آیا این حزبی و سیاسی بودن عملکرد شورا را تحت‌الشعاع قرار نمی‌دهد؟

شورا چند کارکردی است. از لحاظ سیاسی هم می‌تواند نقش داشته باشد و مهم باشد. هدفمندی‌های سیاسی که در نظر می‌گیریم ممکن است به نحوی با شورای شهر ارتباط پیدا کنند. اما شورای شهر از لحاظ فنی هم باید اطلاعات اقتصادی، اجتماعی، جامعه‌شناختی و فرهنگی داشته باشد. اگر ما بخواهیم تنها از لحاظ سیاسی شورای شهر را راه بیندازیم و تنها به این موضوع توجه داشته باشیم که چه حزبی حضور دارد و چه حزبی حضور ندارد این آسیب‌زننده است.

احزاب باید یک وجه کارکردی مناسب هم داشته باشند و خودشان در بین خودشان افراد دارای مهارت را برای هر مساله شهر انتخاب کنند. نه فقط انتصاب به یک حزب برای انتخاب اهمیت داشته باشد. هر چند انتصاب افراد از درون احزاب به نوبه خود اهمیت دارد. در هر صورت این مسائل همه به هم مربوط است و اثرات متقابلی روی هم دارد. شورای شهر نباید فدای جریانات سیاسی شود و به محض تغییر دولت شوراها هم تغییر کند. ممکن است سال‌های متوالی افرادی باشند که تجربیات و تاثیر‌گذاری دارند البته عکس آن هم ممکن است. در کشورهای توسعه‌نیافته احزاب سیاسی آنقدر قدرت ندارند که همه مسائل را تحت‌الشعاع قرار دهند و اداره کنند.

•  انتخاب اعضای شورا از سوی مردم تا چه حد اهمیت دارد، آیا می‌توانیم بگوییم در نخستین مرحله انتخاب اعضای شورای شهر از سوی مردم در بسیاری از مواقع انتخاب درست و مبتنی بر کارایی نبوده است؟

به هر حال هر تصمیم غلط روی انتخاب افراد آسیب‌دهنده است. اگر افراد مناسب انتخاب شوند و بهانه‌گیری روی آنها شود نمی‌توانند کارایی داشته باشند. باید افرادی انتخاب و اساسا کاندیدا شوند که از تخصص‌های مربوطه و مختلف برخوردار باشند. اعضای شورای شهر و مردم هم باید بدانند کار شورا یک کار زینتی نیست که هر کس را می‌خواهیم تشویق کنیم به شورای شهر بفرستیم. اینکه مثلا برای کسی که در ورزش برجسته بوده حضور در شورای شهر را تشویق و جایزه اجتماعی بدانیم، این باعث می‌شود افراد متخصص و با تجربه کمتر وارد شوراها شوند و کسانی که هستند فرصت مطالعه و برآورد و تجزیه تحلیل مسائل شهری را نداشته باشند. باید کسانی انتخاب شوند که به مسائل شهرسازی، ارگانیسم شهری و آسیب‌های شهری اشراف داشته باشند و بتوانند جواب مشکلات شهری را بدهند.

•  نقش مردم و دیگر نهادها در مسیر کارایی شورای شهر چه می‌تواند باشد؟

اولا مساله اطلاع‌رسانی و شناخت مردم است. مردم باید در زمینه اهمیت شورای شهر و استانی و… اطلاعات داشته باشند. باید ببینند شهرهایشان به چه چیزهایی نیاز دارد .از روی اغراض سیاسی صرف نباید انتخاب صورت گیرد. اگر مردم موقعیت خود و وضعیت شهر را تشخیص ندهند در نخستین قدم اعضای مناسب وارد شورای شهر نمی‌شوند. روی این مسائل مرتبا باید تحقیق اجتماعی و شهری صورت گیرد. اعضای شورای شهر باید مشاورهای قوی داشته باشند که بتوانند به آنها کمک کنند.

در این صورت می‌توانیم به اثر بخشی تصمیمات در شورای شهر امیدوار باشیم. شوراها و عملکردش باید هر سال ارزیابی و نظرخواهی و نظرسنجی شود.

مریم بابایی

اعتماد