تاریخ انتشار : شنبه ۷ تیر ۱۳۹۳ زمان انتشار : ۱۹:۵۴

شهروندان – احمد میدری*:
اخیراً هیأت دولت دستورالعمل اجرایی حمایت غذایی را تصویب و ابلاغ کرده است. پس از انتشار ابلاغیه در رسانه‌ها، بعضاً این گمانه‌زنی به وجود آمد که طرح حمایت غذایی، همان سبد کالا است. با توجه به این‌که طرح‌های حمایت غذایی و سبد کالا، دو سیاست کاملاً متفاوت هستند، این نوشته درصدد تبیین تفاوت‌های بین این دو طرح است.

هدف سبدکالا عموماً کنترل تورم در مواد غذایی است در حالی که سیاست حمایت غذایی، سیاستگذاری برای مقابله با فقرخوراکی اعم از سوءتغذیه و گرسنگی است. این دو هدف کاملاً متمایز بوده و بر نحوه اجرا و مشمولان این دو طرح تأثیر متفاوتی خواهند داشت.

از آنجا که هدف از توزیع سبد کالا، کاهش یا کنترل تورم قیمت مواد خوراکی است، معمولاً دولت مواد خوراکی را خریداری و در میان مردم تقسیم می‌کند. خرید کالا به صورت متمرکز معمولاً کمترین رضایت را برای مردم به دنبال دارد زیرا نوع کالا و کیفیت آن از قبل تعیین شده است و مردم مجبور به تهیه آن از مراکز محدودی از فروشگاه‌ها هستند.

در ضمن دولت مجبور است هزینه حمل کالاها را خود متحمل شود و درصدی از ارزش کالای توزیع شده را به شبکه توزیع پرداخت کند. با وجود همه این نقاط ضعف، دولت برای کنترل تورم، سیاست خرید و توزیع سبدکالا را در دستور کار قرار می‌دهد تا بتواند قیمت مایحتاج عمومی را تحت کنترل گیرد. نمونه‌ای از این سیاست همان بود که در سال ۱۳۹۲ انجام شد و دولت با وجود همه مشکلات، اقلام اساسی را خریداری و سبد کالا را میان گروه‌های مختلف توزیع نمود.

اما هدف در سیاست حمایت غذایی مبارزه با یکی از بدترین اشکال فقر است. فقر خوراکی با سلامت افراد رابطه مستقیم دارد و زمینه‌ساز بیماری، بیکاری و بسیاری از نابهنجاری‌ها و جرایم اجتماعی است. فقرخوراکی اگر در زنان باردار و کودکان وجود داشته باشد سرنوشت فرد را تا آخر عمر رقم می‌زند چرا که تقریباً نود درصد رشد و تکامل مغز یک کودک، تا قبل از پنج سالگی اتفاق می‌افتد.

مقابله با سوء‌تغذیه و گرسنگی برنامه حمایتی را از یک برنامه موقت به یک برنامه مدت دار تبدیل می‌کند. در سبد کالا دولت به صورت موقت در بازار ورود می‌کند تا شوکی برای کاهش سطح قیمت مایحتاج عمومی بر بازار وارد سازد اما در سیاست مقابله با فقر خوراکی باید به صورت مستمر از افرادی که قادر به تأمین کالری مورد نیاز نیستند حمایت کند. از همین رو شناخت افرادی که دچار سوء‌تغذیه بوده و انرژی لازم را برای فعالیت‌های مرسوم و معمول یک انسان عادی ندارند گام نخست و بسیار مهمی در اجرای برنامه حمایت غذایی است.

از تفاوت‌های مهم دیگر میان سبدکالا و برنامه حمایت غذایی شیوه توزیع است. در برخی از کشورها در برنامه‌های حمایت غذایی یک وعده غذای گرم به جامعه هدف داده می‌شود. در ایران چند سالی است که در مهد کودک‌های روستایی این کار صورت می‌گیرد و در کشورهایی مانند امریکا در مقاطع مختلف این کار صورت گرفته است. اما دادن غذای گرم ابزار رایج حمایت غذایی نیست. معمولاً بن کالا به صورت کاغذی یا در چند سال اخیر به صورت الکترونیکی در اختیار فرد قرار می‌گیرد تا به راحت‌ترین وجه ممکن کالا را خود انتخاب و دریافت کند.

باید توجه شود که ریشه کنی فقر خوراکی تنها به سطح درآمد بستگی ندارد. دادن یارانه خوراکی فرصتی برای توانمندسازی فرد است. خانواده‌ای که در این برنامه قرار می‌گیرد به تدریج علاوه بر آموزش‌های تغذیه‌ای در سایر برنامه‌های توانمندسازی قرار می‌گیرد. معمولاً برنامه‌های آموزش تغذیه و سایر آموزش‌ها به این افراد داده می‌شود تا فرد بتواند با حداقل درآمد به بهترین روش نیاز بیولوژیک خود را تأمین کند.

در نهادهای دولتی و مردمی کشورهای مختلف از جمله ایران تجارب موفق و ارزشمندی در این زمینه وجود دارد. جمع ‌بندی این‌که سیاست حمایت غذایی تفاوت‌های مهمی با برنامه سبد کالا دارد از جمله اینکه:

۱- برنامه حمایت غذایی برنامه‌ای برای مبارزه با سوء‌تغذیه یا فقر خوراکی است و سبد کالا برنامه‌ای است برای کنترل تورم قیمت مواد خوراکی

۲- برنامه حمایت غذایی یک برنامه مستمر است و سبدکالا ورود موقت دولت در بازار مواد خوراکی

۳- برنامه حمایت غذایی دایره شمول اندکی دارد و سبدکالا برنامه‌ای است که عموم مردم را در بر می‌گیرد

۴- برنامه حمایت غذایی جزئی از یک برنامه توانمندساز و حمایتی گسترده است و سبد کالا یک اقدام منفرد

۵- برنامه حمایت غدایی معمولاً خرید کالا را به انتخاب مردم می‌گذارد و در سبدکالا دولت به صورت متمرکز اقلام را خریداری و میان مردم توزیع می‌کند.

نکته آخر این‌که اجرای برنامه حمایت غذایی وظیفه دولت برای یاری رساندن به محرومترین اقشار جامعه است اما اجرای موفق این سیاست مستلزم همراهی همه مردم از جمله اصحاب رسانه و اندیشمندان و نهادهای مدنی است.

*مسئول ستاد طرح حمایت غذایی

ایران