آیا کسی «فریاد خاموش» را شنید؟
شهروندان- محمدجواد حق‌شناس*:
دکتر حسن روحانی، امشب میهمان خانه‌های مردم است. در حالی سومین گفت‌وگوی دکتر روحانی با مردم ایران انجام می‌شود که کشور یک هفته پر سر و صدا در عرصه اقتصادی و بالطبع سیاسی را پشت سر گذاشته است. در هفته‌یی که گذشت گزارش سخنگوی دولت از آخرین آمار ثبت نامی‌های دریافت یارانه، همچون پتک محکمی بود بر فضای خبری و سیاسی کشور.
ثبت نام بیش از ۷۲ میلیون ایرانی که خود را نیازمند دریافت یارانه قلمداد کردند و انصراف فقط ۲میلیون و ۴۰۰ هزار نفر در این میان، حکایت از این امر داشت که بیش از ۹۵ درصد از ایرانیان برای دریافت یارانه ثبت نام کرده و خود و خانواده‌شان را نیازمند دریافت ماهیانه ۴۵ هزار تومان یارانه دانسته‌اند.
روشن شدن این آمار که پس از چندین ماه حضور دولتمردان، از دکتر روحانی گرفته تا همکاران‌شان در وزارتخانه‌های تخصصی و همچنین برگزاری برنامه‌های متعدد در رسانه ملی برای دعوت از مردم درخصوص انصراف از دریافت یارانه، اعلام شده یکی از مهم‌ترین دلمشغولی‌های دولت تدبیر و امید در چند ماه گذشته به حساب می‌آید.
از این منظر حتی شاهد هستیم که برخی از مراجع بزرگوار نیز پس از دیدار با دولتمردان از مردم درخواست کردند که در صورت عدم نیاز از دریافت یارانه انصراف دهند. این موضوع حتی به برخی از افراد شاخص در عرصه هنر و سینما نیز کشیده شد تا به زعم تلاش آنها، مردم دعوت آنان را لبیک گفته و دولت را در این خواسته یاری کنند. اما نتیجه کار چندین ماهه و حضور شخصیت‌های مذهبی، سیاسی، هنری و فرهنگی با واکنش درخور و شایسته‌یی روبه‌رو نشد.
شاید بتوان این اتفاق را به عنوان یکی از مهم‌ترین پدیده‌های اجتماعی دهه اخیر در کشور تلقی کرد و در کنار گفت‌وگوی مقامات وزارت امور خارجه با گروه ۱+۵ یکی از دو مساله مهم و اصلی دولت تدبیر و امید را مورد شناسایی قرار داد. شاید بتوان مدعی شد که این اتفاق در عرصه فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، مردم‌شناسی و روابط متقابل ملت – دولت این ظرفیت را داشته باشد که در خصوص آن کار پژوهشی ویژه‌یی صورت گرفته و از ابعاد مختلف به چرایی این رفتار خاص ایرانیان توجه شود.
با توجه به موارد پیش گفته و پیش‌زمینه ذهنی که برای نگارنده پیش آمد موضوع را حسب مورد جهت یافتن دلایل و چگونگی ماجرا در فضاهای مختلف طرح کردم. فضاهایی همچون کلاس درس در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا، گفت‌وگو با اساتید همکار در دانشکده علوم سیاسی، گفت‌وگو با اهالی رسانه و فعالان سیاسی در سطوح مقامات تصمیم‌گیر که پاسخ آنان محدوده این کنجکاوی را گسترده‌تر کرد. اما پاسخ‌های آنان، در خصوص علت بی‌توجهی به درخواست دولت در برخی از قالب‌های شناسایی شده قابل دسته‌بندی هستند. دلایلی همچون:
۱- یارانه حق من است و هیچ دلیلی وجود ندارد که حتی در حال تمکن و دارایی و بی‌نیازی آن را دریافت نکنم و اصولا درخواست انصراف بیهوده است.
۲- هنگامی که در نخستین زمان پرداخت اعلام شد که این یارانه پول امام زمان است و باید آن را برای برکت مال دریافت کنند حال چگونه این پول امام زمان (عج) به مساله نیاز و عدم نیاز پیوند داده شده است؟ که برای مردم عادی کوچه و بازار قابل هضم نیست.
۳- وقتی بنا این شود که اگر این مبلغ را نگیرید خرج نیازمندان می‌شود و گیرنده یارانه نیز خود در میان نزدیکانش افرادی نیازمند را شناسایی کرده و با روحیات و خلقیات و گذشته آنان کاملا آشناست، بدیهی است که با توجه به بروکراسی در سیستم ناتوان حمایتی موجود در کشور ترجیح می‌دهد خود راسا وارد کار شده و به نوعی به لحاظ عاطفی و احساسی خود را در این کار شریک کند.
۴- مضامین پیامک‌هایی که در حجم قابل توجهی در سطح تلفن‌های همراه منتشر شد را نیز می‌توان به این موارد اضافه کرد؛ پیامک‌هایی که با موضوع همیشگی ولی با رویکردی جدید درصدد ممانعت از انصراف خودنمایی می‌کرد.
۵- برخی نیز اعلام می‌کردند که خانواده‌شان با وجود اینکه بی‌نیاز بودند، اصرار بر ثبت نام داشتند و نهایتا می‌گفتند ما یارانه نگیریم که به جیب امثال بابک زنجانی، خاوری و… برود؟
۶- برخی نیز ثبت نام بیش از ۹۵ درصدی را به نوعی یک رفراندوم تلقی کرده که نتیجه آن یک نوع رای اعتماد به دولت و کارگزاران نظام است. اما بخشی در مقام پاسخ اظهار کردند که دولتی که در عرض هشت ماه سر کار آمده چگونه و چرا باید چنین مورد بی‌توجهی قرار بگیرد و اعلام می‌کردند که این نظر مربوط به کلیت دولت است و در آن حد فاصله‌یی میان محمود احمدی‌نژاد و حسن روحانی تلقی قائل نیستند. گویی این رای یک شکافی عمیق میان دولت و ملت را نمایش می‌دهد که البته در پاسخ وی گفته شد به نظر نمی‌رسد این نگاه مبتنی بر نظر کارشناسی دقیق و بر اساس یافته‌های علمی باشد اما به عنوان یک نگاه قابل بررسی است.
حال که جناب دکتر روحانی قصد دارد امشب با مردم ایران بر اساس وعده داده شده هر ۱۰۰ روز یک بار، به گفت‌وگو بنشیند، به نظر می‌رسد شایسته باشد که این اتفاق بزرگ را که دارای پیام‌هایی قابل توجه در مورد اقتصاد، فرهنگ، سیاست و جامعه و از همه مهم‌تر روابط ملت-دولت است، مورد ارزیابی قرار داده و به بیان دیدگاه‌های خود در این حوزه پرداخته و در عین حال مجموعه‌یی از همکاران‌شان را موظف کنند تا این ماجرا را مورد واکاوی محققانه و دقیق علمی قرار دهند و حتی از دانشگاهیان و صاحب‌نظران درخواست کنند که به چرایی این مساله از یک سو و پیامدهای آن از سوی دیگر پرداخته و برای پرکردن شکاف موجود و فاصله‌یی که بین این خواسته و عدم تمکین آن توسط مردم فراهم شده است، ریشه‌یابی و حتی برای جبران زیان‌های ناشی از این رویداد، راهکارهای مناسب را عرضه کنند.
این رویداد را باید جدی گرفت و از کنار آن نباید به راحتی گذشت؛ هشداری که صدای آن را شاید کسی نشنید اما، اگر خوب گوش کنیم می‌توانیم ابعاد مختلف ماجرا را دریافت کنیم.
*استاد دانشگاه
اعتماد
