تاریخ انتشار : دوشنبه ۲۷ آبان ۱۳۹۲ زمان انتشار : ۱۶:۲۲

شهروندان:
دوباره سایه سیاه آلودگی بر شهر چیره شده است؛سایه سیاهی که سالانه ۴هزار و ۵۰۰نفر را به کام مرگ می‌برد.

در سال۲۰۰۰ سازمان جهانی بهداشت، نقشه جهانی آلودگی هوا را گزارش کرد که براساس آن ۳۰تا ۶۰نوع مرگ‌ومیر به ازای هر میلیون جمعیت در ایران بر اثر آلودگی هوا رخ می‌دهد. این آمار به‌طور حتم پس از گذشت ۱۳سال دستخوش تغییرات بسیاری شده و با افزایش آلودگی در تهران مسلما میزان مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوای تهران گسترده‌تر شده است.

در تهران به‌طور متوسط روزانه حدود ۱۶میلیون سفر شهری رخ می‌دهد که از این میزان بیشترین سهم را خودروهای شخصی به‌عهده دارند. حدود ۳۵درصد کل سفرهای شهری تهران از آن خودروهاست؛ خودروهایی که ۷۰درصد آلودگی هوای تهران را به دوش می‌کشند و آنچه از این ارابه‌های مرگ به هوای تهران می‌رود ۳ گاز خطرناک است؛ دی‌اکسید‌کربن، ذرات معلق و هیدروکربن خام. به‌طور متوسط هر شهروند تهرانی روزانه بیش از ۹۰۰گرم آلودگی هوا استنشاق می‌کند و این به معنی زندگی شرایط بحرانی زیستی در تهران است.

آلودگی هوا دوباره مهمان ناخوانده تهران شده است. دوباره ابرهای سیاه مانند هر پاییز بر فراز این شهر ۹میلیون نفری سایه افکندند و در هر ۲ساعت یک شهروند تهرانی را به کام مرگ فرو می‌برند؛ این یک فاجعه بزرگ زیستی است. هر روز در تهران بیش از ۱۶میلیون سفر شهری رخ می‌دهد. تهران میزبان ۳/۵میلیون خودرو و ۳میلیون موتور‌سیکلت است.

این حجم از وسایل نقلیه باعث بیش از ۷۵درصد آلودگی هوای شهر تهران می‌شود. براساس مطالعات صورت گرفته در طرح جامع حمل‌ونقل و ترافیک شهر تهران، بیش از یک‌میلیون و ۱۰۰هزار سفر شهری توسط موتورسیکلت انجام می‌شود و ۵میلیون و ۵۰۰ هزارسفر شهری نیز به وسیله خودروها صورت می‌گیرد.

براساس مطالعات انجام شده، متوسط آلایندگی وسایل نقلیه در شهر تهران به ازای هر کیلومتر ۶۵گرم است؛ یعنی هر وسیله نقلیه که در شهر تهران تردد می‌کند در هر کیلومتر ۶۵گرم دی اکسید کربن، ذرات معلق و هیدروکربن خام وارد هوا می‌کند. این به‌معنای تولید رقم حیرت‌آوری از آلایندگی در سطح شهر تهران است. متوسط طول هر سفر شهری نیز آنگونه که در طرح جامع حمل‌ونقل و ترافیک اعلام شده در حدود ۹/۷کیلومتر است.

بنابراین می‌توان با حسابی سرانگشتی عنوان کرد که در هر روز بیش از ۱۰هزار و ۸۸تن آلاینده وارد هوای تهران می‌شود و این رقم به‌معنای این است که وسایلی که در تهران تردد می‌کنند روزانه به اندازه تقریبا سه‌برابر وزن برج میلاد آلاینده وارد هوای تهران می‌کنند که این آلاینده‌ها توسط شهروندان استنشاق می‌شوند. آیا به‌نظر شما این یک فاجعه بزرگ زیستی نیست؟

یک دهم بودجه کشور صرف درمان

ماجرای آلودگی هوای شهر تهران یک داستان تکراری است. کارشناسان اعلام کرده‌اند که در هر سال به ازای آلودگی هوا و صدمات و خسارات آن رقمی بالغ بر ۱۲هزار میلیارد تومان از سوی شهروندان تهرانی صرف هزینه‌های درمانی می‌شود. در واقع تقریبا یک دهم بودجه کل کشور در تهران صرف هزینه برای درمان مشکلات ناشی از آلودگی هوا می‌شود؛ این به‌معنای هدررفتن ثروت ملی و مهم‌تر از آن جان هر شهروند تهران است. این فاجعه تنها در تهران رخ نداده است، بسیاری از شهرهای بزرگ ایران نیز همچنان درگیر این فاجعه بزرگ زیستی هستند. اصفهان، اراک، اهواز، مشهد و تبریز نیز هرساله و همزمان با فصل پاییز مانند تهران با پدیده وارونگی دما روبه‌رو می‌شوند و این اتفاق باعث آلایندگی فضاهای شهری آنها می‌شود و تعطیلی بسیاری از این شهرها را به همراه دارد.

هر روز وضعیت بدتر می‌شود

وضعیت آلودگی هوا هر سال در تهران بحرانی‌تر می‌شود. در شهریور‌ماه سال گذشته تهران دارای ۱۷روز هوای سالم و ۱۳روز هوای ناسالم بود. این رقم در سال‌جاری دچار تغییری چشمگیر شد. در سال‌جاری و در شهریور‌ماه، تهران تنها ۸روز سالم و ۲۲روز هوای ناسالم داشت. این رقم در مقایسه با سال‌های قبل همچنان بحرانی‌تر شده است. با توجه به اینکه ایران در آغاز دوره خشکسالی است و از بارندگی‌های گاه و بی‌گاه پاییزی نیز هر سال محروم‌تر می‌شود، به‌نظر می‌رسد که در سال‌های آینده دیگر نمی‌توان چشم امید به آسمان دوخت تا مگر وزش باد یا بارش باران بتواند اندکی از چهره کبود پایتخت بکاهد و دوباره آسمانی آبی را ببینیم.

همه‌جا آسمان همین رنگ است

داستان آلودگی هوا داستانی بسیار غم‌انگیز برای مردم بسیاری از نقاط جهان است. آنچه در تهران این روزها رخ می‌دهد، در جهان نیز سابقه‌ای طولانی دارد. فاجعه‌بار‌ترین اتفاقی که جهان به‌خاطر دارد بحرانی است که در ۵دسامبر سال ۱۹۵۲در لندن رخ داد. در آن روز هوای لندن از حرکت ایستاد و ناگهان مه‌دود غلیظی به‌تدریج شهر را فراگرفت و به‌مدت ۴روز شگفت‌انگیزترین حادثه را آفرید. وارونگی دما، در ۴روزی که شهر لندن را فرا گرفته بود، مرگ بیش از ۴هزار نفر را موجب شد.

شاید این اتفاق چنان رعب‌آور بود که تا سال‌ها حتی امروز نیز از آن به‌عنوان اتفاقی بسیار ناگوار یاد می‌شود؛ اگرچه نمونه‌های دیگر این حادثه که در اثر آلودگی هوا رخ داد، در نقاط مختلف جهان تا پیش از آن رخ داده بود. به‌عنوان مثال می‌توان به حادثه درهمیوز بلژیک اشاره کرد. در دسامبر۱۹۳۰ حدود ۶۰نفر انسان و تعداد زیادی موجود زنده به‌علت وارونگی دما و تراکم آلاینده‌های خروجی از صنایع سازنده اسید‌سولفوریک، شیشه‌سازی و کارخانه تهیه روی تلف شدند. حالت وارونگی دما حدود ۵روز طول کشید و بیشتر مرگ‌ومیرها در روزهای چهارم و پنجم دسامبر اتفاق افتاد.

در شهر دونورا ایالت پنسیلوانیای ایالات متحده هم اتفاق مشابه دیگری افتاد. وارونگی دما در این شهر فاجعه آفرید و آلاینده‌های صنایع فولادی که شهر را احاطه کرده بودند، باعث بیماری نیمی از جمعیت شهر شدند. بسیاری از ساکنان شهر دونورا بستری شدند و پس از چندی، هوای شهر تمیز شد اما دیگر هیچ شهروندی حاضر نبود تا کارخانه‌های ساخت قطعات فولادی در آن شهر به فعالیت بپردازند. هیچ‌کس این حوادث ناگوار را فراموش نمی‌کند. تأثیر این اتفاقات شاید بر زندگی کسانی که از آن اطلاع یافتند، بسیار زیاد بود و گاه حتی موجب شد که بسیاری از آلاینده‌ها از حاشیه شهرها برچیده شوند و این همه با تلاش مردم اتفاق افتاد چرا که آنان نخستین قربانیان این پدیده جهان مدرن هستند.

تهران شهری با هوای ساکن

تهران به‌دلیل شرایط اقلیمی و جغرافیایی دارای هوایی تقریبا ساکن است. در طول یک سال تنها به‌مدت ۱۱روز در این شهر، باد جریان می‌یابد و ۳۵۴روز شهر تهران هوایی ساکن دارد. از سویی وجود ساختمان‌های بلند و مرتفع، موجب تغییر در زیست‌بوم این شهر شده است. بسیاری از بادهایی که در زمان محدود در شهر تهران وزیدن می‌گیرد، بادهایی ضعیف هستند و قدرت جابه‌جایی هوای آلوده شهر را ندارند و از سوی دیگر این شهر به‌دلیل حجم زیاد خودروها که بیش از ۷۵درصد آلودگی هوای آن را فراهم می‌آورند، روند رو به رشد آلودگی را تجربه می‌کند و می‌توان انتظار داشت که تهران در سال‌های آینده، شاهد مرگ‌ومیر تعداد بیشتری از شهروندان باشد. در واقع جمع شدن ۲ عامل مهم در این شهر می‌تواند میزان تلفات جانی را افزایش دهد؛ آلودگی هوا و وارونگی دما.

براساس تحقیقات انجام شده، تهران بیش از دو‌سوم روزهای سال با پدیده وارونگی دما روبه‌روست و این حالت بیشتر در پاییز و زمستان اتفاق می‌افتد. این پدیده موجب تراکم هوای آلوده در محدوده معینی می‌شود و هر اندازه ارتفاع وارونگی دما کوتاه‌تر و مدت آن بیشتر باشد، خطر ناشی از آن نیز افزایش می‌یابد. بنابر نتایج آماری که از ایستگاه هواشناسی مستقر در مهرآباد تهران در طول ۵سال به‌دست آمده، بیشترین میزان ارتفاع وارونگی دما در فصل پاییز ۴۱۹متر، در زمستان ۴۰۴متر، در بهار ۳۵۴متر و در تابستان ۳۸۴متر بوده است. همچنین میانگین مدت زمان وارونگی دما ۲۳۹روز بوده است که در بهار ۵۷روز، در تابستان ۶۱روز، در پاییز ۵۸روز و در زمستان ۶۳روز اعلام شده است؛ به‌عبارتی در حدود ۲۳۹روز تهران هوایی ساکن و آرام دارد و هیچ‌گونه تغییر جوی در آن روی نمی‌دهد.

برآورد سفرهای روزانه شهر تهران در سال ۱۳۷۹

شاخص عملکردی سیستم حمل ونقل و ترافیک تهران در سال ۸۹

عباس ثابتی‌راد – همشهری